Jismoniy Tarbiya 4-mavzu: O’rta masofaga yugurish texnikasini takomillashtirish Reja

Download 409 Kb.

bet	12/40
Sana	08.01.2022
Hajmi	409 Kb.
	#235237

1 ... 8 9 10 11 12 13 14 15 ... 40

Bog'liq
444 . jismoniy tarbiya

Jismoniy tarbiya

6-mavzu:Basketbol sport o’yini haqida

Reja :

Basketbol sport o’yinining kelib chiqishi va rivojlanishi
Basketbol texnikasi va taktikasi
Musobaqa o’yinlari

Basketbol inglizcha basketball so ʻ zida olingan (basket savat, ball to ʻ p) boʻlib, har birida beshtadan oʻyinchi ishtirok etadigan jamoaviy sport turidir. Uyindan bosh maqsad toʻpni qoʻl bilan oʻynagan xolda 3,05 m balandlikdagi shitga mustaxkamlangan savatga tushirib, imkon qadar koʻproq ochko olish. Xar bir jamoada beshtadan o ʻ yinchi ishtirok etadi. Basketbol inglizcha basketball so ʻ zida olingan (basket savat, ball to ʻ p) boʻlib, har birida beshtadan oʻyinchi ishtirok etadigan jamoaviy sport turidir. Uyindan bosh maqsad toʻpni qoʻl bilan oʻynagan xolda 3,05 m balandlikdagi shitga mustaxkamlangan savatga tushirib, imkon qadar koʻproq ochko olish. Xar bir jamoada beshtadan oʻyinchi ishtirok etadi.

3 Basketbolning vatani AQSh, uning «otasi» esa James Naismith hisoblanadi. O ʻ yin XIX asr oxirida paydo bo ʻ lgan. Springfild xalqaro mashgulotlar maktabining jismoniy tarbiya o ʻ qituvchisi, bir paytlar ajoyib regbichi va gimnastikachi bo ʻ lgan James Naismith (1861-yil tug'ilgan 1932-yil vafot etgan) talabalarning qishki paytda jismonan yanada ko ʻ proq chiniqtirish maqsadida zalda to ʻ p bilan o ʻ ynaladigan yangi o ʻ yin o ʻ ylab topdi. Basketbolning vatani AQSh, uning «otasi» esa James Naismith hisoblanadi. O ʻ yin XIX asr oxirida paydo bo ʻ lgan. Springfild xalqaro mashgulotlar maktabining jismoniy tarbiya o ʻ qituvchisi, bir paytlar ajoyib regbichi va gimnastikachi bo ʻ lgan James Naismith (1861-yil tug'ilgan 1932-yil vafot etgan) talabalarning qishki paytda jismonan yanada ko ʻ proq chiniqtirish maqsadida zalda to ʻ p bilan o ʻ ynaladigan yangi o ʻ yin o ʻ ylab topdi.

4 U to ʻ pni tashlash orqali talabalarning merganligini tekshirib ko ʻ rish uchun qorovuldan ikki bo ʻ sh quti keltirishni iltimos qildi. Quti topa olmagan qorovul meva solinadigan savat keltirdi. Savatlarni balandligi 3,05 m bulgan zalning ikki tomonidagi balkonga o ʻ rnashtirdi. Shu tariqa basketbol vujudga keldi. Neysmit yangi o ʻ yinning qoidalarini ishlab chiqdi va 1891 yilning 21 dekabrda Springfild maktabining zalida birinchi basketbol uchrashuvi o ʻ tkazildi. U to ʻ pni tashlash orqali talabalarning merganligini tekshirib ko ʻ rish uchun qorovuldan ikki bo ʻ sh quti keltirishni iltimos qildi. Quti topa olmagan qorovul meva solinadigan savat keltirdi. Savatlarni balandligi 3,05 m bulgan zalning ikki tomonidagi balkonga o ʻ rnashtirdi. Shu tariqa basketbol vujudga keldi. Neysmit yangi o ʻ yinning qoidalarini ishlab chiqdi va 1891 yilning 21 dekabrda Springfild maktabining zalida birinchi basketbol uchrashuvi o ʻ tkazildi.

5 Guruxda 18 talaba mavjud edi. Uyinda xar biri 9 kishidan iborat 2 jamoa ishtirok etdi. Basketbolning dastlabki qoidalari 13 qismdan iborat edi va ulardan ba ʼ zilari xozirgacha saqlanib qolingan yilda savatlarni to ʻ rli temir aylana bilan almashtirishdi yilda esa ular shitlarga o ʻ rnatildi. Oradan 2 yil o ʻ tgach, xar bir jamoada 5 kishidan maydonga tushadigan bo ʻ lishdi. Guruxda 18 talaba mavjud edi. Uyinda xar biri 9 kishidan iborat 2 jamoa ishtirok etdi. Basketbolning dastlabki qoidalari 13 qismdan iborat edi va ulardan ba ʼ zilari xozirgacha saqlanib qolingan yilda savatlarni to ʻ rli temir aylana bilan almashtirishdi yilda esa ular shitlarga o ʻ rnatildi. Oradan 2 yil o ʻ tgach, xar bir jamoada 5 kishidan maydonga tushadigan bo ʻ lishdi.

