Jahon iqtisodiyoti fanidan 2 oraliq uchun savollar Jahon iqtisodiyoti tushunchasiga ta’rif bering. / Опишите понятие мировая экономика

Ijobiy jihatlar:
Sanoat ishlab chiqarish xarajatlari pasayadi.
Bandlikni oshirish.
Kompaniyalar o'rtasida raqobat mavjudligi
Ishlab chiqarishning tezlashuvi
Tijorat rivojlanishi
Tadqiqot portlashi
Salbiy jihatlar:
Iqtisodiy tengsizlik

Atrof muhit ta'sir qiladi.

Yuqori ishsizlik.
Kamroq rivojlanish.

60 va 58 o’xshash.

61. Demografik muammolar rivojlangan va rivojlanayotgan davlatlarda qanday xususiyatlarga ega? / Каковы особенности демографической проблемы в развитых и развивающихся странах?

Demografik muammoning mohiyati dunyo aholisining juda tez va notekis o'sishi hisoblanadi. Rivojlanayotgan mamlakatlarda aholining soni yildan yilga keskin oshib bormoqda. Rivojlangan mamlakatlarda e’sa aksincha yildan yilga aholining pasayishi, tug’ulishlar pasayishi kuzatilmoqda. Rivojlangan mamlakatlarda demografik muammo abortlar sonining ortishi va o’z joniga qasd qilishlar natijasida yuzaga keladi. Rivojlangan mamlakatlarda rivojlangan mamlakatlarga qaraganda 3 barobar ko’p aholi bor. Bu e’sa o’z navbatida o'z aholisini zarur oziq-ovqat, moddiy ne'matlar bilan ta'minlash, boshlang'ich ta'lim berish, mehnatga layoqatli odamlarni ish bilan ta'minlashga tobora kamayib bormoqda. Bu demografik muammolar resurslarning yetishmasligi, ekologik muammo va yoqilg’I – energetika muammolarinin keltirib chiqaradi.
62. Rivojlanayotgan mamlakatlarning klassifikatsiyasi va jahon iqtisodiyotida tutgan o’rni. / Классификация развивающихся стран и их роль в мировой экономике.
Mazkur mamlakatlar guruhiga jahon xo'jaligi mamlakatlarining 80% kiradi, dunyo aholisining 85,3 % ushbu mamlakatlarda istiqomat qiladi. Ushbu guruhga tarkibiga Yaponiya, Janubiy Koreya, Singapur va Isroildan tashqari Osiyoning boshqa mamlakatlari, Afrika qit'asida esa Janubiy Afrika Respublikasidan tashqari barcha mamlakatlar, shuningdek Lotin Amerikasi mamlakatlari kiradi. Rivojlanayotgan mamlakatlar guruhi ko'pincha uchinchi dunyo deb ataladi . Bular iqtisodiy rivojlanish darajasi past, lekin bozor iqtisodiyotiga ega davlatlardir. Ushbu mamlakatlarning sezilarli soniga qaramay, ularning aksariyati katta aholi va katta hudud bilan ajralib turadi, ular jahon yalpi ichki mahsulotining atigi 40 foizini tashkil qiladi. Rivojlanayotgan mamlakatlar aholi jon boshiga daromad, Eksport tovarlarini diversifikatsiya qilish va Xalqaro moliya tizimida ishtirok etish darajalari kabi 3 ta mezon bo’yicha tasniflanadi. Ular o’ziga xos xususiyatlarga ega :
• Iqtisodiyotining ko‘pukladliligi
• Iqtisodiyotda davlatning roli
• Sanoat jihatdan rivojlangan mamlakatlarga iqtisodiy va siyosiy hayotda bog‘liqIigi
• Jamiyatning ijtimoiy tarkibi
• Ishlab chiqarish kuchlarining past darajada rivojlanganligi
• Rivojlanayotgan mamlakatlar ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotida xorijiy kapital va TMKIar mavqeyining yuqoriligi
63. Ilm- fan inqilobi va uning jahon iqtisodiyotiga ta’sirini ta’riflang. / Опишите научную революцию и ее влияние на мировую экономику.
Ilmiy-texnik inqilob ( NTR ) ishlab chiqaruvchi kuchlarning tubdan sifat jihatidan o'zgarishi , ishlab chiqaruvchi kuchlarning tuzilishi va rivojlanish dinamikasidagi sifat sakrashidir. Ko'pincha uchinchi sanoat inqilobi deb ataladi . Ilmiy -texnik inqilob , fanni ijtimoiy ishlab chiqarish rivojlanishining yetakchi omiliga aylantirish asosida ishlab chiqaruvchi kuchlarni tubdan, sifat jihatidan o'zgartirish. Tor ma'noda ilmiy-texnikaviy inqilob - bu 20-asr o'rtalarida boshlangan moddiy ishlab chiqarishning texnik asoslarini tubdan qayta quris , fanni ishlab chiqarishning etakchi omiliga aylantirish asosida, buning natijasida sanoat jamiyatining postindustrial jamiyatga aylanishi sodir bo'ladi. Ilmiy-texnik inqilob ijtimoiy ishlab chiqarishning butun qiyofasini, mehnat sharoitlari, tabiati va mazmunini, ishlab chiqaruvchi kuchlar tarkibini, ijtimoiy mehnat taqsimotini, jamiyatning tarmoq va kasbiy tuzilishini o‘zgartiradi, mehnat unumdorligining tez o‘sishiga olib keladi, jamiyat hayotining barcha jabhalari, jumladan, madaniyat, turmush, odamlar psixologiyasi, jamiyatning tabiat bilan munosabati keskin tezlashishiga olib keladi.
64. Nima uchcun rivojlanayotgan mamlakatlar transmilliy kompaniyalar uchun ayniqsa jozibalidir? / Почему развивающиеся страны являются особо привлекательными для ТНК?
