Jismoniy sifatlar (harakat) ni rivojlantirish

I.bob Kuch va uni rivojlantirish
1.1. Kuch va uni rivojlantirish
Kuchni rivojlantirishning tipik vositalari: 7-9 yoshda jismlar bi lan umumiy rivojlantiruvchi mashqlar, kiyshik urnatilgan gimnastika skameykalariga tirmashib chiqish, gimnastika devoridagi mashqlar, sak rashlar, uloktirish lardir; 10-11 yoshdagilar uchun - katta muskul tarangligi talab qilinadngan jismlarni kutarish bilan umumiy rivojlan tiruvchi mashqlar (tuldirma tuplar, gimnastika tayoklari va x.k.)da, uch usul bilan vertikal kanatga tirmashib, yengil jismlarni uloktirish va boshqalar; 14-15 yoshda - tuldirma tuplar, katta ogirlikka ega bo`lmagan gantellar, kanat(argamchi) tortishdek kuch talab qiladigan mashqlar, tortilishlar, kulda tik turish va boshqalar. To`g`ri o`smirlarda ogirlash tirish maksimal vaznga nisbatan 60-70%ni tashqillashi lozim, bundan tashqari, mashqlarni muskul tuda bajara olmay qolgungacha bajarish bu yoshdagilarda katiyan takiklanadi.
Kizlardan 13-14 yoshdan boshlab talab qilinadigan nagruzka bolalar uchun talab qilinadigan nagruzkaga nisbatan o`z tanasinig maksimal vazni atrofida bo`lishi, ko`prok lokal xolda muskul guruxlariga kuch mashqlari, tashqi ogirlashtiruvchi sifatida gimnastika predmetlari yoki ogir bo`lma gan jixozlardan foydalanish tavsiya etiladi.
Kuchni rivojlantirishda muskul zuriqishi kulami (ti rik organizm sodir qiladigan) ikki faktorga bog`liq: a)orqa miyaning oldingi shoxcha lari motoneyronlaridan muskulga boradigan impulslar; b)shartli ra vishda - muskulni o`zining reaktivligi, ya`ni ma`lum ko`zgolishlarda ja vob berish kuchi. Muskulni reaktivligi uni fiziologik kundalangi, tolasi yugonligi, uni ko`zgalaolishi darajasi va boshqa to`zilishidagi bir qancha xususiyatlariga, markaziy nerv sistemasiga trofik(adrenalin-simpatik to`zumi orqali amalga oshiriladigan ta`siriga; shu daqiqadagi muskul uzunligi va boshqa holatlar, faktorlarga ham bog`liq. Muskul zu rikishi darajasini zudlik bilan o`zgartirishda unga keladigan effektli impulslar xarakteri yetakchi mexanizmlardan biri xisoblanadi.
Yuk (ogirlik) kutarish, mashqlanish o`zining universalligi bilan qulay bo`lib ular yordamida faqat eng kichik muskullar guruxigagina emas, xatto eng yirik muskullar guruxiga ham ta`sir etish mumkin. Ularni dozalash oson. Lekin bir qator salbiy xususiyatlari ham mavjud. Ogirlik bilan ishlash mashqlarida dastlabki holat muhim rol uynaydi. U albat ta
yo`qni statik xolda ushlashni talab qiladi, Agarda yo`qni massasi ogir bo`lsa dastlabki holatda turish qiyinlashadi. Bu o`z navbatida harakatni xal qiluvchi fazasida dikkatni konsentratsiyalashda, qiyinchi likni yuzaga keltiradi. Bundan tashqari ahamiyatli massaga ega bo`lgan snaryadga birdaniga katta tezik berish qiyin xoxlaysizmi yo`qmi harakatning birinchi qismii(boshlanishi) sekin bajariladi.
