JISMONIY MASHQLARNING KELIB CHIQISHI
CHINIQISH NAZARIY ASOSLARI
SPORTNING NAZARIY ASOSALARI
ADABIYOTLAR ROtmishiga borib tahaladi. Jismoniy mashqlar mexnat va jangovor hayot natijasida shakllangan. hozirgi kunda jismoniy tarbiya nazariyasi va amaliyotini rivojlantirish jarayonida maxsus yaratilgan va analitik mashqlar deb atalgan mashqlar paydo bollaniladi.
Laboratoriya mashg ullanish qoidalari va organizmga ta'sirlari olsa siklik harakatlar deb ataladi. Bunga engil atletikachining maydon bolib, xar xil yolinadi.
Umumrivojlantiruvchi mashqlar jismoniy tarbiya darslari, sport mashgullanuvchilar organizmini jismoniy yuklamalarga tayyorlash maqsadida foydalanadi. Shu bilan birga ertalabki badantarbiya xamda davolash jismoniy tarbiya mashgllanishi mumkin. Umumrivojlantiruvchi mashqlar erkin mashqlar, muvozanat saqlash mashqlar, jiqozlar bilan mashqlar, sherik bilan mashqlar, shuningdek safda yurganda, yugurganda va doirada bajariladigan mashqlarga boulot davomida beriladigan jismoniy yuklamalar ta'siriga muvofiq xolda 5-30 daqiqa vaqt ajratish mumkin. Laboratoriya mashgrganadilar. Umumrivojlantiruvchi mashqlar gavda qismlari bosh, bol va oyoqlar uchun turlariga bolgan jismoniy mashqlar tol va oyoq harakatlari, uloqtirishlar, qayirishlar, ilishlar, chalishlar, bo ishlar, oqriq berishlar, ushlab turishlardan iborat bol va oyoqda toridan, yonboshdan, pastdan, tepadan zarba berishlar, gavdaning, koyin qismlariga, oyoqning son, boldir, tizza, tosish uchun va ulardan saqlanish uchun bajariladigan bosh, gavda, qo uloti davomida sport turlarining maxsus mashqlarini bajarib, ularning organadilar.
Yordamchi jismoniy mashqlar sport turlarining maxsus mashqlarini egallashga kolgan xarakatlarning bir butun shakli bolib bajarish, xarakatlar davomida jixozlardan foydalanish, raqiblar qarshiligi xamda mustaqil xarakatlar shakllarida botarib sakrab oyoqlarni orqaga qilib yugurish xarakatlarini bajarish mumkin. Shuningdek oyoqlarga va belga qumli xoltalar boglqop, qopga oyoq va qozguga qarab xarakatlarni takrorlash xam yordamchi mashqlar jumlasiga kiritish mumkin.
Laborotoriya mashgyicha uslubiy koulot davomida sport turlari maxsus mashqlarini egallash, rivojlantirish va takomillashtirish uchun bajariladigan yordamchi mashqlarni ishlab chiqadilar, turlarga ajratadilar va amalda bajaradilar. Talabalar umumrivojlantiruvchi, maxsus va yordamchi jismoniy mashqlarning shakli, turlari va ta'siriga muvofiq jismoniy fazilatlarni rivojlantiruvchi xarakatlar texnika-taktikasini shakllantiruvchi, rivojlantiruvchi va takomillashtiruvchi xamda so gz organizmi jismoniy rivojlanish qobiliyati hamda sport turi va sport bilan shugullanish vaqti va davri, me'yorini ishlab chiqadi.
Shuningdek umumrivojlantiruvchi, maxsus va yordamchi jismoniy mashqlar bilan jismoniy tarbiya va sport mashgulotlar davomida shugyicha nazariy ma'lumotlarni adabiyotlar manba'alari, darsliklar, Internet materiallaridan foydalanib olish mumkin. Umumrivojlantiruvchi, maxsus va yordamchi jismoniy mashqlar bilan shugyicha ta'lim va tarbiya jarayonlarining yangi pedagogik texnologiyalaridan foydalanish, mashgyicha tavsiya hamda korganib boradilar.
Umumrivojlantiruvchi, maxsus va yordamchi jismoniy mashqlarning shakllari hamda turlari ilovada beriladi.
Chiniqish deganda organizmning tashqi ta'sirlariga, sovuqqa, issiqqa, quyoshning kuchli nuriga qarshiligining asta-sekin osha borishi tushuniladi. Organizmning chiniqishi, shamollash va yuqumli kasalliklar, xususan gripp infektsiyasiga qarshi tura olishida namoyon borsatishidir. Ochiq havoda jismoniy mashqlar bilan shugzini toza havoda kolishga hamda sovuq suvga koishmay amal qilishga olarning barchasi sogmilishdan sosgan holda qabul qilgan ma'qul. Quyosh vannasi bahavo joyda qabul qilinishi kerak. Quyosh vannasi kunning birinchi yarmida, ovqatlanishga bir yarim soat bong bu muolajani har kuni 5-10 daqiqaga uzaytirish lozim va asta-sekin 30-40 daqiqaga etkaziladi. Quyosh vannasi qabul qilinayotganda har 5-10 daqiqada gavda holatini omilib olish tavsiya qilinadi. Quyosh vannasiga tushishdan ilgari shifokor bilan maslaxatlashish darkor.
