Jahon iqtisodiyoti fanidan yakuniy savollari / итоговые вопросы по предмету мировая экономика
Download 0.57 Mb.
|
ВОПРОСЫ для подготовки к ГОС СПЕЦ предметам
- Bu sahifa navigatsiya:
- Tadqiqot mavzulari
- Tadqiqot sohasi
- Tadqiqot chastotasi
- Tadqiqot sayti
Mamlakatlarni guruhlashda Jahon banki metodikasining asosiy mezonlari nimalardan iborat? Каковы основные критерии методологии Всемирного банка для группировки стран? Har yili 1 iyul kuni Jahon banki o'tgan yil uchun aholi jon boshiga hisoblangan yalpi milliy daromad (YaMM) bo'yicha dunyo mamlakatlari tasnifini yangilaydi. Bundan tashqari, aholi jon boshiga to'g'ri keladigan YaIMning yangilangan hisob-kitoblariga asoslanib, Bank mamlakatlarning kreditlash huquqini aniqlash uchun operatsion tasnifini ishlab chiqadi. 2013-yil 1-iyul holatiga ko‘ra, Jahon banki tomonidan aholi jon boshiga YaIM bo‘yicha belgilangan daromad toifalari quyidagilardan iborat: Kam daromadli mamlakatlar: 1035 dollar va undan past O'rtacha daromadi past bo'lgan mamlakatlar: $1,036 - $4,085 Yuqori o'rta daromadli mamlakatlar: $4,086 - $12,615 Yuqori daromadli mamlakatlar: $12,616 va undan yuqori Past va o'rta daromadli mamlakatlar ba'zan rivojlanayotgan mamlakatlar deb ataladi. Bu atama qulaylik uchun ishlatiladi va bu guruhdagi barcha mamlakatlar bir xil tarzda rivojlanayotganligini yoki boshqa mamlakatlar rivojlanishning afzal yoki yakuniy bosqichiga yetganligini anglatmaydi. Jahon xo’jaligida bozor iqtisodiyoti rivojlanishining asosiy bosqichlari qaysilar? Каковы основные этапы развития рыночной экономики в мире? Bozor iqtisodiyoti o'z taraqqiyotida klassik kapitalizm, aralash iqtisodiyot va ijtimoiy bozor iqtisodiyoti kabi bosqichlarni bosib o'tadi. Keling, ularning har birini batafsil ko'rib chiqaylik. Klassik kapitalizm Bozor iqtisodiyotining bu turi rivojlangan mamlakatlarda 17-asrdan 20-asrning birinchi oʻn yilliklarigacha mavjud boʻlgan. Keling, tarixga murojaat qilaylik: "Birinchi marta" klassik kapitalizm aynan Angliyada paydo bo'lgan, chunki. Britaniya orollari pulga sotilishi mumkin bo'lgan tabiiy resurslarni olmagan, shuning uchun ular beixtiyor bu erda tovar ishlab chiqarishni rivojlantirishga to'g'ri keldi. Qolaversa, Angliya dengiz davlati boʻlganligi sababli savdo-sotiq tufayli gullab-yashnadi va 17-asrga kelib pulning tartibli aylanishi va davlat bank tizimining paydo boʻlishi oʻz vazifasini bajardi...”[34]
“Kapital bilan vaziyat boshqacha. – deb yozgan edi K.Marks “Kapital” asarida, – uning mavjudligining tarixiy shartlari hech qachon tovar va pul muomalasining mavjudligi bilan cheklanmaydi. Kapital ishlab chiqarish vositalari va yashash vositalari egasi bozorda o‘z ish kuchining sotuvchisi sifatida erkin ishchi topsagina vujudga keladi va shu tarixiy holatning o‘zi butun dunyo tarixini o‘z ichiga oladi. SHuning uchun ham kapital o’zining boshidanoq ijtimoiy ishlab chiqarish jarayonida o’ziga xos davrning kelishidan xabar beradi”[41]. Shunday qilib, klassik kapitalizm quyidagi xususiyatlar bilan tavsiflanadi:
Shunday qilib, klassik kapitalizm xususiy mulk asosida rivojlanadi va iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solishni nazarda tutmaydi. Tarixdan ma’lumki, 20-30-yillardagi jahon iqtisodiy inqirozi jahon kapitalistik tizimiga jiddiy zarba bo‘ldi. Davlat tomonidan tartibga solish va ijtimoiy himoya choralari zarur edi. Keyinchalik, 1940-1950 yillarda eng rivojlangan mamlakatlarda ilmiy-texnikaviy inqilob davri boshlandi, bu davrda sanoat jamiyatlari postindustrial jamiyatlarga o'tdi. Mehnat resurslari tarkibi o'zgardi: jismoniy mehnatning salmog'i sezilarli darajada kamaydi va yuqori malakali va ijodiy aqliy mehnatning salmog'i oshdi. Sanoat