Rivojlanayotgan mamlakatlar hukumatlari so‘nggi 20 yil ichida TMKlarga munosabatni o‘zgartirdi. TMKlar xalqaro iqtisodiy munosabatlar tizimida mamlakat taqdirini hal qiluvchi, shuningdek, ushbu tizimning rivojlanishi uchun tobora hal qiluvchi omilga aylanib bormoqda. Hozirda rivojlanayotgan mamlakatlar TMK larni o’zlarining rivojlanishining bir qismi deb bilishadi. Xorijiy kapitalning keng jalb etilishi mamlakatda ishsizlikning qisqarishiga, davlat byudjeti daromadlarining o‘sishiga xizmat qilmoqda. Ilgari import qilingan mahsulotlarni mamlakatda ishlab chiqarishni tashkil qilish bilan ularni import qilishning hojati yo'q. Rivojlanayotgan mamlakatlarda rivojlangan mamlakatlarga qaraganda ishchi kuchi ham nisbatan arzonroq, shu jihati bilan ham rivojlangan mamkatlar TMK larni o’ziga jalb qiladi. Shuning uchun ham rivojlanayotgan mamlakatlar TMK larni o’ziga jalb qilish harakat qilmoqdalar. Rivojlanayotgan mamlakatlarning TMKlarga nisbatan siyosati ustuvor iqtisodiy muammolarni hal qilish bilan chet el kapitalining kirib kelishini maksimal darajada muvofiqlashtirishga qaratilgan.
65. Xalqaro korporatsiyalarning ularni qabul qilayotgan mamlakatlarga qanday salbiy va ijobiy ta'sirlari bor? Biror aniq kompaiyani misol keltirig. / Каковы негативные и позитивные последствия международных корпораций для принимающих стран? Приведите пример с конкретной компанией.
Mamlakatda joylashgan TMKning afzalliklari quyidagilardan iborat:
• ish o'rinlarini yaratish
• barqaror daromad va dehqonchilikdan ko'ra ishonchliroq
• ta'lim va malaka oshirish
• infratuzilmaga investitsiyalar, masalan, yangi yo'llar - mahalliy aholiga, shuningdek, TMKga yordam beradi
• tabiiy resurslardan foydalanishga yordam beradi
• mamlakat uchun yaxshi rivojlangan iqtisodiy baza
Mamlakatda joylashgan TMKlarning kamchiliklari quyidagilardan iborat:
• investitsiyalar ko'lamini hisobga olgan holda kamroq ishchilar ishlaydi
• ba'zi hollarda yomon ish sharoitlari
• mahalliy qonunlarni e'tiborsiz qoldirib, atrof-muhitga zarar etkazish
• foyda mahalliylarga emas, xorijdagi kompaniyalarga tushadi
• mahalliy hududga ozgina qayta investitsiyalar
• zavodlar ko'pincha oyoqsiz va ish o'rinlari xavfsiz emas. Agar mehnat xarajatlari oshsa, kompaniya boshqa joyga ko'chishi mumkin
• tabiiy resurslardan haddan tashqari foydalanish
66. Jahon xo’jaligining qaysi mamlakatlari ko’proq kapitalga ega va bu ularga qanday imkoniyatlar beradi? / Какие страны мирового хозяйства владеют большими объемами капитала и какими возможностями благодаря этому они обладают/
Biz bilamizki rivojlangan mamlakatlar dunyo boýicha katta kapital qismini egallaydi. Agar dunyoni shimol va janubga ajratadigan bo’lsak shimol bu yevropa mamlakatlari, va shimoliy amerika deyishim mumkin. Janbiy qismida esa Afrika mamlakatlari Osiyoning rivojlanayotgan va qashoq mamlakatlari deyishimiz mumkin. Bunda shimol qismi ko’p kapitalga ega. Shimoliy qismida mamlakatlar yetarlicha toýingan investitsayaga va ularda ko’p kapital yigílib qoladi va bunda ular janubiy qismga investitsiya kirtishadi. Janubiy mamlakatlarda tabiy resurslar ko’p misol neft maxsulotlari, yer qazilmalari lekin pul va texnologiya yetishmaydi shunda shimoliy mamlakatlar investitsiya qilishadi bundan ularga foyda arzon narxlarda resurslarni olishlari mumkin.
67. . Yangi industrial mamlakatlarning iqtisodiy rivojlanishida rivojlangan mamlakatlar kapitalining
ahamiyati qanday? / Какого значение капитала развитых стран в экономическом развитии
новых индустриальных стран?
so'nggi o'n yilliklar davomida ijtimoiy-iqtisodiy ko'rsatkichlarda sifat jihatidan sakrash kuzatilgan rivojlanayotgan mamlakatlar guruhi. Bu mamlakatlar iqtisodiyoti qisqa vaqt ichida rivojlanayotgan mamlakatlar uchun xos bo'lgan qoloqlikdan yuqori darajada rivojlangan davlatga o'tishni amalga oshirdi.Yangi sanoatlashgan Osiyo davlatlari osiyo yo’lbarsi deb ataladi - Tayvan, Janubiy Koreya, Gonkong va Singapur - jahon sahnasida paydo bo'lganidan beri iqtisodchilarning qiziqishini uyg'otmoqda. Janubiy koreyani misol qiladigan bo’lsak u 1960-1990 yilarda juda katta o’sishni ko’rsatdi qashoqlikdan chiqib ketdi. 1960 yildan 2010 yilgacha YAIM jon boshiga 25 barobarga oshgan(36ming$). Bunda Amerikaning o’rni katta.
68. O’zbekiston iqtisodiyotining rivojlanishida xorijiy sarmoyalarning ahamiyatini tushuntiring? /
Mustaqillik yillarida O‘zbekiston Respublikasida qulay investitsiya muhiti yaratildi, xorijiy investorlar uchun keng huquqiy kafolat va imtiyozlar tizimi yaratildi, xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalar faoliyatini rag‘batlantirish bo‘yicha yaxlit chora-tadbirlar tizimi ishlab chiqildi.
Asosiy investorlar
Xitoy - 2,2 milliard dollar;
Rossiya — 2,1 milliard dollar;
Turkiya — 1,18 milliard dollar;
Germaniya – 800,7 million dollar;
Janubiy Koreya - 137,4 million dollar.
2021-yilda O‘zbekistonda 11,1 milliard dollar to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar o‘zlashtirildi va loyihalarni amalga oshirish natijasida jami 275 mingdan ortiq yangi ish o‘rni yaratildi.Bundan ko’rishimiz mumkinki O’zbekiston uchun investitsiyaning o’rni juda katta. Investitsiyalar hajmi boʻyicha yetakchi tarmoqlar energetika, metallurgiya, kimyo sanoati, elektrotexnika, IT, qurilish, farmatsevtika, yengil sanoat, qishloq xoʻjaligidir.

