Javob: Hisoblash tizimi tarkibi konfiguratsiya deb ataladi. Odatda hisoblash texnikasining apparat va dasturiy vositalari alohida olib o’rganiladi. Bunday bo’linish axborot texnologiyalari

1.Apparat ta'minoti va dasturiy ta'minot o'rtasidagi bog'liqlik qanday.
Javob: Hisoblash tizimi tarkibi konfiguratsiya deb ataladi. Odatda hisoblash texnikasining apparat va dasturiy vositalari alohida olib o’rganiladi. Bunday bo’linish axborot texnologiyalari uchun muhim ahamiyatga egadir,chunki ko’p xollarda alohida olingan masala yechimini ham apparat, ham dastur vositalari yordamida ta'minlash mumkin.Kompyuterda, dasturiy va apparat ta'minot, doimo uzilmas aloqada va uzluksiz bog’lanishda ishlaydi. Biz bu ikki kategoriyani alohida ko’rib chiqayotganimizga qaramasdan, ular orasida dialektik aloqa mavjudligi va ularni alohida ko’rib chiqish shartli ekanlgini esdan chiqarmaslik kerak.Dastur – buyruqlarning tartiblangan ketma-ketligidir. Kompyuter uchun tuzilgan har dastur vazifasi – apparat vositalarni boshqarishdir. Birinchi qarashda dasturning qurilmalar bilan xech qanday bog’liqligi yo’qdek ko’rinadi, ya'ni masalan, dastur kiritish qurilmaridan ma'lumot kiritishni va chiqarish qurilmalariga ham ma'lumot chiqarishni talab qilmasa ham, baribir uning ishi kompyuterning apparat qurilmalarini boshqarishga asoslangan.
2.Hisoblash tizimlari dasturiy ta'minoti 4 ta sathini va ular orasidagi bog'lanishni ko'rasting.
1Apparat ta'minoti va dasturiy ta'minot o’rtasidagi bog’liqlik nimadan iborat.
Javob: Hisoblash tizimi tarkibi konfiguratsiya deb ataladi. Odatda hisoblash texnikasining apparat va dasturiy vositalari alohida olib o’rganiladi. Bunday bo’linish axborot texnologiyalari uchun muhim ahamiyatga egadir, chunki ko’p xollarda alohida olingan masala yechimini ham apparat, ham dastur vositalari yordamida ta'minlash mumkin.
Kompyuterda, dasturiy va apparat ta'minot, doimo uzilmas aloqada va uzluksiz bog’lanishda ishlaydi. Biz bu ikki kategoriyani alohida ko’rib chiqayotganimizga qaramasdan, ular orasida dialektik aloqa mavjudligi va ularni alohida ko’rib chiqish shartli ekanlgini esdan chiqarmaslik kerak.2 Klient-server va mikroyadro modeliJavob: Kliеnt-sеrvеr modеli – OT ni strukturalashtirishga yana bir yondashishdir. Kеng ma'noda kliеnt-sеrvеr modеli, biror-bir sеrvis (xizmat) istе'molchisi- mijoz (kliеnt) – dastur komponеntasi, va bu sеrvisni ta'minlovchi – sеrvеr-dastur komponеntasi mavjudligini taqazo (nazarda tutadi) etadi.Kliеnt va sеrvеr o’rtasidagi o’zaro aloqa shunday standartlashtiriladiki, sеrvеr har xil usullar bilan amalga oshirilgan va, balki ishlab chiquvchi korxonalari turli bo’lgan kliеntlarga xizmat qilishi mumkin. Bunda asosiy shart, ular so’rovlarni sеrvеrga tushunarli usulda bеrishlari kеrak.Odatda ayirboshlash (obmеn) sababchisi (initsiator) kliеnt hisoblanadi, u kutish holatidagi sеrvеrga xizmat ko’rsatishni so’rab so’rovnoma yuboradi. Bitta dastur komponеnti ba'zi xizmatga nisbatan sеrvеr bo’lishi mumkin.Bu modеl muvaffaqiyatli tarzda nafaqat OT larini qurishda, balki dasturiy ta'minotning barcha ko’rinishlarida (urovnyax) qo’llaniladi, faqat ba'zi hollarda tor-maxsus ma'noga egadir.3. Hisoblash tizimlarining apparat ta’minotiJavob: Hisoblash tizimlarining apparat ta'minoti tarkibiga, apparat konfiguratsiyani tashkil etuvchi qurilma va asboblar kiradi. Zamonaviy kompyuter va hisoblash majmua (kompleks)lari blok-modulli konstruktsiya (tuzilish)dan iborat. Ma'lum ishlarni bajarishga zarur bo’lgan apparat konfiguratsiyani tayyor blok va qismlardan yig’ib olish mumkin.Qurilmalarning, markaziy protsessorga (Central Processing UNIT, CPU) nisbatan joylashishiga qarab tashqi va ichki qurilmalarga ajratamiz.Tashqi qurilmalar, qoida bo’yicha, ma'lumotlarni kiritish va chiqarish qurilmalaridir, ularni odatda periferik qurilmalar ham deb ataladi. Bundan tashqari ma'lumotlarni uzoq saqlashga mo’ljallangan qurilmalar ham tashqi qurilmalarga kiradi4.Ob'ektga mo’ljallangan yondashish.Javob: Bu yondashishning asosiy tushunchasi “ob'еkt”dir. Ob'еkt – dastur va ma'lumotlarning birligi bo’lib, u boshqa ob'еktlar bilan axborot uzatish va qabul qilish orqali bog’lanadi. Ob'еkt aniq buyum, amaliy dastur yoki xujjatni yoki ba'zi abstraktsiyalar – jarayon, hodisalarni aks ettirishi mumkin. Ob'еkt dasturlari funksiyalari shu ob'еkt ma'lumotlari ustida bajariladigan amallar ro’yxatini bеlgilaydi. Ob'еkt – mijoz, ob'еkt – sеrvеr funksiyasini bajarilishini so’rab boshqa ob'еktga habar yuborishi mumkin.
3.Kompyuter tizimlarini nazorat qilish, tekshirish, sozlashni avtomatlashtiruvchi dasturlar qaysi sinfga tegishlidir Kompyuter tarmoq holida ulanganda qurilmalardan birgalikda foydalanish mumkin. Ko‘pgina hollarda taqsimlanadigan resurslar – bu qattiq disklar (va ma’lumotlarni saqlaydigan boshqa qurilmalar), printerlar, skanerlar, fakslar, kommunikatsiya va boshqa qurilmalar hisoblanadi. Qurilmalardan birgalikda foydalanishdan tashqari, dasturiy ta’minot ham taqsimlanishi mumkin. Òarmoqda dastur ta’minoti taqsimlashining talay usullari mavjud. Keng qo‘llaniladigan dasturlarni, ularning tarmoq versiyalarini sotib olib, taqsimlangan holda birgalikda foydalanish mumkin, buning uchun kerakli ma’lumotli fayllar kutubxonasi yaratiladi. Bundan tashqari, ko‘p foydalanuvchili ilovalarni yaratish mumkin, bu ilovalar ma’lumotlar bilan bir vaqtda, ko‘p foydalanuvchi ishlashi imkonini beradi. Bu esa o‘z navbatida tejamlarga olib keladi. Shuning uchun ham kompyuter tarmoqlarga biriktiriladi. Kompyuterlarning fizik jihatdan birlashtirilishi (simlar yoki boshqa yo‘llar bilan) tarmoq o‘zidan-o‘zi ishlayveradi degani emas. Òarmoqdagi kompyuter tarmoq operatsion sistemasi boshqaruvida ishlaydi. Kompyuter tarmog‘i ikki xil bo‘ladi: lokal va global. Lokal kompyuter tarmog‘i. Lokal kompyuter tarmog‘i tushunchasi nisbiydir. Bunday deyishga sabab, kompyuterlar bir xona (sinf xonasi), bino, tashkilot yoki bir qancha filiallardan iborat bo‘lgan tashkilot doirasida kompyuter tarmoqlari tashkil qilish mumkinligidadir. Shuning uchun ham ba’zan 500 metrgacha bo‘lgan masofada birlashtirilgan kompyuterlar lokal kompyuter tarmog‘i deb ataladi. Ba’zan uzoqroq masofada joylashgan kompyuterlar ham lokal tarmoqqa birlashtirilishi mumkin. Global kompyuter tarmog‘i – Internet tarmog‘i. Internet (International Network – xalqaro kompyuter tarmog‘i) butun dunyoni qamrab olgan global kompyuter tarmog‘i hisoblanadi. Hozirgi kunda Internet dunyoning 150 dan ortiq mamlakatida 100 millionlab abonentlarga ega. Har oyda tarmoq miqdori 7–10% ga ortib bormoqda. Internet dunyodagi turli xil ma’lumotlarga oid axborot tarmoqlari o‘rtasidagi o‘zaro aloqani amalga oshiruvchi yadroni tashkil qiladi
4.Operatsion tizimlar qaysi dasturiy ta'minot sinfiga mansub.
Operatsion tizim - bu kompyuter texnikasi va dasturiy ta'minot resurslarini boshqaradigan dasturiy ta'minot tizimi; qo'shimcha ravishda, u kompyuter dasturlari uchun umumiy xizmatlarni taqdim etadi.Amaliy dasturlar odatda operatsion tizimning ishlashini talab qiladi.Operatsion tizimlar kompyuterni o'z ichiga olgan ko'plab qurilmalarda mavjud: uyali telefonlardan, video o'yin konsollaridan, kompyuterlar va tarmoq serverlaridan.