orqaga chekindi, xizmatlar sohasi birinchi o'ringa o'tdi. Shunday qilib, 20-asr boshlarida klassik kapitalizm jamiyatning barcha ehtiyojlarini qondira olmay, o'z-o'zidan o'tib ketdi. Shuning uchun ko‘pchilik rivojlangan mamlakatlarda qarama-qarshiliklar o‘z ta’sirini ko‘rsatdi va klassik kapitalizm aralash iqtisodiyotga aylandi[28]. Aralash iqtisodiyot Aralash iqtisodiyot nima va u klassik kapitalizmdan nimasi bilan farq qiladi? Birinchidan, keling, ushbu kontseptsiyani aniqlaymiz. Demak, aralash iqtisodiyot – bozor va markazlashgan iqtisodiy tizimlar xususiyatlarini o‘zida mujassam etgan mamlakat iqtisodiyoti.[21] E'tibor bering, aralash iqtisodiyotning xarakterli xususiyati davlatning iqtisodiy faoliyatni tartibga solishda faol ishtirok etishidir. Ilmiy-texnika taraqqiyoti, ishlab chiqarish va ijtimoiy infratuzilmaning rivojlanishi davlatning iqtisodiy sohadagi rolining o'zgarishiga olib keldi. Yangi sanoat tarmoqlari, yangi turdagi xom ashyo, murakkab asbob-uskunalar va mashinalar paydo bo'ldi. Va bu, o'z navbatida, aloqa, yo'llar, aloqa vositalarining rivojlanishiga olib keldi. Shu munosabat bilan aytishimiz mumkinki, 20-asr oʻrtalarida iqtisodiyotga yuqori maʼlumotli, kasbiy, madaniy saviyaga ega boʻlgan yangi toifadagi ishchilar kerak edi. Aralash iqtisodiyotda bu vazifalarning barchasi davlat tomonidan amalga oshiriladi. Va bu o'zgarishlar umuman iqtisodiy faoliyatga ta'sir qilmasligi mumkin edi. Aralash iqtisodiyotning o'ziga xos xususiyatlari quyidagilardan iborat: 1) erkin tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish imkonini beruvchi bozor iqtisodiyotining ustunligi; 2) ko'p tarmoqli iqtisodiyot; davlat tartibga solish funktsiyasiga ega, lekin iqtisodiyotga kuchli ta'sir ko'rsatmaydi. Uning vazifasi biznesning barcha sohalarini tartibga solish va milliy ishlab chiqaruvchini himoya qilish; 3) ijtimoiy himoyaga muhtoj qatlamlarni qo‘llab-quvvatlash; 4) daromadlarni qayta taqsimlash va ularning notekisligini yumshatish. [40] Har qanday iqtisodiy tizim kabi aralash iqtisodiyotning ham afzalliklari, ham kamchiliklari bor. Aralash iqtisodiyotning afzalliklari quyidagilardan iborat: - mamlakatda xususiy mulk davlat bilan birga mavjud; - barcha turdagi tizimlarni birlashtirish imkoniyati - an'anaviy, bozor va ma'muriy-buyruqbozlik; - raqobatni himoya qilish va monopoliyalarning shakllanish ehtimolini kamaytirish. [40] Aralash iqtisodiyotning kamchiliklari quyidagilardan iborat: - mamlakatda foydaning notekis taqsimlanishi; - milliy xususiyatlarni hisobga olgan holda maxsus rivojlanish modellarini ishlab chiqish zarurati; - inflyatsiya, ishsizlik va aholining turli qatlamlari o'rtasidagi ijtimoiy tafovutni to'liq bartaraf etishning mumkin emasligi. [40] Bular. bozor va davlat tomonidan tartibga solish asosida mavjud bo'lgan iqtisodiyotdir. Ijtimoiy bozor iqtisodiyoti Demak, bozor iqtisodiyotining uchinchi bosqichiga o‘tamiz: ijtimoiy bozor iqtisodiyoti bozor iqtisodiyotining eng rivojlangan shakli bo‘lib, unda erkinlik tamoyili, bozorni boshqarish ijtimoiy tartib va ijtimoiy taraqqiyot bilan uyg‘unlashgan. Avvalo shuni ta'kidlaymizki, "ijtimoiy bozor iqtisodiyoti" tushunchasining o'zi Germaniyada paydo bo'lgan va u erda ushbu iqtisodiyotning asosiy yo'nalishlari ishlab chiqilgan va ilgari surilgan. Shuning uchun ham «ijtimoiy bozor iqtisodiyoti» tushunchasi ko‘p o‘n yillar davomida Germaniya bilan bog‘lanib kelgan. Biroq, bu faqat bitta mamlakatga xos emas. Ijtimoiy bozor iqtisodiyoti jamiyatning tabiiy tarixiy rivojlanishi mahsuli bo'lib, u bozor iqtisodiyoti barcha mamlakatlarga xosdir. [4]
Download 0.57 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
| ||||||||||||||||||||||