Jigar kasalliklarida parhezning ahamiyati

Jigar kasalliklarida parhezning ahamiyati
Masoriqo o’zida jigar quvvati borligi sababli xilusni bir qadar qonga aylantirsa ham, asosan qon paydo qilishni tugallovchi a`zo jigardir. Qon haqiqatda jigarga ham shakl bo`lgan oziq bo`lib, jigar qonga, lekin ivigan qonga o`xshash qizil go`shtdir. Jigarda asab tolalari yo’q, unda jigar go`shtidan tarqaladigan tolalar uchun ildiz bo`ladigan tomirlar yoyilib yotadi. Jigar qopqa tomirining masoriqo deb ataladigan shaxobchalari orqali o’zining botiq tomoni bilan me`da va ichaklardan xilusni suradi, uni pishirib qonga aylantiradi va o’zining do’ngidan o’sib chiqqan kovak tomir orqali uni badanga yuboradi suv qismini esa o’z do’ngidagi yo`ldan ikkala buyrakka yuboradi. Safroli ko`pikni o’sha qopqa tepasidan o’zining botiq tomoni orqali o’t qopiga, savdoli cho’kmani ham botiq tomonidagi yo`ldan taloqqa yuboradi.
Jigarning me`daga yondosh tomoni me`da do’ngini yaxshi qoplashi uchun botiq qilingan ko`krak qorin to’sig’iga, yondosh tomoni esa shu to’siqning harakat maydoni toraymasligi uchun do’ng qilingan jigar o’sha to’siqda go’yo bir nuqtadagina tegib turadi. U o’sha to’siqdan o’sib chiqqan katta tomir yaqinida to’siqda tutashadi va unga yaxshi tegib turadi, yana jigar ustiga egilib kelgan qovurg’alar uni yaxshi o’rab tursin uchun ham jigarning o’sha tomoni do’ng qilingan. Jigarni sezgi berish uchun yuqoridan kelgan kichik asabdan paydo bo`ladigan asabga boy yupqa parda qoplab turadi,- shu sezgi jigarning chuqurlik tomonida kuchliroq bo`ladi, o’sha kichik asab jigarni boshqa ichki a`zolar bilan ham bog’laydi. Yana jigarga harakatchan kichik tomir ham kelib yoyiladi. Bu tomir jigarga ruh keltiradi, uning tug’ma issiqligini saqlaydi va o’zining urishi bilan uni mo`tadillashtiradi.
Shu tomir jigarning chuqur tomoniga o’tkazilgan, chunki do’ngning o’zi ko`krak-qorin to’sig’ining harakati bilan ruh oladi. Jigarda qon uchun keng bo’sh joy yaratilmagan, balki unda ayrim-ayrim shaxobchalar mavjuddir. Shaxobchalarning hammasi xilusni o’ziga kuchliroq olsin va xilusning bo`laklari ulardan to’laroq va tezroq ta`mirlanshi uchun shunday qilingan. Jigar go`shtining xilusga tezroq ta`sir qilishi uchun jigarga yondosh tomirlarning po`sti juda yupqa yaratilgan. Jigarni o’rab turuvchi yupqa parda uni ichaklar va me`dani qoplab turuvchi va biz yuqorida bayon qilgan pardaga bog’laydi, hamda uni zo’r va kuchli boyloq bilan ko`krak- qorin to’sig’iga bog’laydi, ingichka va kichik boshqa boyloqlar bilan pastki qovurg’alarga bog’laydi.
Jigar va yurak oralig’ini ularni qo’shib turuvchi tomir tutashtiradi, turli fikrga ko’ra, u tomir yurakdan jigarga yoki jigardan yurakka ko’tariladi. Shu tomir pishiq va qalin parda bilan jigarga mahkam bog’langan. Bu tomir jigar ustiga botib turadi