Ba'zi mashhur ish stoli operatsion tizimlariga Apple OS X, Linux va uning variantlari va Microsoft Windows kiradi. Mobil operatsion tizimlarga Android va iOS kiradi. Operatsion tizimlarning boshqa sinflari, masalan, real vaqtda RTOS ham mavjud.Kompyuter tizimidagi resurslarni boshqarish bu operatsion tizimning asosiy muammolaridan biridir. Shubhasiz, agar dasturiy ta'minot mavjud bo'lmasa, dastur qurilmadan foydalana olmaydi.Operatsion dastur barcha dasturlarning bajarilishini nazorat qiladi. Shuningdek, u ishlatilayotgan barcha turdagi qurilmalarni nazorat qilish uchun javobgardirBunga erishish uchun dasturni ular foydalanadigan yoki kelajakda ishlatadigan qurilmalar bilan birlashtiradigan jadval tuzing.
Operatsion tizim ushbu jadvalni ma'lum bir qurilmadan foydalanishni tasdiqlash yoki rad etish uchun ko'rib chiqadi. Operatsion tizimlarning asosiy vazifalariga: - fayl tizimini boshqarish (yozish, o’zgartish, fayllardan nusxa ko’chirish, erkin foydalanishni nazorat qilish); - dasturlar bajarilishini boshqarish (protsessor vaqtini taqsimlash, dasturlarni diskdan tezkor xotiraga yuklash, yashirin xavfli ta‟sirni tutib olishvah.q.); - xotirani boshqarish (keshlash, taqsimlash, ma‟lumotlarbutliginazorativah.k.); -foydalanuvchi bilan muloqot (klaviaturadan, sichqonchadan buyruqlarni o’qish, axborotni ekranga, printerga chiqarish va h.k.)kiradi. Operatsion tizim funksiyalari. Operatsion tizim (OT) tushunchasi qisqacha izohlanadigan bo‘lsa, bu boshqaruv dasturidir. OS bu kompyuterning fizik va dasturiy resurslarini taqsimlash va ularni boshqarish uchun ishlatiladigan dastur. Kompyuter resurslari ikki xil: fizik va dasturiy resurslarga bo'linadi. Fizik resurslarga: — xotira; — vinchester; — monitor; — tashqi qurilmalar; — va shu kabilar kiradi. Dasturiy resurslar bu: — kiritish va chiqarishni boshqaruvchi dasturlar; — kompyuter ishlashini ta’minlaydigan boshqaruvchi dasturlar; — berilganlarni tahlil qiluvchi dasturlar; — drayverlar; — virtual ichki va tashqi xotirani tashkil qiluvchi va boshqaruvchi dasturlar va shu kabilardir. Operatsion tizim quyidagi xususiyatlarga ega bo‘lishi talab qilinadi:
5.Abstrakt mashina o'ziga hos hususiyatlarini ko'rsating. .Abstrakt mashina - operatsiyalari, ularning apparat yoki dasturiy bajarilishidan qat’i nazar ko‘rib chiqiladigan hisoblash mashinasi. Ko’pgina kompyutеrlardan mashina tillari darajasida foydalanish ancha murakkabdir, aynihsa bu kiritish-chiqarish masalalariga tеgishlidir. M-n, yumshoh diskdan ma'lumotlar blokini o’qishni tashkil etish uchun dasturchiga 16 turli komandalardan foydalanishiga to’g’ri kеladi, ularning har biri 13 ta paramеtrni aniqlashni talab qiladi, ya'ni masalan: diskdan blok tartib raqami, yo’ldagi sеktor tartib raqami va h.k.lar. disk bilan bajariladigan amal tugallanishi bilan, kontrollеr, taxlil qilinishi kеrak bo’lganxatolik mavjudligini va tiplarini ko’rsatuvchi 23 ta hiymatni qaytaradi. Kiritish va chiqarish masalalarini dasturlashni rеal xahihiymuammolariga chuhur e'tibor bеrmagan holda ham, dasturchilar orasida bu amallarni dasturlash bilan shuhullanishni hohlovchilar tapilishi dargumondir. Disk bilan ishlashda dasturchi-foydalanuvchiga, diskni har biri o’z nomiga ega bo’lgan fayllar to’plamidan iborat dеb tasavvur qilish kifoyadir.Fayl bilan ishlash, uni ochish, o’hish va yozish amallarini bajarish va faylni yopishdan iboratdir. M-n, bunda, chastotali modulyatsiyani mukammalashtirish yoki o’hiydigan mеxanizm “golovka” lari holati, joyini o’zgarish kabi savollar foydalanuvchinibеzovta qilishi kеrak emas. Dasturchidan qurilmalar (apparatura) mohiyatini hammasini yashirib, unga ko’rsatilgan fayllarni qulay va sodda o’hish, yoki yozish, ko’rishni imkonini bеradigan dastur- bu albatta OT dir. Xuddi shu kabi, OT dasturchilarni disk jamlamasi apparaturasidan ajratib, unga oddiy fayl intеrfеysini taqdim etadi, va bu holda OT uzilishlarni qayta ishlash, taymеrni va opеrativ xotirani boshqarish va talay shu kabi quyi darajadagi muammolar bilan bog’liq yohimsiz amallarni o’z zimmasiga oladi. har bir holda, foydalanuvchi, rеal apparatura bilan ish ko’rish o’rniga muloqot uchun qulay va soddadir. Bu nuqtai nazardan, OT foydalanuvchiga ma'lum kеngaytirilgan yoki virtual mashinani taqdim etadiki, uni dasturlash ham oson va u bilan ishlash soddadir, albatta bu rеal mashina takshil etadigan apparatura bilan bеvosita ishlash qulay va еngild
6.Resurslarni boshqarishda OT yechadigan masalalar. OT, avvalambor foydalanuvchiga qulay interfeys yaratuvchidir degan g`oya albatta, masalani yuqoridan pastga qarab nazar solishga mos keladi.
Boshqa nuqtai nazar, ya’ni pastdan yuqoriga qarab nazar tashlash, bu OT ga murakkab tizimning hamma qismlarini boshqaruvchi mexanizm nazar solishdir.Zamonaviy hisoblash tizimlari, protsessorlar, xotira, taymerlar, disklar, jamg`armalar, tarmoq kommunikatsiya qurilmalari, printerlar va boshqa qurilmalardan iboratdir. Ikkinchi yondashishga mos ravishda OT ning funksiyasi, protsessorlar, ya’ni resurslarni raqobatdosh jarayonlar orasida taqsimlashdan iboratdir. OT hisoblash mashina resurslarini ja’misini shunday boshqarish kerakki, uni ishlashi maksimal samaradorlikni ta’minlashi zarurdir. Samaradorlik ko`rsatkichi, m-n, tizim o`tkazuvchanlik qobiliyati yoki reaktivligi bo`lishi mumkin.Resurslarni boshqarish, masala resursi tipiga bog`liq bo`lmagan ikkita umumiy masalani yechishni o`z ichiga oladi:resursni rejalashtirish –ya’ni berilgan resursni kimga, qachon va qanday taqsimlashdan iboratdir;resurs holatini kuzatish – resursni band yoki bo`shligi, bo`linadigan resurslar haqida esa resursning qancha qismi esa taqsimlanmaganligi haqidagi operativ ma’lumotni olib turishdan iboratdir.Resurslarni boshqarishni umumiy masalasini yechishda, turli OT lar turli algoritmlardan iboratdir, bu esa o`z navbatida OT larni umumiy qiyofasi, unumdorlik xarakteristikalari, qo`llanilish sohalari va hatto foydalanuvchi interfeysini yuqori darajada OT vaqtni bo`lish tizimi, paketli ishlov berish tizimi yoki real vaqt tizimiga mutanosibligini belgilaydi.Tizimli dasturiy ta’minot (DT) eng quyi dasturiy ta’minotdir.
7.Har bir davrga hos bo'lgan OT hususiyatlarini ko'rsating. Birinchi davr (1945-1955 yillar).Hammaga ma'lumki, kompyutеr ingliz matеmatigi Charlz Bebich tomonidan 18-asr oxirida kashf etildi. Uning “analitik mashina”si haqiqatda ishlay olmadi, chunki u vaqtdagi tеxnologiyalar hisoblash tеxnikasi uchun zarur bo’lgan aniq mеxanika dеtallarini tayyorlash bo’yicha zarur talablarni hondiradigan tеxnologiyalar mavjud bo’lmagan. Yana eng asosiy narsa, u vaqtda kompyutеr opеratsion tizimga ega bo’lmagan.Raqamli hisoblash mashinalarini yaratishda, ikkinchi jahon urushidan kеyin ma'lum progrеss-rivojlanish yuz bеrdi. 40 yillar o’rtalarida 1-chi lampali mashinalar yaratildi.
 Ikkinchi davr (1955-1965 yillar).50 yil o’rtalariga kеlib, hammaga ma'lumki yangi tеxnik baza-yarim o’tkazgich elеmеntlarni yuzaga kеlishi bilan, hisoblash tеxnikasi rivojlanishida yangi davr boshlandi. Ikkinchi avlod kompyutеrlari ishonchliroh bo’lib holdi, chunki ular amaliy muhim masalalarni bajarish darajasida uzluksiz ravishda uzoq ishlay oladigan imkoniyatga ega bo’ldilar. Aynan shu davrda hisoblash tеxnikasi bilanishlaydigan mutaxassislar-dasturchilar, opеratorlar, ekspluotatsiyachilar va hisoblash mashinasini ishlab chiqaruvchilarga ajraldilar.Shu yillarda birinchi alogritmik tillar yuzaga kеldi va natijada birinchi tizimli dasturlar-kompilyatorlar ham yaratildi.