Quyosh radiatsiyasi deganda quyoshdan ajralib chiqadigan nur oqimi tushuniladi. Ultrabinafsha nurlar asosan kimyoviy energiya tashisa, infra qizil nurlar issiqlik energiyasi tashiydi. Quyosh spektrining atmosferadan olining uzunligi hamda havodagi suv bugzgarib ketadi. Bunda ayniqsa ultrabinafsha nurlari koxshash omillarga bogladi. Togqqilaridagi havo-radiatsiya ultrabinafsha va infraqizil nurlarga boy bozni qamashtiradigan darajada olib, bunday paytda oftob urishi, terining kuyishidan saqlanish hamda maxsus sariq-kozoynaklar taqib kogglinib, tarqalib ketgan radiatsiyadan ham muayyan ahamiyat kasb etadi. Bunda asosan ultrabinafsha, binafsha va havo rang nurlar parchalanib, tarqalgan bolgan kunlarda osmonning havo rang bopkada havo ventilyatsiyasini yaxshilab, oimini ortiradi. Jismoniy tarbiya va sport mashgp holatda toza havoda olgan yaxshi, keyinroq u 1,5-2 soatga etkazilishi mumkin. Havo vannasi uchun qulay vaqt kunduzgi soatlardir. Havo vannasini qorin och yoki tolgan zaxoti qabul qilish tavsiya etilmaydi. Iloji boynab yoki yurib) olgan ma'qul.
Havo harakatining gigienik ahamiyati asosan uning konvektsiya yopaytira olish xususiyatidan iboratdir. Shamol tanadan issiq havo qatlamlarini olib ketib, o lanish ham ortadi. Havoning harorati tana haroratidan yuqori va suv bugyingan botariladi. Yilning issiq fasllarida shamollar issiqlik ajralishini kuchaytirib, organizmga yoqimli ta'sir kolmagan vaqtdagi 25-40 gradus sovuqni kuchli shamol turgan vaqtdagi 10-15 gradus sovuqqa nisbatan engilroq oriqishni oshiradi. Shamol rolgan darajada tezlik berish zarur. Yon tomondan esayotgan shamol sal boparadan kesib osiqlik qiladi. Sport bilan shuglishi mumkin. Sport zallarida havo harakatining tezligi sekundiga 0,5 metr boyinlari zallari bundan mustasnodir. Bunday joylarda shamolning tezligi sekundiga 0,25 metrdan va suzish uchun qurilgan yopiq basseynlarda sekundiga 0,2 metrdan oshmasligi kerak.
Suv muolajasi olish qoidalari: Suv muolajalari organizmni chiniqtiruvchi vosita bomilish va suzish mashqlari barchasi suv muolajalari hisoblanadi. Jismoniy tarbiya va sport mashgng issiq dush qabul qilish yoki hammom va saunaga tushish ogngra badan qurigunicha sochiq bilan artiladi. Organizmni chiniqtirish uchun doimiy ravishda uyquga yotish oldidan oyoqni yuvish foydali. Oyoq dastlab iliq suvda yuviladi, sop suv muolajalari ichida birinchi navbatda dushdan va issiq-sovuq ya'ni kontrast dushdan, iliq va issiq-sovuq vannalardan foydalanish tavsiya etiladi. qaynoq va uzoq muddat dush qabul qilinadigan bo u va harakat nervlarining qoaluvchanligini pasaytiradi, modda almashinuv intensivligini oshiradi. Kontras dush kuch-quvvatni tiklashning eng samarali vositasi hisoblanadi, u quyidagi uslubiyot asosida qabul qilinishi kerak: bir minut qaynoq suvda turish, keyin esa 5-10 minut sovuq suvda turish kerak. Iliq vannalar kuch-quvvatning tezroq tiklanishiga yordam beradi, uni trenirovka mashglgan ikki xil vannalarda qabul qilinadi. Dastlab sportchi 2-3 minut mobaynida issiq vannada, soladi. Vannalarni almashtirish 7 martagacha oini tez yozib yuboradi hamda nerv sistemasining funktsional holatiga ijobiy ta'sir koladi. Vanna qabul qilish 10-15 minut davom etadi.
Hammomga tushish eng yaxshi gigienik tadbirlardan hisoblanadi. Hammomdan tori foydalanish badanni hamisha toza tutishga, teri funktsiyasini yaxshilashga yordam beradi va kishining salomatligini mustaqkamlaydi. Gigienik maqsadda hammomga haftada 1-2 marta tushish kerak. Hammomdan foydalanganda quyidagi umumiy gigienik talablarga qat'iy rioya qilish tavsiya etiladi: koyib ovqatlangan zahoti: uxlash oldidan qattiq charchagan vaqtda: och qorin bilan yoki kasal holatda bo hammomi va quruq havoli hammom organizmga ijobiy ta'sir kolgan vaqtda sportchi organizmi yuksak harorat va havoning namligi, shuningdek, suv tuz almashinuvining muayyan tebranishlari taqozo etgan anchagina sezilarli darajadagi issiqlikka moslashib boradi.
FOYDALANGAN ADABIYOTLAR RO`YXATI:
1. Aliev A. O`qituvchining ijodkorlik qobiliyati.-T., .1991 y
2. Ataev A.K.Kurash.O`quv qo`llanma.-T., 1987 y
3. Abdumalikov R., Jismoniy tarbiya va sportni boshqarishning nazariy asoslari. O`quv qo`llanma, -T., O`zDJTI nashriyoti. 1996 y
4. Abdumalikov R., Abdullaev T., va boshqalar. Jismoniy tarbiya ta`limi ilmini takomillashtirish masalalari. Metodik qo`llanma. T., O`zDJTI nashriyoti 1996 y
http://fayllar.org
Do'stlaringiz bilan baham:
