Jamiyat va madaniyat

JAMIYAT VA MADANIYAT

Reja:

1. Jamiyat va madaniyat.

2. Madaniyatga ta‘sir o’tkazuvchi tashqi omillar

Madaniyat insonni ijtimoiy mavjudot sifatida talqin qilish imkonini berar ekan, «jamiyat-madaniyat» konteksti bilan bog’liq muammolarni ham tilga olish, tahlil etish muhim ahamiyatga ega. Shu munosabat bilan madaniyatning, inson ijodiy faoliyati natijalarining qanday qilib jamiyat taraqqiyotiga joriy etila borilishini aniqlash zarur bo’ladi.

• Madaniyat insonni ijtimoiy mavjudot sifatida talqin qilish imkonini berar ekan, «jamiyat-madaniyat» konteksti bilan bog’liq muammolarni ham tilga olish, tahlil etish muhim ahamiyatga ega. Shu munosabat bilan madaniyatning, inson ijodiy faoliyati natijalarining qanday qilib jamiyat taraqqiyotiga joriy etila borilishini aniqlash zarur bo’ladi.

Jamiyat va madaniyat

Madaniyat taraqqiyotidagi vorisiyligi bir tomondan, yangi avlodlar tomoni-dan ajdodlar tajribasini o’zlashtirilishini anglatsa. Ikkinchi tomonidan, o’tmish madaniyatining kelajak madaniyatiga ta‘sirini ifodalaydi. Madaniyat yutuqlarining taraqqiyotiga faol ta‘siri shundan dalolat beradiki ushbu taraqqiyot o’z mantig’iga ega. Ushbu o’ziga xoslikni inobatga olmay turib, insoniyat taraqqiyoti davomidagi madaniyat progressini tushunib bo’lmaydi. Vorisiylikning xar qanday buzilishi oxir oqibatga salbiy natijalarga olib keladi. Biroq bunday buzilish hamisha tashqi omillar ostida sodir bo’ladi.

• Madaniyat taraqqiyotidagi vorisiyligi bir tomondan, yangi avlodlar tomoni-dan ajdodlar tajribasini o’zlashtirilishini anglatsa. Ikkinchi tomonidan, o’tmish madaniyatining kelajak madaniyatiga ta‘sirini ifodalaydi. Madaniyat yutuqlarining taraqqiyotiga faol ta‘siri shundan dalolat beradiki ushbu taraqqiyot o’z mantig’iga ega. Ushbu o’ziga xoslikni inobatga olmay turib, insoniyat taraqqiyoti davomidagi madaniyat progressini tushunib bo’lmaydi. Vorisiylikning xar qanday buzilishi oxir oqibatga salbiy natijalarga olib keladi. Biroq bunday buzilish hamisha tashqi omillar ostida sodir bo’ladi.

Madaniyat taraqqiyoti jamiyatdagi iqtisodiy, ijtimoiy va siyosiy muammolarga bog’liq. Ushbu aloqadorlikdan xoli bo’lgan madaniyatning o’zi yo’q va bo’lishi ham mumin emas. Madaniyat progressi va regressi tarixiy shart-sharoitlar, jamiyatdagi ob‘ektiv xususiyatlar bilan hamohangdir. Chunonchi, qadimgi Yunoniston madaniyatiga ta‘sir ko’rsatgan xususiyatlaridan biri-quldorlikning mavjud bo’lishi edi. Aynan ana shu quldorlik mehnat taqsimotini ta‘minladi va qadimgi Yunon madaniyatining gullab yashnashi uchun zamin yaratdi.

• Madaniyat taraqqiyoti jamiyatdagi iqtisodiy, ijtimoiy va siyosiy muammolarga bog’liq. Ushbu aloqadorlikdan xoli bo’lgan madaniyatning o’zi yo’q va bo’lishi ham mumin emas. Madaniyat progressi va regressi tarixiy shart-sharoitlar, jamiyatdagi ob‘ektiv xususiyatlar bilan hamohangdir. Chunonchi, qadimgi Yunoniston madaniyatiga ta‘sir ko’rsatgan xususiyatlaridan biri-quldorlikning mavjud bo’lishi edi. Aynan ana shu quldorlik mehnat taqsimotini ta‘minladi va qadimgi Yunon madaniyatining gullab yashnashi uchun zamin yaratdi.

Madaniyatga ta‘sir o’tkazuvchi tashqi omillar

• Madaniyatga ta‘sir ko’rsatuvchi tashqi omillar sarasida iqtisodiyot alohida o’rin tutadi. Inson moddiy ne‘matlarini yaratish bilan birga o’z ijodkorlik qobiliyatini ham shakllan-tiradi. Garchi u bunda ichki ehtiyojlaridan kelib chiqib faoliyat ko’rsatsada, uning ijodiy faoliyati ma‘lum ijtimoiy shart-sharoitlarda sodir bo’ladi. Ushbu shart-sharoitlarning markazida esa kishilar o’rtasidagi moddiy munosabatlar turadi.

Madaniyatga ta‘sir o’tkazuvchi tashqi omillar xarakteri jamiyatning o’ziga xos xususiyatlariga bog’liq. Masalan, g’arb va Sharq jamiyatlarida madaniyatga turli xarakterdagi tashqi omillar ta‘sir ko’rsatadi. Shu sababdan ham g’arb madaniyatini Sharq madaniyatidan ajrata bilish zarur. Taniqli rus fayla-sufi A.G.Spirkin Sharq va g’arb madaniyati o’rtasidagi tafovut haqida mulohaza yuritar ekan, bunday farqlashning uch mezo-nini tilga oladi:

Madaniyatga ta‘sir o’tkazuvchi tashqi omillar xarakteri jamiyatning o’ziga xos xususiyatlariga bog’liq. Masalan, g’arb va Sharq jamiyatlarida madaniyatga turli xarakterdagi tashqi omillar ta‘sir ko’rsatadi. Shu sababdan ham g’arb madaniyatini Sharq madaniyatidan ajrata bilish zarur. Taniqli rus fayla-sufi A.G.Spirkin Sharq va g’arb madaniyati o’rtasidagi tafovut haqida mulohaza yuritar ekan, bunday farqlashning uch mezo-nini tilga oladi:

• a) inson shaxsiga bo’lgan munosabat;
• b) ijtimoiy-siyosiy faollikka bo’lgan munosabat;
• v) aqlning imkoniyatlariga bo’lgan munosabat.

Abdulaziz Ismoilov 201 MI

E’tiboringiz uchun raxmat