o’sha tomirning eng yupqa tomoni jigar ichkarisiga kirgan tomonidir, shunday bo`lishi yaxshiroq va bexavotirroqdir, chunki jigarning shu tomoni nozik a`zolarga tegib turadi.
Odam jigari miqdor va kattalikda unga yaqinlashadigan har bir hayvonning jigaridan ko’ra kattaroqdir. Aytishlaricha, ko`p ovqat yeydigan va yuragi kuchsizroq har bir hayvonning jigari kattaroq bo`ladi.
Jigar va me`da oralig’ini ingichka asab tutashtirib turadi. Shuning uchun jigar va me`da jigar yallig’lanishidan iborat eng kuchli sabab tufayli hamkorlik qilishadi. Jigardan dastlab o’sib chiqadigan narsa ikkita tomirdir. Ularning biri jigarning chuqur tomonidan o’sadi, uning ko`proq foydasi jigarga ozuqa tortish bo`lib, u "qopqa" deb ataladi. Boshqa biri do’ng tomonidan o’sadi, buning foydasi ozuqani jigardan boshqa a`zolarga yetkazish bo`lib, u "kovak tomir" deb ataladi.
Jigarning o’siqlari bor changallangan narsaga barmoqlar yopishganidek, jigar o’sha o’siqlari bilan me`daga yopishib, uni ushlab turadi. Jigar o’siqlarining eng kattasi "o’siq" joyida ismi bilan xoslab ataladiganidir, uning ustiga o’t pufagi quyiga tomon osiltirib qo’yilgan. Jigar o’siqlarining hammasi to’rtta yoki beshtadir.
Jigar tanasi ko`pchilik kishilarda orqa qovurg’alariga birikkan va ularga qattiq suyangan bo`lsa-da, biroq hamma kishilarda ham shunday bo’lavermaydi. Hamkorlik, ya`ni jigarning orqa qovurg’alarga va ko`krak- qorin to’sig’iga hamkorligi o’sha birikish va suyanishga qarab bo`ladi.
Jigar go`shtida sezish quvvati yo’q, biroq, uning pardaga yonma-yon turgan qismi asabsimon parda bo`laklaridan bir oz sezish quvvatini olishi sababli sezadi. Shuning uchun yuqorida aytilgan hamkorlik va uning hukmlari turli kishilarda turlicha bo`ladi.
Goho shu ikkala ishga xalal etadi, ba`zan esa qon tug’dirish ishiga xalal yetadi- yu, safro ajratish ishiga xalal etmaydi, ajratish ishiga zarar yetganda yaxshi qon

tug’dirish ishiga ham xalal yetadi. Goho ajratish ishiga xalal yetishi jigar sababli bo`lsa, balki ajralgan narsani jigardan tortib oluvchi a`zolar sababli bo`ladi.
Jigarda 4 ta tabiiy quvvatning hammasi ham bor. Lekin hazm qiluvchi quvvatning ko`proq qismi jigar go`shtida, boshqa quvvatlarning ko`prog’i esa uning tolasidadir. Shu quvvatlarning hammasining masoriqoda ham bo`lishi haqiqatdan uzoq emas, biroz keyingi tabiblarning ba`zisi ilgarigilarning shu so’zini rad qilib aytadi "masoriqoda tortuvchi va tutuvchi quvvat bor degan kishi xato qiladi, chunki masoriqo tortiladigan xilus uchun yo`ldir, uning o’zida tortish quvvatining bo`lishi mumkin emas". Yana u kishi shu da`volariga boshqa har bir narsada keltiriladigan kuchsiz dalillar kabi hujjatlar keltirib aytadi: "Agar masoriqoda tortuvchi quvvat bo`lsa, unda hazm qiluvchi quvvat ham bo`lishi kerak, holbuki, ovqat masoriqoda ta`sirlanarli darajada uzoq turmaydi, qanday qilib, bunda hazm quvvati bo`lsin masoriqoda hamda jigarda tortuvchi quvvat bo`lsa, quvvatlarning birligi sababli, ikkalasining moddasi javhari ham bir bo`lishi kerak edi". Biroz kuchsiz fikr qiluvchi bu kishi bilmaydiki, xilt tortiladigan yo`lda tortuvchi quvvat bo`lganida u tortish ishiga yordam beradi, shuningdek, haydovchi quvvat narsalar haydaladigan yo`lda, masalan ichaklarda bo`lgan vaqtda haydash ishiga yordamchi bo`ladi.
Qizilo’ngachda tortuvchi quvvat borligini u kishi unutadi, holbuki qizilo’ngach ham yo`ldir. U kishi ayrim yo`llarda tortuvchi quvvat bo`lib, sanoqqa olinarli darajada hazm quvvati bo’lmasligining ko`pda zarari yo’qligini bilmaydi, u yo`llarda hazmga emas, balki tortish quvvatiga ehtiyoj bor. U kishi xilusning masoriqoda bir qadar o’zgarishini ham unutadi. Bu o’zgarishning sababi masoriqodagi hazm quvvati ekani va unda uzoq muddat bo`lmasa ham, oz vaqt tutib turuvchi quvvat borligini qilib bo’lmaydi. U kishi ma`lum ishlarga mo’ljallangan tolalar turlarining turlicha ekanini ham unutadi va xilus tez o’tadigan yo`lda ham bir oz hazm ishi borligini aqldan uzoq deb hisoblaydi, holbuki, bu aqldan uzoq emas, chunki tabiblarning aytishicha, og’izning o’zida ham bir oz hazm ishi bor, ular yana o’zidagi narsani tez