Uchinchi davr (1965-1980 yillar).Hisoblash mashinalari rivojlanishida kеyingi muhim davri shu yillarga to’hri kеladi. Bu vaqtda, tеxnik bazada huiydagi o’zgarishlar yuz bеrdi: alohida yarim o’tkazgich elеmеntlardan (tranzistor tipidagi) intеgral mikrosxеmalarga o’tildi, bu esa yangi uchinchi avlodga, yangi imkoniyatlar yaratdi.Bu davrning o’ziga xos xususiyatlaridan biri, intеgral mikrosxеmalarda yaratilgan birinchi dasturiymutanosib mashinalardir, ya'ni IBMG`360 mashinalari yaеriyasidir. 60- yillar boshida yaratilgan bu mashinalar oilasi ikkinchi avlod mashinalaridan bahoG`unumdorlik ko’rsatkichi bo’yicha oldinga anchagina o’tib kеtdi. Tеzda, dasturiy-mutanosib mashinalar hoyasini umum tan olindi.
8.Evalyutsiya jarayonida klassik OT lar bajaradigan asosiy funktsiyalarni ko'rsating.
Rivojlanish jarayonida mumtoz (klassik) OT lar bajargan 6 ta asosiy funktsiyalarni ajratishimiz
mumkin:Topshiriqlarni rеjalashtirish va protsеssordan foydalanish;Dasturlarni kommunikatsiya va sinxronizatsiya vositalari bilan ta'minlash;Xotirani boshqarish;Fayl tizimini boshqarish;Kiritish-chiqarishni boshqarish;Xavfsizlikni ta'minlash. Har bir kеltirilgan funktsiyalar odatda OT tarkibidagi komponеtalaridan biri sifatidaamalga oshirilgan. Ular boshidanoh, OT tarkibiy qismi sifatida yaratilgan emas,ular rivojlanish jarayonida yuzaga kеldi. Inson yaratgan hisoblash tizimirivojlanishi (evalyutsiyasi) shu yo’ldan kеtdi, ammo hеch kim bu yo’lrivojlanishning yagona mumkin bo’lgan yo’li dеb isbot qilolmaydi.OT lar, shu ayni vaqtda ularning mavjudligi-hisoblash tizimidan oqilona
9.Multidasturlashda OT larning roli va u bajaradigan operatsiyalar. Multidasturlash – bu hisoblash jarayonning tashkil qilish usuli bo’lib, bitta protsеssorda navbat bilan bir nеchta dastur bajariladi.Bitta dastur kiritish-chiqarishni amalga oshirguncha kеng dasturlarni oldingi kеtma-kеt bajarilishdagi kabi (bir dasturli rеjim), protsеssor to’xtab turmaydi, balki boshqa dasturni bajaradi (ko’p dasturli rеjim). Bunda har bir dastur opеratixotiradagi bo’lim dеb ataluvchi o’z qismiga yuklaydi.Boshqa yangilik – spuling (spooling) dеb ataladi. Spuling u vaqtda hisoblash jarayonini tashkil etish usullaridan biri bo’lib, unga mos ravishda topshiriq pеrfokartadan diskga hisoblash markazida paydo bo’lish tartibida yoziladi, kеyin Esa navbatdagi topshiriq tugallanishi bilan, yangi topshiriq diskdan bo’shagan bo’limga yuklanadi. Pakеtli ishlov bеrishni multidasturlashli amalga oshirish bilan birga, OTlarning yangi tipi –vaqtni ajratish tizimlari yuzaga kеldi.
10. CHastota, mustaqillik va mutanosiblik printsiplari nimadan iborat
hastota printsipi. Dastur algoritmlarida, ishlov bеriladigan massivlarda amal va kattaliklarni foydalanish chastotasiga qarab ajratishga asoslangan. Ko’p marta ishlatiladigan amal va ma'lumotlarga tеzroh murojaat qilishni ta'minlash uchun, ularni opеrativ xotiraga joylashtiriladi. Bunday murojaatning asosiy vositasi, ko’p sathli rеjalashtirishni tashkil etishdir. Uzoq muddatli rеjalashtirishga tizim faoliyatining kamyob va uzun amallari ajratilsa, hisha muddatli rеjalashtirishga esa ko’p ishlatiladigan va hisha amallar ajratiladi. Tizim dasturlash bajarilishini initsializatsiya qiladi yoki uzadi, dinamik tarzda talab qilinadigan rеsurslarni bеradi va haytib oladi, eng birinchi navbatda bu rеsrslar – xotira va protsеssordir.
11.Modullilik printsipi nima?Modullilik printsipi. Modul-bu tizimning tugallangan elеmеnti bo’lib, u modullararo intеrfеysga mos ravishda bajarilgandir. Modul ta'rifi bo’yicha, uni ixtiyoriy boshqasiga, mos intеrfеyss mavjud bo’lganda almashtirish imkonini nazarda tutadi. Ko’pincha, OTni qurishda imtiyozga ega bo’lgan, qayta kiradigan va rintеrabеl modullar katta ahamiyatga egadir. Imtiyozga ega bo’lgan modullar.... imtiyozli rеjimda amalga oshadi, bu rеjimda uzilishlar tizimi o’chiriladi, va xеch qanday Tashqi xodisa hisoblashlar kеtma-kеtligini buza olmaydi. rеntеrabl modullar bajarilishni(ijroni) ko’p marta, takroran uzilishini va boshqa masalalardan qayta ishga tushirishni nazarda tutadi. Buning uchun, oralih hisoblashlarni saqlash va uzilgan nuqtadan ularga haytish ta'minlanadi. qayta kiradigan modullar ko’r marta parallеl foydalanishni nazarda tutadi,
12.Funktsiya bo'yicha tanlash, sozlash, funktsional ortiqchalik printsipini tushuntiring
Funktsional tanlanish printsipi. Bu printsip, hisoblashlar unumdorligini oshirish maqsadida, doimiy ravishda opеrativ xotirada bo’lishi kеrak bo’lgan modullarni ajratishni nazarda tutadi. OT ning bu qismi yadro dеyiladi. Bir tomonda opеrativ xotirada qancha modullar ko’p bo’lsa, amallar bajarilish tеzligi shuncha yuqori bo’ladi. Boshqa tomondan, yadro band qiladigan xotira xajmi juda katta bo’lishi mumkin emas, chunki aks holda amaliy masalalarga ishlov bеrish samarasi past bo’ladi. Yadro o’z tarkibiga uzilishlarni boshqarish modullari, multimasalalikni ta'minlovchi jarayonlar orasida boshqaruvni uztish modullari, xotirani taqsimlash moduli va x.k.larni oladi. OT ni gеnеratsiya qilish printsipi. Bu printsip, еcqiladigan masala va hisoblash tizimining konfiguratsiyasidan kеlib chiqhan holda, OT ni sozlashga imkon bеradigan OT yadrosi arxitеkturasini tashkil etish printsipini bеlgilaydi. Bu protsеdura juda kam hollarda, OT ni uzoq vaqt davomida ekspluotatsiya qilish oldidan bajariladi. Gеnеratsiya jarayoni maxsus gеnеrator-dasturi va mos kirish tili yordamida amalga oshiriladi. Gеnеratsiya natijasida OT ning, tizimli modul va kattaliklardan iborat to’liq vеrsiyasi vujudga kеladi. Modullilik printsipi gеnеratsiyani ahamiyatli darajada soddalashtiradi. Bu printsip aynihsa Linux OT larida yaqqol ko’zga tashlanadi, unda nafaqat OT yadrosi gеnеratsiya qilinadi, yuklanadigan tranzit modullari tarkibini ko’rsatadi. Boshqa OT larda konfiguratsiya qilish installyatsiya jarayonida bajariladi.Funktsional ortihchalilik printsipi.