69. XX-XXI asrda jahon iqtisodiyotining rivojlanish tendensiyalarini ta’riflang. / Расскажите о

тенденциях развития мировой экономики в 20-21 веках.
XXI asr boshlarida jahon iqtisodiyoti rivojlanishining yetakchi tendentsiyasi. globallashuv deb atash mumkin, ya'ni. jahon iqtisodiyotini tovarlar, xizmatlar, kapital, mehnat va bilimlarning yagona bozoriga aylantirish jarayoni. Globallashuv xalqarolashuv bilan birga keladi, ya'ni. mamlakatning jahon iqtisodiyotidagi ishtirokini kuchaytirish jarayoni.
Integratsiya va mintaqaviylashuv globallashuvdan kelib chiqadi. Bu jarayonlar bir-biri bilan chambarchas bog'liq bo'lib, ayni paytda zamonaviy dunyoda jahon iqtisodiyotining rivojlanish tendentsiyalari hisoblanadi. Bizning fikrimizcha, mintaqaviylashuv va integratsiya mamlakatlar iqtisodiyotiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Buning isboti shundaki, davlatlar turli vaziyatlarda bir-biriga yordam beradilar va buning natijasida jahon iqtisodiyoti barqaror o‘sish sur’atlarida rivojlana oladi. Ammo savol tug'ilishi mumkin: "Bu jarayonlarni nima boshqaradi?". Bizning nuqtai nazarimizdan, jahonda globallashuv va muayyan hududlarda integratsiyalashuvning asosiy dvigateli transmilliy korporatsiyalar, ya’ni. bosh kompaniyalar va ularning xorijiy filiallarini (affil firmalarini) o'z ichiga olgan iqtisodiy tuzilmalar. Shunday qilib, zamonaviy jahon iqtisodiyoti rivojlanishining yana bir tendentsiyasi transmilliylashuvdir.
70. O’zbekistonning MDH doirasida iqtisodiy munosabatlarini ta’riflang. / Опишите
экономические отношения Узбекистана со странами СНГ.
MDH bu mustaqil davlatlar hamdo’stligi bunda o’rta osiyo mamlakatlari, Rossiya, ukraina, belorussiya, armaniston, azerbayjon. MDH 1991 yilda tashkil topgan. O’zbekiston faol iqtisodiy aloqalarni olib boradi MDH mamlakatlari bilan.Misol uchun O’zbekiston Rossiya bilan 2021 yilda 2 mlrd $ dan ziyot eksport qildi 5.4 mlrd$ import qilhgan bu asosiy partnerlaridan biridir.