Jismoniy rivojlanishni tekshirish va baholash usullari. Antropometriya. Reja

V.A.Yaralov-Yaralans usuli
Ishning borishi:
Bu usuda oyoq kafti iziga (3-rasm) ikkita chiziq tortiladi: tovon o‘rtasini katta barmoq asosining o‘rtasi bilan bog‘lovchi AВ chiziq va tovon o‘rtasini ikkinchi barmoqlararo o‘rtaliq bilan bog‘lovchi AС chiziq tortiladi.
Agar oyoq kaftining ichki botiqligi AС chiziqdan o‘tib ketsa yoki shu chiziqda yotadigan bo‘lsa – oyoq kafti normal, agar kaftning ichki botiqligi chegarasi AВ va AС chiziqlar o‘rtasida joylashsa – kaft zichlashgan (1-darajali yassioyoqlik); agar AВ chiziqqa etib bormaydigan bo‘lsa – 2-3-darajali yassioyoqlik hisoblanadi.



Rasm. V.A.Yaralov –Yaralans usuli bo‘yicha plantogrammani baholash: a-oyoq kaftining normal shakli, б- 1-darajali yassioyoqlik, в- 2-3-darajali yassioyoqlik.
Somatoskopiya va antropometriya ko‘rsatkichlari asosida tana tuzilishini va jismoniy rivojlanishini baholash uyg‘un birlikda olib boriladi. Har qanday jismoniy rivojlanish ko‘rsatkichlarini baholashda yoshi, jinsi, sport turi va malakasi e’tiborga olinishi kerak. Chunki har bir ko‘rsatkich ba’zi sport turidagi sportchilar uchun ijobiy, boshqa turdagi sportchilar uchun salbiy bo‘lishi mumkin.
Antropometriya – odam gavdasining morfologik belgilarini aniqlash. Antropometriya- odamning yoshi, kasbi, jinsiga aloqador jihatlar va h.k. ni aniqlash uchun tana va uning qismlarini o‘lchashni bildiradigan jarayon bo‘lib, u antropologik izlanishlarning usullaridan biridir. Uning yordamida odamlarning jismoniy tuzilishining o‘zgarishlarini miqdoriy ifodasini olish mumkin. Tekshiriladigan narsalarga ko‘ra, antropometriyaning quyidagi xillarini ajratish mumkin:

1. 
   Somatometriya – tirik odamning o‘lchamlarini olish;
   
2. 
   Kraniometriya – kalla suyagining o‘lchamlarini o‘lchash;
   
3. 
   Osteometriya – suyaklarning o‘lchamlarini aniqlash.
   

Antropometriyaga bo‘lgan talab, odam tanasi o‘lchamlarining o‘zgaruvchanligidan kelib chiqadi. Odatga ko‘ra, bir guruh odamlarning o‘lchamlarinining chayqalishi, boshqa guruhdagi odamlarning o‘lchamlaridan farq qilishi mumkin. Bunday holatni transgressiv amalga oshirilishini ta’minlaydi.
Antropometrik o‘lchashlarning natijalarini maxsus ishlab chiqilgan qoidalar bilan solishtiriladi. Mazkur qoidalar variatsion statistika – hisoblash tamoyillariga asoslangan bo‘ladi.
Antropometrik o‘lchashlar somatostkopiyani to‘ldirib, uning ma’lumotlariga aniqlik kiritadi va tekshiruvchining jismoniy rivojlanganlik darajasini yaqqolroq belgilashga imkon yaratadi.
Qayta-qayta o‘tkazilgan antropometrik o‘lchovlar, jismoniy rivojlanganlikning harakati (dinamikasi) qanday borayotganligini kuzatib, ularni jismoniy tarbiya va sportning muntazam mashg‘ulotlari jarayonida o‘zgarishlarini hisobga olishga sharoit yaratadi.
Antropometrik o‘lchashda quyidagi o‘lchov asboblaridan foydalanadi: tibbiyot tarozisi, bo‘y o‘lchagich–antropometr, santimetrli tasma, qo‘l dinamometri, gavda dinamometri, spirometr, sirkul.
Antropometrik o‘lchamlarning o‘lchov birliklaridan foydalanib, quyidagi gavda o‘lchamlari aniqlanadi:

1. 
   bo‘y uzunligi - баландлигi (tik turganda, o‘tirgan holatda);
   
2. 
   tana vazni – massasi;
   
3. 
   yelkalar kengligi diametri;
   
4. 
   ko‘krak qafasining ko‘ndalang (frontal) va old-orqa (saggital) diametri;
   
5. 
   ko‘krak qafasi aylanasi (tinch holatda, nafas olganda, nafas chiqarganda);
   
6. 
   tos kengligi;
   
7. 
   qo‘l va oyoq muskul aylanasi.
   

Shifokor nazoratining amaliyotida jismoniy rivojlanganlikning eng ko‘p qo‘llaniladigan ko‘rsatkichlariga quyidagilar kiradi:

1. 
   tana uzunligi – tananing bo‘yi balandligi;
   
2. 
   ko‘krak qafasining perimetri;
   
3. 
   tananing tarkibiy qismlari.