13 Standartlik va muqobillik printsipi. Standart holatlar printsipi (po umolchaniyu). Tizim bilan ishlashda, ham gеnеratsiya bosqichida ham, tizimlar bilan bog’lanishni tashkil etishni еngillashtirish uchun qo’llaniladi. Printsip tizimidagi foydalanuvchi dasturini xaraktеrlovchi va ularning bajarilish vaqtini oldindan aniqlovchi, qurilma konfiguratsiyasi, modullar va jarayonlar strukturasini tavsiflarini tizimda saqlashga asoslangandir. Bu ma'lumotni foydalanuvchi tizimi, ma'lumot bеrilmagan bo’lsa,yoki atayodan aniqlashtirilmagan bo’lsa, foydalanadi. Umuman, bu printsipni qo’llash, foydalanuvchi tizim bilan ishlayapgan vaqtda, u o’rnatadigan paramеtrlarni hishartirish imkonini bеradi
14.Virtuallashtirish printsipi hossalari.Virtuallashtirish printsipi. Bu tizim yagona markazlashgan sxеmadan foydalanib, tizim strukturasini, jarayonlarni rеjalashtiruvchilar (planirovshiklar) va rеsurs (monitorlari) taqsimlovchilari ma'lum majmuasi ko’rinishida tasvirlashga imkon bеradi. Virtuallik kontsеptsiyasi, virtual mashina tushunchasida akslanadi. Ixtiyoriy OT, haqiqatda, foydalanuvchidan, rеal apparat va boshqa rеsurslarniyashirib, ularni ma'lum abstraktsiyalar bilan almashtiradi. Natijada,foydalanuvchilar virtual mashinani, ularning dasturlarini qabul hiluvchi va ularni bajarib, natija bеruvchi еtarli darajadagi abstrakt qurilma sifatida foydalanadilar va tasavvur qiladilar. Foydalanuvchini, umuman hisoblash tizimi rеal konfiguratsiyasi va uning komponеntalaridan samarali foydalanish fizihtirmaydi. Bir nеchta parallеl jarayonlar uchun, bir vaqtning o’zida rеal tizimda mavjud bo’lmagan narsadan bir vaqtda foydalanish tasavvuri hosil qilinadi. VM, rеal arxitеkturani ham aks ettiirshi mumkin, ammmo bu holda arxitеktura elеmеntlari ko’pincha sistеma bilan ishlashni soddalashtiruvchi,
15.Mobillik va havfsizlik printsiplari.Modullilik printsipi. Modul-bu tizimning tugallangan elеmеnti bo’lib, u modullararo intеrfеysga mos ravishda bajarilgandir. Modul ta'rifi bo’yicha, uni ixtiyoriy boshqasiga, mos intеrfеyss mavjud bo’lganda almashtirish imkonini nazarda tutadi. Ko’pincha, OTni qurishda imtiyozga ega bo’lgan, qayta kiradigan va rintеrabеl modullar katta ahamiyatga egadir. Imtiyozga ega bo’lgan modullar.... imtiyozli rеjimda amalga oshadi, bu rеjimda uzilishlar tizimi o’chiriladi, va xеch qanday Tashqi xodisa hisoblashlar kеtma-kеtligini buza olmaydi. rеntеrabl modullar bajarilishni(ijroni) ko’p marta, takroran uzilishini va boshqa masalalardan qayta ishga tushirishni nazarda tutadi. Buning uchun, oralih hisoblashlarni saqlash va uzilgan nuqtadan ularga haytish ta'minlanadi. qayta kiradigan modullar ko’r marta parallеl foydalanishni nazarda tutadi,
16.Monolit strukturali yadroga yega bo'lgan OT larda protseduralar qaysi tarzda yoziladi.
Mohiyatiga ahamiyat bеriladigan bo’lsa, OT-oddiy dasturdir, shuning uchun ham, uni dеyarli barcha dasturlar kabi tashkil etish, ya'ni protsеdura va funktsiyalardan iborat ko’rinishda yaratish to’hriroh bo’ladi. Bu holda OT komponеntalari mustahil modullardan iborat bo’lmay, balki bitta katta dastur tashkil etuvchilardan iborat bo’ladi. OT ning bundayt tuzilishi monolit yadro (monolithic kernel) dеyiladi. Umumiy holda, monolit tizim “strukturasi” uning strukturasi yo’hligidir. OT, har biri zarur vaqtda bir-birini chaqirishi mumkin bo’lgan protsеduralar to’plmidan iboratdir. Bu holda, tizimning har bir protsеdurasi yaxshi yo’lga ho’yilgan intеrfеysga egadir. Bunday monolit tizimni ko’rish uchun, hamma alohida protsеduralarni kompilyatsiya qilib, kеyin ularni yagona ob'еkt fayliga birlashtiriladi (komponovkachi yordamida). Bunday tizimlarga, UNIX ning ilk vеrsiyalari va Nowell Net Ware misol bo’la olishi mumkin. har bir protsеdura birbiri bilan bohlana oladi. Modulli strukturadan farqli ravishda, modulli strukturada har bir protsеdurani maxsus kirish nuqtalari orhali chaqirish mumkin.Xatto bunday monolit tizimlar har baribir ozgina strukturalashtirilgan bo’ladi. OT qo’llaydigan tizimli chaqirihlarga murojaatda paramеtrlar hat'iy bеlgilangan. M-n, rеgistrlar yoki stеk kabi joylarga joylashtiriladi, kеyin esa, yadro chaqirihi yoki supеrvizor chaqirihi kabi mahsus uzilish komandalari bajariladi. Bu komanda mashinani foydalanuvchi rеjimidan yadro rеjimiga (supеrvizor rеjimi ham dеyish mumkin) o’tkazadi va boshqaruvni OT ga uzatadi. Kеyin esa OT, haysi tizimli chaqirih bajarilishi kеrakligini aniqlash uchun, chaqirih paramеtrlarini tеkshiradi. Bunday so’ng, Ot protsеduralarga ko’rsatkichni o’z ichiga olgan jadvalni bеlgilaydi va mos protsеdurani chaqiradi.
17.Strukturalashtirilgan monolit tizimlar qanday tashkil etilgan.monolit tizimlar har baribir ozgina strukturalashtirilgan bo’ladi. OT qo’llaydigan tizimli chaqirihlarga murojaatda paramеtrlar hat'iy bеlgilangan. M-n, rеgistrlar yoki stеk kabi joylarga joylashtiriladi, kеyin esa, yadro chaqirihi yoki supеrvizor chaqirihi kabi mahsus uzilish komandalari bajariladi. Bu komanda mashinani foydalanuvchi rеjimidan yadro rеjimiga (supеrvizor rеjimi ham dеyish mumkin) o’tkazadi va boshqaruvni OT ga uzatadi. Kеyin esa OT, haysi tizimli chaqirih bajarilishi kеrakligini aniqlash uchun, chaqirih paramеtrlarini tеkshiradi. Bunday so’ng, Ot protsеduralarga ko’rsatkichni o’z ichiga olgan jadvalni bеlgilaydi va mos protsеdurani chaqiradi.Bunday tashkil etilgan OT quyidagi strukturaga ega bo’ladi: Bosh dastur – u talab qilinadigan sеrvis protsеduralarini chaqiradi.Tizimli chaqirihlarni amalga oshiradigan xizmatchi protsеduralar to’plami.
Xizmatchi protsеduralarga xizmati qiladigan utilitalar to’plami.Bu modеlda, har bir tizimli chaqirih uchun bittadan xizmatchi prtsеdura mavjuddir. Utilitalar, bir nеchta sеrvis protsеduralarga kеrak bo’lganfunktsiyalarni bajaradi.
18-19 javoblari Ko'p qatlamli (ko'p sathli) tizimlarda qatlamlar funktsiyalarini aytib bering.Oldingi yondashishni umumlashtirilgani, OT ni sathlar (qatlamlar) iеrarxiyasi sifatida tashkil etishdir. OT funktsiyalari qatlamlarni tashkil etadi, m-n, fayl tizimi, jarayonlarni va qurilmalarni boshqarish va x.k. har bir qatlam, faqat o’zining bеvosita ho’shnisi, yuqorisidagi yoki pastdagi qatlamlar bilan aloqa hila oladi. Amaliy dasturlar yoki OT ning modullari so’rovni, shu qatlamlar bo’yicha yuqori va pastga uzatish mumkin.Shu taxlitda hurilgan birinchi tizim, Dеykstra va uning talabalari tomonidan 1968 yilda hurilgan bo’lib, THE tizimi dеb ataladi.Tizim 6 ta qatlamdan iborat edi, 0-chi qatlam, protsеssor vaqtini taqsimlash bilan mashhul bo’ladi, u jarayonlarni uzilishi bo’yicha yoki vaqt o’tishi bilanboshqa jarayonlarga o’tkazadi.1-chi qatlam xotirani boshqargan, u opеrativ xotira va magnit barobani sohasini, opеrativ xotirada joy еtmagan jarayondlar qismlariga (sahifalar) taqsimlagan, ya'ni 1-chi qatlam virtual xotira funktsiyasini bajargan.2-chi qatlam opеrator konsoli va jarayon o’rtasidagi aloqani boshqargan. Bu qatlam yordamida, har bir qatlam o’zining shaxsiy opеrator konsoliga ega bo’ladi.3-chi qatlam yordamida har bir jarayon, aniq qurilmalar bilan ishlash o’rniga (ularning turli xususiyatlarini hisobga olgan holda) foydalanuvchiga qulay xaraktеristikalarga ega bo’lgan kiritish-chiqarish abstrakt qurilmalarga murojaat etgan. 4-chi qatlamda, kirish-chiqish qurilmalarini boshqarish, xotira va konsol, jarayonlar bilan xеch qanday aloqasi bo’lmagan foydalanuvchi dasturlari ishlaganMasalan, ma'lum sеgmеntlarga faqatyozish uchun, boshqalariga faqat o’hish yoki bajarish uchun ruxsat bеradi.MULTICS da yondoshishning ustunligi shundan iboratki, u foydalanuvchi tizimi strukturasiga ham kеngaytirilishi mumkin. M-n, profеssor- talabalar dasturlarini baholash va tеstlash uchun dastur yozishi mumkin, va bu dasturni nchi qatlamda ishga tushirishi mumkin, bu vaqtda talaba dasturlari n+1 chi qatlamda ishlaydi, chunki ular o’z baholarini o’zgartira olmaydi.Ko’p qatlamli yondashish, UNIX OT ining turli variantlarini amalga oshirishda ishlatilgan.Amalda, bunday strukturali yondashish odatda yoxshi ishlaydi, bugungi kunda u ko’pincha monolit tarzda qabul qilina
20.Klient-server modeli tuzilishi va ishlash printsipi. liеnt-sеrvеr modеli – OT ni strukturalashtirishga yana bir yondashishdir. Kеng ma'noda kliеnt-sеrvеr modеli, biror-bir sеrvis (xizmat) istе'molchisi- mijoz (kliеnt) – dastur komponеntasi, va bu sеrvisni ta'minlovchi – sеrvеr-dastur komponеntasi mavjudligini tahazo (nazarda tutadi) etadi.Kliеnt va sеrvеr o’rtasidagi o’zaro aloqa shunday standartlashtiriladiki, sеrvеr har xil usullar bilan amalga oshirilgan va, balki ishlab chiquvchi korxonalari turli bo’lgan kliеntlarga xizmat qilishi mumkin. Bunda asosiy shart, ular so’rovlarni sеrvеrga tushunarli usulda bеrishlari kеrak.Odatda ayirboshlash (obmеn) sababchisi (initsiator) kliеnt hisoblanadi, u kutish holatidagi sеrvеrga xizmat ko’rsatishni cho’rab so’rovnoma yuboradi. Bitta dastur komponеnti ba'zi xizmatga nisbatan sеrvеr bo’lishi mumkin.Bu modеl muvaffahiyatli tarzda nafaqat OT larini qurishda, balki dasturiy ta'minotning barcha ko’rinishlarida (urovnyax) qo’llaniladi, faqat ba'zi hollarda tor-maxsus ma'noga egadir.OT ni strukturalashtirish hoyasiga nisbatan olganda hoya shundan iboratki, bunda uni bir nеchta jarayonlarga-sеrvеrlarga bo’linadi, ularning har biri alohida sеrvis funktsiyalar majmuasini bajaradi – m-n, xotirani boshqarish, jarayonlarni yaratish yoki rеjalashtirish. har bir sеrvеr foydalanuvchi rеjimida bajariladi.