Mashqlar odatda gavdaning tayanch apparatlari yordamida bajariladi. Bunda tananing mus kul apparati kuch namoyon qilishda yutkazadi, ya`ni bir oz tayanish (proksi mal)dan yuqori bo`lmagan kuch sarflaydi xolos. Okibatda qandaydir harakatda tananing shaxsiy vazni yoki uning ogirligiga teng qarshilikni yengish kerak bo`lsa bu kuch namoyon knlish nuktai nazaridan ancha yengil kecha di. Masalan, devorga suyanib kaftga tayanib kulda turishda qo`llar tirsak da bukib to`g`rilanganda o`z vazni uchun sarflangan kuch shu vazndagi shtanga ni kutarishdan yengilrok tuyuladi.
Kuchni rivojlantirish uchun taxminiy mashqlar. O`z gavdasi massasi bilan molol keladigan zuriqish bilan namoyon qilinadigan mashqlar: perekladinada tortilishlar; polda, skameykada yotib kulga tayanib kulni tirsakdan bukish va to`g`rilashlar; skameykaga utirgan xolda gavdani egish va to`g`rilash; orqa bilan yotib oyoqlarni kutarib uni uchini peshonaga tekkazish; gimnastika devori, perekladinaga osilib oyoqni to`g`ri burchak xosil kilguncha kutarib tushurish; sakrash; muskullarni zur berib mak simal zuriqtirish va maksimal bushashtirish("iloji boricha" muskulni ta anglashtirish va keskin ularni bushashtirish); mashqni muskullar bajara olmay qolgungacha, 3-4 urinishda bajarish. Biz yosh sportchilarda egiluvchanlikni rivojlantirish uchun, odatda, badiiy va sport gimnastikasi mashqlaridan, akrobatikadan, suvga sak rashdan, kulturizmdan va boshqa mashqlardan foydalanimiz. Chidamlilikni rivojlantirish uchun o`rta va uzoq masofalarga yurish, sport yurishi, changida yurish, eshkak eshish, velosipedda yurish va shu bilan birga, ayrim mashqlarni qaytarishlar sonini oshirish bilan erishish mumkin. 300 m. ga 3 marta emas, balki 4 yoki 5 marta so`zish, 30 m. 60 m. 100 m. 200m. 400 m. ga yugurish; shu masofalarga so`zish, velosipedda qisqa masofa ga poyga(git), sport uyinlari, shtangada "siltab kutarish" mashqlarni bajarish tezkorlikni rivojlantirishning asosiy vositasi xisoblanadi.
Tezlik, chaqqonlik, egiluvchanlik, chidamlilik, kuch, shu kabi jismoniy sifatlar xech qachon alohida ajratib rivojlantirilmaydi. Madaniyatning boshqa turlari - aqliy, axloqiy, ruxiy, mehnat, va boshqalarni tar biyalash jismoniy mashqlar bilan shug`ullanish mashg`ulotlarida osonrok kuchadi va madaniyat jarayonining samaradorligini oshiradi. Har qanday harakat biror-bir konkrekt harakat vazifasi deb atala digan vazifani xal qilishga qaratiladi. Masalan, iloji boricha balandrok sakrash, tupni ilib olish, rakibni aldab utish, shtangani kutarish va xokazo. Harakat vazifasining murakkabligi, bir vaqtda va ketma-ket bajariladngan harakatlarning uygunligiga bo`lgan talablar, harakatlar koordinatsiyasi va boshqalar bilan belgilanadi.
Harakatlarning koordinatsiyaviy murakkabligi chaqqonlikning birinchi ulchovidir. Agar harakatning fazo, vaqt, kuch xarakter» stikala ri harakat vazifasiga mos bo`lsa, harakat yetarli darajada aniq bo`ladi, hara kat vazifalari harakatning aniqligi tushunchasini keltirib chiqaradi. Harakatning aniqligi chaqqonlikning ikkinchi ulchovidir.
Hayotda va sportda duch kelishi mumkin bo`lgan barcha harakatlarni ikki guruxga ajratamiz.
