Jarqo’rg’on minorasi

Jarqo’rg’on minorasi

Bu minorada aylanma zina bo’lib, muazzin turishiga mo’ljallangan maydoncha — qafasga olib chiqqan. Bu maydoncha dastavval tahminan 16-18 metr balandlikda bo’lgan. Tanasining rish-tin yuzasi burtma epigrafik bezakdan iborat bo’lgan to’rtta belbor bilan bezatilgan. Belboglar g’isht juft-juft terilgan minoranishg yuzasida ajra-lib kurinib turadi. Bu monumental hattotlik-ning ilk variantlari bo’lib, taroshlangan g’ishtlardan terilgan kufiy lavhalar sodda va birmun-cha handasaviy hususiyatga ega edi.

Minora belbor-laridan birida u bunyod etilgan sana — hijriy 423 yilni ukdshga muvaffak, bulindi (bu milodiy 1032 yilga mutobik keladi).
O’rta Osiyodagi qirrali yagona minora — Jarqo’rg’on minorasi. U O’rta asrlardagi CHarmangan kishlori hududida memor Ali ibn Muhammad Sa-rahsiy tomonidan 1109 yilda qurilgan. Bir ma-hallar ikki oshiyonali bo’lgan bu minoraning kuyi oshienasi hozir ham yahshi saqlanib qolgan.Uning tanasi bir-biriga tutashgan yarimdoira tarzidagi 16 kirra bilan bezatilgan. Mahorat bilan archasi-mon terilgan kirralar
kuyida bir-biridan bir muncha kochib, yukoriga ko’tarilgan sayin bir-biri¬ga yakinlashib boradi. 20 metr balandlikda ular gorizontal epigrafik belbog bilan tutashgan. Bu erda kur`oniy lavh tugamagan, bipobarin, minora tanasining saqlanib qolmagan qismida epigrafik naqshli yana bir belbor bo’lgan. Minoraning 21,6 metrli qismi saqlanib qolgan. Kuyi diamet¬ri 5,4 metr, yukorisi — 4,1 metr. Minora g’ishti royat puhtalik bilan naqshinkor terilgani va umu-man uning nafis badiiy kiyofasi kishini hayratga soladi. Jarqo’rg’on minorasi memoriy-badiiy echi-miga kura SHimoliy H,indiston va Huroson mino-ralariga yakin turadi.
Madrasalar. Sharqda bu tipdagi bino dastav¬val Narshahiyning «Buhoro tarihi» kitobida tilga olingan. Unda Buhorodagi 937 yilda yonib ketgan Farjak madrasasi hakida ran boradi.
Ulurbek tomonidan Buhoro, Samarkand va Rij-duvonda barpo etilgan uchta Madrasa O’rta Osiyoda saklaiib qolgan kuplab madrasalardan eng kadi-miylaridir. Termizda mavjud bo’lgan madrasalar-ning ilk klassik namunalari, afsuski, saqlanib qolmagan, shu bone ular hakida biron-bir ma`lu-motga ega emasmiz. Biroq Denovdagi XVI -XVII asrlarga oid Sayd Otalik madrasasi arhitektura-siga karab Termizda klassik Madrasa bunyod etish an`analari hakida hukm yuritish mumkin. Pishiq g’ishtdan ko’tarilgan bu monumental inshoot usha davrda etakchi bo’lgan Buhoro memorlik maktabi an`apalarining kuchli ta`siri ostida bunyod etil¬gan. Tarhi turri burchakli, ikki oshyonali bu bino-da chor atrofi hujralar hamda uklarida to’rtta ustunli ayvon bilan kurshalgan hovli bo’lgan. Bu erda nodir va asosan Buhoro madrasalariga hos usul kullangan — bino yon taraflaridan tashkari-ga qaragan ravokli peshayvondar kuyilgan.
Termiz yakinida 1955 yilda V.A. Nil’son tomo¬nidan tadkik etilgan, hom g’ishtdan sodda qurilgan ikki Madrasa XVIII — XIX asrlarga oiddir. Ularda ancha keng, ba`zan O’rtasida hovuz bo’lgan hovli atrofida (uning chor atrofini tula band etmagai holda) tarhi murabbaga yakin bo’lgan, usti balhi usulida yopilgan hujralar joylashgan. H,ov-lining g’arbida esa tarzi yoyilgan, uch qismdan iborat masjid bo’lgan. Tarhiga kura bu honakr -masjid va Madrasa hujralaridan iborat sufiy-lar majmui bo’lgan. Bundam majmualar XVII — XIX asrlarda O’rta Osiyoda keng tarkdlgan. Masa-lan, Buhorodagi nisbatan monumental konstruk¬ciya bo’yicha qurilgan halifa Niezkul va halifa Hudoydod honako majmualari shu kabidir.
Surhondaryoning sul sohilidagi Hoja Mul-ki k,ishlogidagi madrasali bir qavatli katta majmua ancha yirik bo’lsa-da, memoriy ji-hdtdan soddarokdir. O’rtasida hovuzi bo’lgan soya-salkin chorsi hovli chor atrofida kirkka yakdn hujra bor. Hovlining janubi-garbiy burchagida uchta keng-katta hujra bo’lib, aftidan, darshona talori bo’lgan.Hovlining g’arb tomonida hom gisht-dan ko’tarilgan, shifti vassajuftli bir hadli masjid va hom gishtdan minbar bo’lgan. Tomonla-ri 3,5 metrli, balhi gumbaz bilan yopilgan huj-ralar devorida uchli ravokli tokchalar bo’lib, ularga kitob tahlangan va ruzror bo’yumlari te-rib kuyilgan. SHuningdek, kupchilik hujralarda kiraverishda ung burchakda uchok bo’lgan.Termizdan shimoli-sharqda joylashgan Solil;-obod cishlogidagi Madrasa (hozir yuk bo’lib ketgan) yukorida tilga olingan madrasadan chorrok. bo’lgan, biroq, ancha puhta ishlangan va kdtor bezaklari bo’lgan. Madrasa hrvlisiga ikki tomonida guldasta minora bo’lgan darvozahona orqali kirilgan, Hujralarda kitob va ruzror bo’yumlarini kuyish uchun uchli ravokli tokchalar, shuningdek shimoliy burchakda devorning tashkarisida murkoni bo’lgan yarim doyra tokchasimon uchok, bo’lgan