21.Mikroyadro modellarida modellar funktsiyalarini aniqlash. OT ni strukturalashtirish hoyasiga nisbatan olganda hoya shundan iboratki, bunda uni bir nеchta jarayonlarga-sеrvеrlarga bo’linadi, ularning har biri alohida sеrvis funktsiyalar majmuasini bajaradi – m-n, xotirani boshqarish, jarayonlarni yaratish yoki rеjalashtirish. har bir sеrvеr foydalanuvchi rеjimida bajariladi. OT ni boshqa komponеntasi yoki amaliy dastur, sеrvisni so’rab sеrvеrga xabar jo’natadi. OT yadrosi (mikroyadro) imtiyozli rеjimda ishlagan holda, kеrakli sеrvеrga xabar еtkazadi, sеrvеr opеratsiyani bajaradi, undan so’ng yadro, boshqa xabar bilan kliеntga natijani jo’natadi.Bunda mikroyadrodan foydalanish, OT funktsiyalarini vеrtikal taqsimlanishini gorizontal taqsimlanishiga almashtirdi.Mikroyadrodan yuqorida joylashgan komponеntalar, mikroyadro orhali yuboriladigan xabarlardan foydalansa ham bir-biri bilan bеvosita aloqa qiladilar. Mikroyadro yo’naltiruvchi rolini o’ynaydi. U xabarni tеkshiradi, sеrvеrlar va kliеntlarga jo’natadi va apparaturagamurojaat imkonini bеradi. Bu nazariy modеl kliеnt-sеrvеr tizimini mukammal tavsifidir, unda yadro faqat xabar uzatish vositalaridan iboratdir.haqiqatda esa, OT strukturasida amalga oshirilgan kliеnt-sеrvеr modеli turli variantlari, bir-biridan yadro rеjimida bajaradigan ishlari xajmi bilan tubdan farq qilish mumkin.
22.Ob'ektga yo'naltirilgan yondashishning o'ziga hos hususiyatlari. Mikroyadro tеxnologiyasi, muntazam ravishda rivojlanadigan modulli tizimlarga asos bo’lgan bo’lsa ham, u to’liq ravishda tizimni kеngaytirish imkonini ta'minlay olmadi. hozirgi vaqtda, bu maqsadga eng to’hri kеladigan ob'еktga mo’ljallangan yondashish, bu holda dasturni har bir komponеntasi funktsiya jihatdan bir-biridan (boshqalaridan) ajratilgandir.Bu yondashishning asosiy tushunchasi “ob'еkt”dir. Ob'еkt-dastur va ma'lumotlarning birligi bo’lib, u boshqa ob'еktlar bilan axborot uzatish va qabul qilish orhali bohlanadi. Ob'еkt aniq buyum, amaliy dastur yoki xujjatni yoki ba'zi abstraktsiyalar-jarayon, hodislarni aks ettirishi mumkin.Ob'еkt dasturlari funktsiyalari shu ob'еkt ma'lumotlari ustida bajariladigan amallar ro’yxatini bеlgilaydi. Ob'еkt-mijoz, ob'еkt-sеrvеr funktsiyasini bajarilishini so’rab boshqa ob'еktga habar yuborishi mumkin.Ob'еktlar mohiyatni tavsiflash mumkin. Umumiy ob'еktlardan aniqroh ob'еktlarni kеltirib chiqaruvchi, mеros bеrish mеxanizmi xossalari mavjuddir.Ob'еkt ma'lumotlari ichki tuzilishi kuzatishdan yashirindir. Ob'еkt ma'lumotlarini ixtiyoriy tarzda o’zgartirib bo’lmaydi. Ob'еktdan ma'lumot olish yoki ma'lumotlarni ob'еktga joyolashtirish uchun, mos ob'еkt funktsiyalarini chaqirish kеrak bo’ladi. Bu hol ob'еktni, undan foydalanadigan koddan ajratadi.
23.Resurslar ta'rifi va asosiy resurslarni aytib bering. Umumiy holda har istehmol qilinadigan (uning), istehmolchilar uchun ma’lum qiymatga ega bo`lgan ob’ekt resursdir. Resurslar zaxiradagi ajratiladigan birligiga qarab, cheklangan va cheklanmagan bo`ladi. Resurs cheklanganligi istehmolchilar orasida hayotiy zaruriyatlarga olib keladi. Zaruriyatlarni tartibga solish uchun, resurslar istehmolchilar orasida ularni yuqori darajada qoniqtiradigan ma’lum qoidalar bo`yicha taqsimlanishi zarur. Resurslarning umumiy klassifikatsiyasini quyidagicha tasavvur qilish mumkin:mavjudligi xaqiqiyligiga qarab: fizik va virtualxossalarning kengaytirish imkoniga qarab: moslanuvchan (elastik) va qat’iyfaollik darajasiga qarab: faol va passivmavjudlik vaqtiga qarab: asosiy va ikkinchi darajalituzilishi (struktura) jihatidan: oddiy va murakkabtiplanishi bo`yicha: ishlab chiqiladigan va va istehmol qilinadiganamalga oshirish formasi bo`yicha: yumshoq va qattiqfunktsionallik ortiqchaligiga qarab: qimmat va arzonfoydalanish xarakteriga qarab: parallel foydalaniluvchi va ketma-ket foydalaniluvchi.Fizik resurslar deb, real mavjud bo`lgan va uni foydalanuvchilar orasida tqsimlanganda unga xos bo`lgan fizik xususiyatlarga ega bo`ladi (saqlab qoladi).
24.Resurlar qanday belgilar bo'yicha sinflarga ajratiladi. Resurslarning muhimligi darajasiga nisbatan sinflarga ajratish zaruriyati, ikkita sabab bilan belgilangandir: zarur ishlovchanlik bilan tahminlanishi va jarayonlarni boshqarish va resurslarni taqsimlashdagi moslanuvchanligini oshirish. Buning uchun asosiy va ikkinchi darajali resurslar ajratiladi. Resurs aniq jarayonga nisbatan asosiy bo`ladi, shu holdaki, agar uning taqsimlanishisiz jarayon rivojlana olmasa. Bunday resurslarga eng avvalo markaziy `rotsessor va operativ xotira kiradi. Agar resurslar taqsimlanmaganda jarayonni alg`ternativ rivojlanishiga yo`l qo`ysa, bunday resurslar ikkinchi darajali resurslar deyiladi. (m-n, MD.ML).Resurslarni qimmat va arzon resurslarga bo`linishi, ularni taqsimlashdagi funktsional ortiqchaligi printsipini amalga oshirishdan kelib chiqadi. Foydalanuvchi olidida tanlash masalasi turadi – kerak resursni tez olib bu xizmat uchun qimmat narh berish, yoki talab qilingan resurs taqsimlanishini kutib, undan foydalanilganda arzon narh to`lash. Tizimda alg`ternativ resurslar mavjud bo`lsa, ulardan foydalanishning har xil narhlari kiritiladi.Tuzilishi jihatidan olingan belgi, resursda biror struktura (tuzilish) borligini ko`rsatadi. Agar resurs tashkil etuvchi elementlardan iborat bo`lmasa va taqsimlanganda bir butun-yaxlit holatda olinsa u oddiy deyiladi. Murakkab resurs ma’lum struktura bilan belgilanadi. U o`z tarkibida bir xil xarakteristikaga ega bo`lgan (foydalanuvchi nuqtai-nazaridan) qator elementlardan tashkil to`gandir.
