Jahon iqtisodiyoti va xalqaro iqtisodiy munosabatlar

4. 
DIVERSIFIKATSIYALASH JARAYONLARINI KENGAYTIRISH 
MASALALARI 
Hozirgi davr keng xalqaro hamkorlikni rivojlantirish bilan bir qatorda 
chuqur ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy muammolarni hal qilishni ham taqozo etadi. 
Bular ishsizlikni, jahon mamlakatlarida tez-tez roʻy berib turadigan ocharchilikni, 
turlituman yuqumli kasalliklarni va shuningdek, iqtisodiy qoloqliknii yoʻq qilishdir.
Butun dunyo jamoatchiligi diqqat markazida turgan bunday muammolar, 
dunyo mamlakatlarining oʻzaro hamkorlik qilishini talab etmoqda va xalqaro 
iqtisodiy integratsiya jarayonlarining taraqqiy ettirish zaruriyatini keltirib 
chiqarmoqda. Globallashuv sharoitida milliy xoʻjaliklarning umumjahon mehnat 
taqsimotida faol ishtirok etishi ularning muvaffaqiyatli faoliyat koʻrsatishining 
muhim shartiga aylanib bormoqda. Oʻzbekistonning xalqaro iqtisodiy integratsiya 
jarayonlariga kirib borishi, respublikamizning ham ichki, ham tashqi salohiyatni 
yanada yuksaltirmoqda. 
Oʻzbekistonning integratsiya tuzilmalaridagi ishtiroki tufayli uning ikki 
tomonlama va koʻp tomonlama xalqaro aloqalari kengayib borayotganligi, dunyo 
jamoatchiligi tomonidan e’tirof etilmoqda. Shunday ekan, integratsiya – 
Oʻzbekistonning dunyo xoʻjaligi tizimiga kirib borishi uchun asos boʻlib xizmat 
qilmoqda. Shu sababli Oʻzbekistonning jahon xoʻjaligiga qoʻshilishi masalasi 
hozirgi kundagi eng dolzarb masalalardan biri boʻlib hisoblanadi. Faqat shu yoʻl 
bilangina jahon fan-texnika va iqtisodiy taraqqiyoti darajasiga erishish mumkindir. 
Eksport qiluvchi korxonalarning rag’batlantirilishini kuchaytirish va raqobatbardosh 
mahsulotlarning eksport qilinishini kengaytirish, toʻg’ridan-toʻg’ri chet el
investitsiyalarini jalb qilishga doir qoʻshimcha chora-tadbirlar ushbu yoʻnalishda 
ish oʻrinlari yaratishning muhim omillari boʻlib xizmat qiladi. Diversifikatsiya – 
ilmiy-texnika revolyutsiyasi tomonidan hamda kapitalistik xoʻjalik ichki 

---

ziddiyatlarining kuchayishi orqali vujudga keltirilgan, rivojlangan kapitalistik 
mamlakatlar iqtisodiyotida sifat jihatidan yangi hodisa.
Diversifikatsiya asosida, xususan, ba’zi tarmoqlarning jadal ravishda oʻsishi 
va ba’zilarining pasayib ketishi orqali namoyon boʻluvchi iqtisodiyotning bir tekisda 
rivojlanmasligi sharoitida firmalarning yashab qolishga intilishi yotadi. 
Diversifikatsiya ham kapitalning kontsentratsiyalashuvi, ham kapitalning 
markazlashuvi asosida amalga oshiriladi. Birinchi holatda ishlab chiqarilayotgan 
mahsulot nomenklaturasining kengayishi, boshqa tarmoqlarga kirish oʻzining 
xususiy jamg’armalari hisobiga amalga oshiriladi. Ikkinchi holatda esa – mazkur 
jarayon boshqa tarmoq va ishlab chiqarish turlarida band boʻlgan kapitallarning 
birlashuvi, «yutib yuborilishi» natijasida amalga oshiriladi.
Diversifikatsiyalashning asosan quyidagi jihatlarini Oʻzbekistonda amalga 
oshirish maqsadga muvofiq deb hisoblaymiz: - xoʻjalik faoliyatining turli-
tumanligini ta’minlash maqsadida eksport qilinayotgan mahsulot nomenklaturasini 
kengaytirish; - biznesning diversifikatsiyasini amalga oshirish – bu birinchi 
navbatda iqtisodiy xavfsizlik tomon tutish; - kompaniyalarning ichki xoʻjalik 
resurslarini kam daromad keltiruvchi sohalardan yuqori daromadli sohalarga 
oʻtkazish orqali engillik bilan oʻzgartira olishi imkoniyatini yaratish; - 
diversifikatsiyalash orqali biznesning ba’zi sohalarida olinmagan foyda boshqa 
sohalardagi yuqori daromad bilan qoplash yoʻllarini ishlab chiqish; - 
diversifikatsiyalashda ham me’yor chegaralariga amal qilish. Aks holda xoʻjalik 
resurslarining haddan tashqari «tarqatib yuborilishi», firmaning oʻz faoliyatini 
qandaydir bir yoki ikki magistral yoʻnalishlarda kuchli namoyish eta olmasligi vaqt 
oʻtishi bilan uning moliyaviy holatini izdan chiqarishi, hattoki bankrotlikka olib 
kelishi ham mumkin»; - jahon xoʻjaligining yangi sohalari va boshqa tarmoqlarga 
kirib borish orqali ishlab chiqarishning yangi turlarini tashkil etish;
Diversifikatsiyalashni ushbu jihatlaridan foydalanish orqali tashqi iqtisodiy 
aloqalardan samarali ijobiyna tijalarga erishish mumkin deb oʻylaymiz. 

---

Globallashuv sharoitida milliy xoʻjaliklarning umumjahon mehnat taqsimotida faol 
ishtirok etishi ularning muvaffaqiyatli faoliyat koʻrsatishining muhim shartiga 
aylanib bormoqda. Oʻzbekistonning xalqaro iqtisodiy integratsiya jarayonlariga 
kirib borishi, respublikamizning ham ichki, ham tashqi salohiyatni yanada 
yuksaltirmoqda. Oʻzbekistonning integratsiya tuzilmalaridagi ishtiroki tufayli uning 
ikki tomonlama va koʻp tomonlama xalqaro aloqalari kengayib borayotganligi, 
dunyo jamoatchiligi tomonidan e’tirof etilmoqda. Shunday ekan, integratsiya – 
Oʻzbekistonning dunyo xoʻjaligi tizimiga kirib borishi uchun asos boʻlib xizmat 
qilmoqda. Shu sababli Oʻzbekistonning jahon xoʻjaligiga qoʻshilishi masalasi 
hozirgi kundagi eng dolzarb masalalardan biri boʻlib hisoblanadi. Faqat shu yoʻl 
bilangina jahon fan-texnika va iqtisodiy taraqqiyoti darajasiga erishish mumkindir. 

---