bo’shatuvchi och ichakda haydash va hazm qilish quvvati borligini inkor qilmaydilar. Yuqoridagi kishi a`zolar o’z moddalari xilma-xil bo`lsa ham, narsani tortishda o`xshash ekanliklarini esidan chiqaradi, garchi hamma a`zolarga narsalarning tortilishi bir yo`ldan bo`lsa ham shunday bo`ladi. Yana u jigardagi tortishning ko`prog’i undagi tomirlarning tolasi orqali bo`lishini unutadi, bu tolalar masoriqo javhariga ham jins va undan ko`p farq qilmaydi. Bu kishi shu hukmlarida qancha ko`p xato qildi.
Ammo, Jolinusning bu haqda aytgan so’ziga kelsak, u bundan hisobga olinarli darajada harakat boshlanadigan birinchi kuchli tortishni nazarda tutadi. Uning maqsadi jigarni davolamay, masoriqoni davolash bilan cheklanadigan davolovchilarni xato yo`ldan qaytarishdir. Bunga Jolinusning quyidagi so’zlari dalil bo`ladi: "Bu kasallikda jigarga qaramasdan masoriqoni davolaydigan kishi orqa miyaga zarar yetishi sababli oyoq bo’shashuvida oyoqda quyuq surtma bog’lab, harakatning kelib chiqadigan asl joyi, ya`ni orqa miyaga davo qilmagan kishiga o’xshaydi". Jolinusning yuqoridagi gaplarga ulanadigan so’zi shu oyoqning orqa miyadagi tabiiy, harakat qildiruvchi va sezuvchi quvvatlardan xoli emasligi senga ma`lum. Oyoqdagi quvvat bilan orqa miyadagi quvvat o’ratasida ayirma shuki, birining sezuvchi va harakat qildiruvchi quvvati birinchi, boshqasiniki ikkinchi bo`ladi. Masoriqo qonining ahvoli ham shunday undagi quvvatning kelib chiqqan joyi jigar bo`lsada, uning o’zi ham tortish quvvatidan holi emas. Qanday qilib shunday bo’lmasin masoriqo bir quroldir mushaklarda bo`lgani kabi uzoqdan tortish mahalliy harakat yo`li bilan bo’lmasdan, tabiiy qurollar vositasi bilan bo`lganda, shu qurollar aksariyat vaqtda boshqa narsadan o’zlariga o’tib ta`sirlanuvchilarga uchrashadigan quvvatdan holi bo’lmaydilar, masalan, bir temir magnitdan ta`sirlanib, boshqa bir temirni tortadi. Ko`pchilik tekshiruvchilarning fikricha temir va magnit o’rtasidagi havo ham ta`sirlanib temirni tortadi.

Ovqat hazm qilishning 3-bosqichi jigarda kechib, zaruriy manbalarning asosiy tarkibi sanalgan iste`mol mahsulotlari hosil bo`ladi. Mana shu mahsulotlar organizm ichki muhitini tashkil qiluvchi xiltlarni hosil bo`lishida ishtirok etadi.
Ma`lumki, jigar odam organizmida ancha mas`uliyatli vazifani bajaradi. Jumladan, yuqorida ta`kidlaganimizdek, xiltlarning hosil bo`lish jarayonida jigar 4 tabiiy quvvati bilan o’z faoliyatini amalga oshiradi, ya`ni:
-hazm qiluvchi
-tortuvchi
-ushlab turuvchi
-haydovchi quvvatlar
Jigarning mavjud bo`lgan tabiiy 4 quvvatining biri yoki 2 - 3tasi jigar kuchsizligida susayadi. Jigar kuchsizligini mizoj tabobati uslubida tashxislashdan oldin biz, jigarning tabiiy mizoj belgilarini bilishimiz darkor
Jigardagi tabiiy mizojlarning belgilari.