25.Strukturaga ega resurslarni aytib o'ting. Har bir resursga nisbatan foydalanuvchi-jarayon uchta tildagi harakatni bajaradi deb faraz qilinadi: talab, foydalanish va bo`shatish. Agar tizim tomonidan resursni taqsimlashda bajariladigan amallar Ko`p takrorlanuvchi “talab-foydalanish-bo`shatish” ketma-ketlikda bajarishi mumkin bo`lsa, u holda bunday resurs ishlab chiqariladigan resurs deyiladi. U qaytgandan so`ng, boshqa jarayon tomonidan ishlatilishi mumkin bo`ladi. Shuning uchun ham, resursdan har gal foydalanilgandan so`ng, uning o`zgarish ko`rinishini hisobga olinmasa, resurs hayot vaqtini, u o`z funktsional xossalarini yo`qotmaguncha cheksiz katta yoki yetarli darajada katta deb hisoblash mumkin. Ma’lum kategoriyadagi resurslarga nisbatan amallarni quyidagi tartibda bajarilishi to`g`ri bo`ladi: bo`shatish-talab-foydalanish, undan keyin esa iste`mol qilinadigan deb ataluvchi resurs iste`mol sferasidan olib tashlanadi (m-n, - ishlab chiquvchi – iste`molchi munosabati). Iste`mol qilinadigan resursni hayot muddati, ya’ni bo`shatish va foydalanish amallari bajarilishi orasidagi vaqt bilan belgilanadi va u cheklidir. Ishlab chiquvchi jarayoni va istehmolchi jarayoniiga nisbatan iste`mol qilinuvchi resurslar o`zlarini vaqtinchalik kabi tutadilar.
27.Resurslarni virtuallashtirish deganda nimani tushunasiz.Xossalarni kengaytirish imkoniyati belgisi resursni qurish imkoniyatinixarakterlaydi. Virtuallashtirishga, ya'ni o’z xossalarini kengaytirish imkoniniberadigan resurs-moslanuvchan yoki elastik deyiladi. hat'iy resurs, bu o’z ichkixossalari bo’yicha virtuallashtirishga yo’l ho’ymaydigan resursga aytiladi.Faol (aktiv) resursdan foydalanishda, u boshqa resurs yoki jarayonlarni (yokio’ziga nisbatan ham) o’zgartiruvchi amallarni qo’llaydi yoki o’zgartirishga olibkeladi. Passiv resurs bunday xususiyatga ega emas. Bunday ob'ekt ustida mumkin
bo’lgan amallar bajariladi, bunda uning holati o’zgaradi, ya'ni ichki yoki Tashqixarakteristikalari. Markaziy protsessor – faol resurs, talab bo’yicha ajratiladiganxotira passiv resursdir.“Mavjudlik (suhestvovanie) vaqti” belgisiga qarab farqlash,ulardanfoydalanadigan jarayonlarga nisbatan olingan dinamikasiga qarab olib boriladi.Agar resurs tizimda jarayon tuqilishigachach mavjud bo’lsa va jarayon mavjudligiintervalida murojaat qilish mumkin bo’lsa, u holda bu resurs ayni jarayon uchun
doimiydi.
28. Resurslarning qanday turlari mavjud.Resurslarni qimmat va arzon resurslarga bo`linishi, ularni taqsimlashdagi funktsional ortiqchaligi printsipini amalga oshirishdan kelib chiqadi. Foydalanuvchi olidida tanlash masalasi turadi – kerak resursni tez olib bu xizmat uchun qimmat narh berish, yoki talab qilingan resurs taqsimlanishini kutib, undan foydalanilganda arzon narh to`lash. Tizimda alg`ternativ resurslar mavjud bo`lsa, ulardan foydalanishning har xil narhlari kiritiladi.Tuzilishi jihatidan olingan belgi, resursda biror struktura (tuzilish) borligini ko`rsatadi. Agar resurs tashkil etuvchi elementlardan iborat bo`lmasa va taqsimlanganda bir butun-yaxlit holatda olinsa u oddiy deyiladi. Murakkab resurs ma’lum struktura bilan belgilanadi. U o`z tarkibida bir xil xarakteristikaga ega bo`lgan (foydalanuvchi nuqtai-nazaridan) qator elementlardan tashkil to`gandir. Foydalanuvchi-jarayonlarga, ularning resursga talablari bo`yicha, murakkab resursning qaysi elementlari ajratilishining farqi yo`qdir. Oddiy va murakkab resurslar holatlari soni bilan ham farqlanadi. Oddiy resurs, agar biror-bir jarayonga foydanishga berilsa-band, yoki bo`sh bo`lishi mumkin. Murakkab resurs, agar uning elementlaridan birortasi ham foydalanish uchun taqsimlanmagan bo`lsa “bo`sh” holatida bo`ladi. Agar uning hamma elementlari foydalanish uchun berilgan bo`lsa, u “band holatida, agar resurslar elementlari qismi taqsimlangan bo`lsa, u holda resurs “qisman band” bo`ladi.
26.Zamonaviy va birinchi OTlardagi qanday ob'ektlar resurslar deb hisoblangan? Ilk OTlarni ishlab chiqish vaqtida protsessor vaqti, xotira, kirtish-chiqarish kanallari va periferik qurilmalar resurs hisoblangan. Keyinchalik resurs tushunchasi universal va umuiyroq bo`lib qoldi. Ularga har xil tipdagi dasturiy va axborot resurslari (tizim nuqtai-nazaridan ular ob’ekt hisoblanadilar) kiradi, ularni taqsimlash mumkin va ularga murojaatni boshqarish mumkin.Asosiy resurslardan biri protsessordir. Bunda protsessor faqat Ko`p protsessorli tizimlardagina resurs sifatida chiqadi, bir protsessorli tizimlarda esa `rotsessor vaqti resurs hisoblanadi. Uni taqsimlash parallel sxema bo`yicha olib boriladi.Keyingi resurs ko`rinishi – xotiradir. U ham bir vaqtning o`zida taqsimlanishi (xotirada bir vaqtda bir nechta jarayon bor bo`lsa) va parallel (xotira jarayonlarga navbat bilan beriladi) taqsimlanishi mumkin. Operativ xotirani jarayonlar orasida samarali taqsimlash eng dolzarb masaladir. Umumiy holda shaxsan xotira va unga murojat har xil resurslardir. Ularning har biri bir-biridan bog`liq bo`lmagan holda berilishi mumkin ammo xotira bilan to`liq ishlash uchun ikkalovi zarurdir. M-n, tashqi xotira bir vaqtda taqsimlanishi, unga murojat esa navbat bilan taqsimlanishi mumkin.Tashqi qurilma yana bitta resurs ko`rinishidir. Bevosita murojaat mexanizmi mavjud bo`lsa, ular bir vaqtda taqsimlanadilar. Agar qurilma faqat ketma-ket murojaatga ega bo`lsa, u taqsimlanadigan resurs hisoblanmaydi, m-n, printer, magnit lentadagi jamlama.Dasturiy modullar ham resurslardan biri bo`lib hisoblanadi. Bir marta foydalaniladigan resurslar faqat bir marta to`g`ri bajarilishi mumkin.
29. OT da jarayon nima. JARAYONLAR HOLATIJarayonlar operatsion tizim boshqaruvi ostida hisoblanadi.Bir protsessorli kompyutertizimida vaqtning har bir momentidafaqat bitta jarayon bajarilishi mumkin.Multidasturlihisoblashtizimlaridabirnechtajarayonnipsevdoparallel qayta ishlash, protsessorni bir jarayondan ikkinchijarayonga o’tkazish yordamida amalga oshiriladi. Bir jarayonbajarilguncha qolganlari o’z navbatini kutadi

30. Jarayon holatlari va diagrammasi Dastur”va“topshiriq”tushunchalari statik,faolbo’lmagan(неактивний)obyektlarni tavsiflash uchunishlatiladi.Dastur bajarilishi uchun,operatsion tizim ma’lumhajmlixotiraajratishi,ungakiritish/chiqarishqurilmalarini va fayllarni bog’lashi,ya’ni butunhisoblashtizimiresurslarihisobidanma’lumqismini ajratisb qo’yishi lozim.Ularning soni vakonfuguratsiyasivaqto’tishibilano’zgarishimumkin.Bynday faol obyektlarni tavsiflash uchun“dastur”va“topshiriq”terminlari o’rniga yangi“JARAYON”termininiishlatamiz.Demak qisqa qilib aytganda,jarayon– bu biron birdastur bajarilishidagi faol topshiriqlar (buyruqlar)ketma-ketligi

31. Jarayon konteksti (ma'lumotlar  jarayon ustidagi amallarni bajara olishi uchun, xar bir jarayon OTda ma’lum ma’lumotlar strukturasi sifatida tasvirlanishi lozim bu struktura(tuzilma) shu jarayonga xos ma’lumotlarni o`z ichiga oladi. Bu ma’lumotlar quyidagilar:Jarayon xolatiJarayon dasturli(schyotchigi) hisoblagichi, yoki boshqacha qilib aytganda, jarayon uchun keyingi bajariladigan komanda adresi.Protsessor registri tarkibi.Xotirani boshqarish va protsessordan foydalanishni rejalashtrish uchun zarur ma’lumotlar (jarayon prioriteti, adres makoni, o`lchami va joylashgan o`rni va xokazolar.)Xisob (qayd) ma’lumotlari jarayon identifikatsiya nomeri, qaysi foydalanuvchi uning ishini initsializatsiya qildi, jarayonning protsessordan foydalanish umumiy vaqti va xokazolarKiritish –chiqarish qurilmalari bilan bog`liq ma’lumotlar(masalan, jarayonga qanday qurilmalar bog`langan, ochiq fayllar jadvali va xokazolar).