1. Nisbatan stereotip harakatlar.
2. Nosteriotip harakatlar.
Engil atletika yulkasida, tyokiz joyda yugurishlar, uloktirish va sakrashlar, gimnastika mashqlari, birinchi gurux harakatlarnga, sport uyinlari, yakkama-yakka olishuv, slalom, kross va shu kabilar ikkinchi gu ruxga kiritiladi. Stereotip harakatlardagi aniqlik, kishi bu harakat larni bajarishning qanchalik uzoq mashq qilganligiga, va uni tezxnikasini o`zlashtirganligiga bog`liq. Agar inson o`zi uchun yangi harakatlarni birdaniga bajara boshlasa, bu harakatni o`zlashtirib olishiga ko`ra vaqt ni turlicha sarflannshiga qarab chaqqonlikka ham baxo beriladi.
Bu ta`rifimizdan ko`rinib turibdiki, chaqqonlik - bu baxo lash uchun yagona ulchovga (kriteriyga) ega bo`lmagan murakkab kompleksli fazilatdir. Har bir muayyan xolda, sharoitga qarab u yoki bu kriteriyni tanlab oladilar. Chakkonlik anchagina xususiy fazilatdir. Sport uyin larida chaqqon bo`lib, gimnastikada unchalik chaqqonlik ko`rsata olmaslik mumkin. Chakkonlikning hayotiy muhim harakat sifati tarzida namoyon bo`lishi gavdaning nisbatan kam harakatda bo`lgani xolda, qo`llar bilan moxirona harakat qilishda kul chaqqonligini namoyon bo`lishi (ajratuvchi, slesarlik, uymakorlik, duradgorlik, stanokda ishlash, kosiblik va bosh kalarda) ko`zga tashlanadi. Har qanday harakat qanchalar yangi bo`lib tuyulmasin, doimo koordinatsiyaviy boglanishlar asosida bajariladi.
Sxematik tarzida har qanday individ yangidan-yangi harakatlarning barchasini oldindan o`zlashtirgan tajribalari zaxirasi asosida o`zlashti radi va mustaxkamlangan, goyat ko`p elementar koordinatsnyaviy bo`lakcha larning yiginini to`zadi. Kishida harakatlar koordinatsiyalarining zaxi rasi, harakat kunikmalari zamini qanchalik ko`p bo`lsa, u yapgi harakatlarni shuncha tez o`zlashtirib oladi. Unda chaqqonlik darajasi aytarli yuqori bo`ladi. Chakkonlikning namoyonlik darajasi analizatorlar faoliyatiga, jumladan, harakat analizatorlarining faoliyatiga bog`liqdir. Individning harakatlarni aniq taxlil etish qobiliyati qanchalik rivojlangan bo`lsa, yangi harakatlarni tez egallab, ularni qayta o`zlashtirish, yangilash imkoniyatlari shunchalik yuqori bo`ladi. Sport bilan endigina shug`ullana boshlagan kishilardi harakat tuygusi (kinesteziya) ko`rsatkich lari zaxirasiga tayanib urgatish (o`qitish) jarayoni yulga qo`yiladi. Bosh kacha qilib aytsak, shug`ullanayotganlarda o`z harakatlarini aniq sezish va idrok qilish qobiliyatlari qanchalik yaxshi bo`lsa, yangi harakatlarni ular shunchalik tez o`zlashtiradilar. Chakkonlik markaziy nerv sistemasi ning plastikligiga ham bog`liq va uning darajasi shu bilan aniqlanadi.
Chakkonlik, psixologiya nuktai nazaridan, o`z harakatlarini va tevarak-atrofidagi harakatni ijro etish, sharoitni idrok etish qobiliyati qanchalik ekanligiga, shuningdek, shug`ullanuvchining tashabbuskor ligiga bog`liq. Bu harakat sifati murakkab harakat reaksiya larining tezligi va aniqligini namoyon qilishda juda muhim rol uynaydi.