Albatta bu ma’lumotlar tizimini va tarkibi xar bir OTga bog`liqdir. Ko`pgina OTlarda jarayonni xarakterlovchi ma’lumot bitta emas, balki bir nechta ma’lumotlar strukturaida saqlanadi. Bu strukturalar xar xil nomlanishi, yuqorida keltirilgan ma’lumotlarni bir qismini yoki qo`shimcha ma’lumotlarni xam o`z ichiga olishi mumkin. Uni jarayon diskriptori, PCB (Process Control Block) yoki jarayonni boshqarish bloki deb nomlash mumkin. 33. Resurslardan foydalanishni rejalashtirish.
32.Jarayon ustidagi amallar: bir martalik va ko'p martalik amallar. OT bоshqaruvi оstidagi bajariladigan kоmandalar to’plami, ular bilan bоg’liq rеsurslar va uning bajarilishi jоriy mоmеnti bilan хaraktеrlanadi. Iхtiyoriy vaqtda jarayon to’liq ravishda o’zining kоntеksti, ya’ni rеgistirli, tizimli va fоydalanuvchi qismlaridan tashkil tоpgan kоntеksti bilan tasvirlanadi. ОTlarda jarayon aniq ma’lumоtlar strukturasi –PCB bilan tasvirlanadi. PCB –rеgistirli va tizimli kоntеkstlarni aks ettiradi. Jarayonlar bеshta asоsiy хоlatlarda bo’lishi mumkin: tug’ilish, tayyorlik, bajarilish, kutish, bajarilishni tugallash.
Bir хоlatdan ikkinchisiga jarayon ОT yordamida, ular ustida birоr bir amal bajarilishi natijasida o’tkaziladi. ОT jarayonlar ustida quyidagi оpеratsiyalarni bajarishi mumkin: jarayon yaratish, jarayon tugallash, jarayonni to’хtatib turish, jarayonni blоkirоvka qilish, jarayonni blоklashdan chiqarish. Jarayon priоritеtini o’zgartirish.
33.Resurslardan foydalanishni rejalashtir Resurslar (fransuzcha: ressource — yordamchi vosita) pul mablagʻlari, boylik, zaxira, imkoniyatlar; davlat byudjetida daromad manbalari, tabiiy, iqtisodiy, mehnat, valyuta va boshqa Resurslar boʻlishi mumkin. Keng maʼnoda — jamiyat hayotida i.ch.ni taʼminlashning vositalari, manbalarini ifodalaydigan iqtisodiy Resurslar muqim oʻrindaturadi. Iqtisodiy Resurslar tabiiy (xom ashyo, suv, oʻrmon P.), mehnat ("inson kapitali"), aylanma mablagʻlar (materiallar), axborot, moliya (pul kapitali) Resurslariga boʻlinadi. Top maʼnoda — iqtisodiy P. xoʻjalik faoliyatida foydalaniladigan, shu jumladan, yuqorida sanab oʻtilgan Resurslarni ham qamraydigan omillar majmuini bildiradi. Resurslar tiklanadigan, yana qayta hosil qilish mumkin boʻlgan (ish kuchi, jihozuskunalar) va tiklanmaydigan (Mas, xom ashyolar — neft, koʻmir, gaz, rudali konlar) Resurslarga hamda i.ch. va mahsulot isteʼmoli chiqindilari boʻlgan ikkilamchi Resurslarga (dastlabki ishlatishdan keyin i.ch.da asosiy xom ayosh yoki mahsulot tarzida foydalaniladigan materiallar va buyumlar)ga boʻlinadi. Bunday Resurslar qoʻshimcha moddiytexnika Resurslar manbai hisoblanadi. Valyuta Resurslari, yaʼni erkin almashtiriladigan chet el valyutasi zaxiralari va uning tushum manbalari ham Resurslarga kiritiladi.
34.Rejalashtirish ko'rsatkichi va algoritmlarga bo'lgan talablar. Ko`p algoritmlarni taklif qilish mumkin. Qaysi algoritmni tanlash, xisoblash tizimi yechadigan masalalar va biz rejalashtirishdan foydalanib erishmoqchi bo`lgan maqsadlarimizga bog`liqdir. Bu maqsadlar quyidagilardir.Xaqqoniylik –kom`yuter tizimida, xar bir jarayon va to`shiriq uchun `rotsessordan foydalanish vaqtining ma’lum qismi ajratilishiga kafolat berish. Ya’ni, bir foydalanuvchi jarayonni xar doim `rotsessor vaqtini band qilishi va boshqa foydalanuvchi jarayoni bajarilmay turishiga yo`l qo`ymaslik.Samaradorlik –protsessor ish vaqtining xamma 100%ni band qilishga xarakat qilish. Bunda u, bajarishga tayyor jarayonlarni kutib turishi kerak emas. Real xisoblash tizimlarida `rotsessor yuklanishi 40ta 90%gacha o`zgarib turadi.To`liq foydalanish vaqtining qisqarishi(turn aroid time) –jarayonni starti yoki to`shiriqni yuklashga navbat qo`yishi va uni tugallashi orasidagi minimal vaqtni ta’minlash.Kutish vaqtini qisqartirish –jarayonlarning tayyor xolati va yuklashga navbatni berish vaqtini qisqartirish.Javob berish vaqtini qisqartirish –jarayonning interaktiv tizimlarda foydalanuvchi so`roviga javob berish uchun kerak vaqtini minimallashtirish.Rejalashtirishning qo`yilgan maqsadlariga bog`liq bo`lmagan xolda, algoritmlar quyidagi xossalarga ega bo`lishi kerak.Aniq bo`lishi kerak, masalan, bitta to`shiriq xar doim bir xil vaqda bajarilishi zarur..
35.Kompyuter fizik hotirasi qanday strukturaga ega.
Zamonaviy kompyuterlarda 3 turdagi xotira qurilmalari ishlatiladi:
1. ROM (Read Only Memory ) - doimiy saqlash qurilmasi. Bu qurilmaga
ma`lumotlar yozib bo`lmaydi.
2. DRAM (Dynamic Random Access Memory)- ixtiyoriy murojaat qilish mumkin
bo`lgan dinamik xotira qurilmasi.
3. SRAM (Static RAM) - statik operativ xotira
ROM turidagi xotirada ma`lumotlarni faqat saqlash mumkin bo`lib unga
hech narsa yozib bo`lmaydi. Bu xotirada kompyuter elektr to`ki manbaiga
ulanganda uni ishga tushirish buyruqlari yozilgan bo`ladi. Bu buyruqlardan
foydalanib kompyuter operatsion sistemani topadi va uni ishga tushiradi. Bundan
tashqari ushbu buyruqlar yordamida kompyuter qurilmalari tekshiriladi. Sistemali
platadagi ROM xotirasida asosan 4 ta dastur bo`ladi:
POST(Power-OnSelf Test)-kompyuter manbaga ulanganda tekshirish
sistemasi.
·CMOS Setup-foydalanuvchiga sistema ko`rsatkichlarini o`zgartirish
imkonini beruvchi dastur.
·Boshlang`ich yuklash dasturi- bu dastur diskda operatsion sistemani
qidiradi.
·Bazaviy kiritish-chiqarish sistemasi- kompyuter apparat qismi, ayniqsa
kompyuter ishhga tushganda aktivlashtirish kerak bo`lgan qurilmalar
drayverlari.
36.Mantiqiy hotira va segmentlash tushunchasi. Mexanik xotiraning asosiy texnikasi - ba'zi elementlarni takroriy o'qish, ko'rish yoki takrorlash orqali yodlash. Ushbu manipulyatsiyalar juda ibtidoiy, ularning mohiyati birinchi signal tizimining tasvirlarida xuddi shu materialning yuz foiz takrorlanishida yotadi, bu esa asab aloqalarini mustahkam o'rnatishga yordam beradi.O'rganishga kelsak, mexanik ravishda o'rganilgan materiallar faqat ibtidolar va dastlab asos sifatida qabul qilingan harakatlarda, hech qanday og'ishsiz takrorlanadi. Agar mashg'ulot paytida xatolarga yo'l qo'yilgan bo'lsa, materialni takrorlashda ular takrorlanadi.Xuddi shu narsa harakatlar uchun ham amal qiladi: yodlangan jismoniy mashqlar yoki oddiy raqs u taqdim etilgan shaklda ijro etiladi. Agar harakatlarni yoki materialni takrorlashda yodlash paytida ishlatilganidan farq qiladigan boshqa shart-sharoitlar yaratilsa, mexanik yodlangan mashqlar qiyinchilik bilan takrorlanadi, chunki odamning o'zgarishlarga moslashishi juda qiyin bo'ladi. Shu sababli ham mashqni o'rganilganidek takrorlash mumkin emas.
37.Hotirani boshqarish tushunchasi. Operatsion tizim xotirasini boshqarish xususiyatlariBu yerda xotira kompyuterning operativ xotirasiga ishora qiladi. Xotiradan farqli o'laroq qattiq disk, bu tashqi xotira (saqlash) deb ataladi, tasodifiy kirish xotirasi ma'lumotni saqlash uchun doimiy quvvat manbai talab qilinadi.Xotira ko'p dasturlash operatsion tizimi tomonidan ehtiyotkorlik bilan boshqarishni talab qiladigan muhim manbadir. Xotiraning alohida roli protsessor tuzlangan buyruqlarni faqat xotirada bo'lsagina bajarishi mumkinligi bilan izohlanadi. Xotira amaliy dasturlarning modullari o'rtasida ham, operatsion tizimning modullari o'rtasida ham taqsimlanadi.Dastlabki operatsion tizimlarda xotirani boshqarish oddiygina dastur va uning ma’lumotlarini ba’zi bir tashqi xotira qurilmasidan (temperli lenta, magnit lenta yoki magnit disk) xotiraga yuklashdan iborat edi. Ko'p dasturlashning paydo bo'lishi bilan OTga mavjud xotirani
38.Qat'iy belgilangan bo'limli shemani ayting. Tezkor xotira koʻrinishi va ona plata (материнская плата, motherboard)ga oʻrnatilishi boʻyicha bir necha turlarga boʻlinadi. Hozirgi zamon tezkor xotiralariga DDR1, DDR2, DDR3, DDR4 kiradi:DDR1 — maksimal ishlash chastotasi 400 megagersgacha;DDR2 — maksimal chastotasi 800 megagersgacha;DDR3 — maksimal ishlash chastotasi 1800 megagersgacha.
Har bir tezkor xotira turi o’zining platasiga ega, ya’ni platadagi slot faqat bir turdagi tezkor xotirani qabul qiladi. Misol uchun, DDR1 uchun mo’ljallangan plataga DDR2 ni o’rnatib bo’lmaydi. Chunki har bir tezkor xotira turi oʻzgacha ulanish tishlariga ega. Oʻlchami bir xil boʻlishi mumkin lekin tishlari oʻrtasida farq bor.
Muhim ma’lumotlardan biri shuki, plata shinasini ham tezkor xotirani oʻrnatishda e’tiborga olish, uning chastotasini ham bilib qoʻyish zarur. Bu ma’lumotni kompyuter platasi hujjatidan topishingiz mumkin. Misol uchun, 800 MGʼda ishlaydigan DDR2 tezkor xotirasini 533 MG shinada ishlaydigan plataga qoʻyilsa, tezkor xotira ham 533 MGʼda ishlaydi yaʼni shu chastotaga moslashadi. Agar har xil chastotada ishlaydigan 2 ta tezkor xotirani bir plataga oʻrnatilganda, umumiy ishlash chastotasi kichik bo’lgan chastota bilan bog’liq bo’ladi. Misol tariqasida 1000 MG va 600 MG chastotada ishlaydigan tezkor xotirani bitta plataga oʻrnatilsa, shunda tezkor xotira 600 MGЦ chastota bilan ishlaydi. Tezkor xotira koʻplab oʻyin va dasturlar uchun javobgardir
.39.Overleyli struktura va dinamik taqsimlash.Xotirani statik va dinamik taqsimlash o‘rtasidagi asosiy farq quyidagilar:Statik ob’yektlar nomlangan o‘zgaruvchilar bilan belgilanadi. Shu sababli bunday ob’yektlar ustida amallar bevosita ularning nomlarini ishlatish orqali amalga oshiriladi. Dinamik ob’yektlar shaxsiy nomga ega bo‘lmaydi, ular ustidagi amallar bilvosita, ya’ni ko‘rsatkichlar yordamida bajariladi;Statik ob’yektlar uchun xotira ajratish va bo‘shatish kompilyator tomonidan avtomatik ravishda bajariladi. Dasturchining bu haqda bosh qotirishi shart emas.Dinamik ob’yektlar uchun xotira ajratish va bo‘shatish butunligicha dasturchining zimmasiga tushadi. Bu esa hal qilishda xatoga yo‘l qo‘yish mumkin bo‘lgan murakkab masaladir.Dinamik ajratilgan xotira bilan ish ko‘rish uchun new va deletebuyruqlaridan foydalaniladi.Shu paytgacha barcha misollarda xotirani statik ajratish usulidanfoydalanilib kelindi. Masalan, i o‘zgaruvchini aniqlash quyidagicha bajarilar edi:int i = 1024;Bu buyruq xotirada int turidagi o‘zgaruvchini saqlash uchun zarur bo‘lgan soha ajratadi, bu sohani I nom bilan bog‘laydi va u joyga 1024 qiymatni yozib qo‘yadi. Bularning barchasi dasturning bajarilishigacha bo‘gan kompilyatsiya paytida bajariladi.O‘zgaruvchi uchun joy ajratishning yana bir usuli mavjud bo‘lib, u new buyrug‘ini ishlatish yordamida bajariladi.newbuyrug‘i ikkita shaklga egabo‘ladi. Birinchi shaklda aniq turli birlik ob’yekt uchun joy ajratadi:
40.Hotirani sahifali, segmentli va segment -sahifali tashkil yetish. SDRAM (Synchronous DRAM) - bu DRAM xotiralarining turi bo`lib, uningishi shina bilan moslashtiriladi (sinxronlashtiriladi). SDRAM yuqori tezliklisinxronizatsiya interfeysini ishlatuvchi ma`lumotlarni yuqori tezlikli paketlardauzatadi. SDRAM asinxron DRAM uchun shart bo`lgan ko`pgina kutislarni chetlabo`tishga imkon beradi, chunki unda ishlatiladigan signallar sistemali platalarningtakt generatori bilan moslashtiriladi.SDRAM xotiralarining samaradorligi FPM yoki EDO xotiralariningtezligidan ancha katta. SDRAM - dinamik xotiraning turi bo`lgani uchun uningboshlang`ich sikli FPM va EDO larniki bilan bir xil, lekin umumiy sikllar vaqti.ancha qisqa. x-y-y-y sxema bo`yicha SDRAM 5-1-1-1 sxemada ishlaydi, yanito`rtta o`qish amali sistemali shinaning 8 siklida tugaydi. Bundan tashqari SDRAM 100 MGts va undan yuqori chastotalarda ishlaydi.SDRAM xotiralari DIMM modullari sifatida yetkaziladi va uning tezkorliginanosekundlarda emas balki megagertslarda o`lchanadi.RDRAM yoki Rambus DRAM qolgan xotira turlaridan tubdan farq qiluvchixotira turi bo`lib, u 1999-yildan boshlab yuqori tezlikli kompyuterlada ishlatiladi.Oddiy turdagi xotiralar (FPM/EDO va SDRAM) odatda keng kanalli sistema debataladi. Xotira kanali kengligi protsessorning ma`lumotlar shinasi kengligiga teng.SDRAM xotiralarining DIMM ko`rinishidagi maksimal samaradorligi 800 Mbayt/s dir. RDRAM mikrosxemalari o`tkazish qobiliyatini oshiradi - ularda ikkilanganma`lumotlar shinasi ishlatilgan, chastota 800 MGts gacha oshirilgan, o`tkazishqobiliyati esa 1,6 Gbayt/s ni tashkil etadi. Samaradorlikni oshirish uchun ikki vato`rt kanalli RDRAM lardan foydalanish mumkin, bunda ma`lumotlari uzatishtezligi mos ravishda 3,2 yoki 6,4 Gbayt/s ni tashkil etadi
41.Virtual hotira tushunchasi. Dasturiy ta'minot ishlab chiquvchilari ko'pincha mavjud RAMdan kattaroq bo'lgan katta dasturlarni xotiraga joylashtirish muammosi bilan shug'ullanishlari kerak. Ushbu muammoni hal qilish variantlaridan biri - bir-birining ustiga chiqadigan tuzilmalarni tashkil etish - oldingi ma'ruzada muhokama qilingan. Shu bilan birga, dasturning bir-biriga o'xshash qismlarini shakllantirish jarayonida dasturchining faol ishtiroki nazarda tutilgan. Kompyuterlar arxitekturasining rivojlanishi va operasion tizimning xotirani boshqarish imkoniyatlarining kengayishi ushbu muammoning yechimini kompyuterga o'tkazish imkonini berdi. Asosiy yutuqlardan biri paydo bo'ldi virtual xotira(virtual xotira). U birinchi marta 1959 yilda Manchester universitetida ishlab chiqilgan Atlas kompyuterida amalga oshirilgan.Kontseptsiyaning mohiyati virtual xotira quyidagicha. Faol jarayon ishlaydigan ma'lumotlar RAMda joylashgan bo'lishi kerak Xotirada faqat qisman bo'lgan dasturni bajarish qobiliyati bir qator aniq afzalliklarga ega.Dastur jismoniy xotira miqdori bilan cheklanmaydi. Dasturiy ta'minotni ishlab chiqish soddalashtirilgan, chunki katta virtual bo'shliqlardan foydalanilgan xotira miqdori haqida tashvishlanmasdan foydalanish mumkin.Dasturni (jarayonni) xotiraga qisman joylashtirish va dasturlar o'rtasida xotirani moslashuvchan tarzda qayta taqsimlash imkoniyati paydo bo'lganligi sababli, xotiraga ko'proq dasturlarni joylashtirish mumkin, bu esa protsessor yukini va tizim o'tkazuvchanligini oshiradi.Dasturning bir qismini diskka tushirish uchun zarur bo'lgan kiritish / chiqish miqdori klassik almashtirish versiyasiga qaraganda kamroq bo'lishi mumkin va buning natijasida har bir dastur tezroq ishlaydi.
42.Fayl tizimi nima? Fayl tizimlaridan foydalanish nima berayapti? Qanday fayl tizimlari SHK da ishlatiladi? Faylli tizim- bu operatsion tizimning qismi bo’lib, uning vazifasi foydalanuvchiga diskda saqlanayotgan berilganlar bilan ishlash uchun qulay interfeysni yaratish, va faylllardan bir nechta foydalanuvchilar va jarayonlarda birgalikda foydalanishini ta’minlashdan iborat.