6 Markaziy oyinchi qoida tariqasida juda ham baland boyli boladi. U koptokni birinchi irgitilgandayoq jamoadoshlariga uzatishni bilishi kerak. Uning boyi jamoaga shunday yordam berishi kerakki, yani koptok noaniq irgitilgandan keyin halqaga yoki shitga urilib qaytganida, uni oz nazar doirasida tutishi kerak. Markaziy oyinchi qoida tariqasida juda ham baland boyli boladi. U koptokni birinchi irgitilgandayoq jamoadoshlariga uzatishni bilishi kerak. Uning boyi jamoaga shunday yordam berishi kerakki, yani koptok noaniq irgitilgandan keyin halqaga yoki shitga urilib qaytganida, uni oz nazar doirasida tutishi kerak.

7 Himoyachilar raqib hujumchilariga ochko yutishlariga har qanaqasiga xalaqit berishlari kerak. Shu bois ular harakatchan, ayyor bolishlari va shuning barobarida oz jamodarining hujumlarida ishtirok etishga ham ulgurishlari lozim. Himoyachilar raqib hujumchilariga ochko yutishlariga har qanaqasiga xalaqit berishlari kerak. Shu bois ular harakatchan, ayyor bolishlari va shuning barobarida oz jamodarining hujumlarida ishtirok etishga ham ulgurishlari lozim. Basketbol topining aylanasi 68-73sm, ogirligi gr ga teng. Basketbol topining aylanasi 68-73sm, ogirligi gr ga teng. Ozbekiston sportchilarining orasida birinchi olimpiya oyinlari chempioni bolganlar. Ozbekiston sportchilarining orasida birinchi olimpiya oyinlari chempioni bolganlar. Erkaklar ortasida Alijon Jarmuxamedov Ayollar ortasida Tatyana Tarnikidi. Erkaklar ortasida Alijon Jarmuxamedov Ayollar ortasida Tatyana Tarnikidi. Eng nomdor sportchimizdan Ravilya Salimova uch karra Jahon va olti karra Yevropa chempioni unvoniga sazovor bolgan Eng nomdor sportchimizdan Ravilya Salimova uch karra Jahon va olti karra Yevropa chempioni unvoniga sazovor bolgan

8 1893 yilda frantsiyalik Mel Ridu Springfild kollejini bitirgach, vataniga qaytdi va xamyurtlarini yangi o ʻ yin bilan tanishtirdi. SHu tariqa basketbol butun Yevropaga tarqala boshladi yilda esa Bob Geyli xitoyliklarni, Dunkan Petton esa xindlarni basketbol bilan tanishtirdi yilning sentyabrda Jeneva jismoniya tarbiya maktabi ochildi va Springfild kolleji o ʻ qituvchisi doktor Elmer Beri maktab direktorii etib tayinlandi yilda frantsiyalik Mel Ridu Springfild kollejini bitirgach, vataniga qaytdi va xamyurtlarini yangi o ʻ yin bilan tanishtirdi. SHu tariqa basketbol butun Yevropaga tarqala boshladi yilda esa Bob Geyli xitoyliklarni, Dunkan Petton esa xindlarni basketbol bilan tanishtirdi yilning sentyabrda Jeneva jismoniya tarbiya maktabi ochildi va Springfild kolleji o ʻ qituvchisi doktor Elmer Beri maktab direktorii etib tayinlandi.

9 Ushbu maktab bitiruvchilari tufayli basketbol Latviya, Litva, Italiya, Frantsiya, CHexoslavakiyada ommaviylashib ketdi. Ko ʻ pgina mamlakatlarda basketbol assotsiatsiyalari tashkil topdi yil 18 iyunda Jenevada milliy basketbol assotsiatsiyalarining dastlabki xalqaro konferentsiyasi o ʻ tkazildi va unda Xalqaro Basketbol Federatsiyasi (FIBA) tashkil etildi yilga kelib FIBAga a ʼ zo davlatlar soni 180 dan oshib ketdi yilgi Berlin Olimpiadasidan boshlab basketbol Olimpiadalar dasturidan o ʻ rin oldi. Ushbu maktab bitiruvchilari tufayli basketbol Latviya, Litva, Italiya, Frantsiya, CHexoslavakiyada ommaviylashib ketdi. Ko ʻ pgina mamlakatlarda basketbol assotsiatsiyalari tashkil topdi yil 18 iyunda Jenevada milliy basketbol assotsiatsiyalarining dastlabki xalqaro konferentsiyasi o ʻ tkazildi va unda Xalqaro Basketbol Federatsiyasi (FIBA) tashkil etildi yilga kelib FIBAga a ʼ zo davlatlar soni 180 dan oshib ketdi yilgi Berlin Olimpiadasidan boshlab basketbol Olimpiadalar dasturidan o ʻ rin oldi.

10 1935 yildan Yevropa, 1950 yildan boshlab jahon chempionatlari o ʻ tkazilib kelinmoqda. Ayollar basketboli esa 1976 yili Monrealdagi Olimpiadada debyutini nishonladi. AQSH t/j dunyodagi eng kuchli basketbol jamoasi xisoblanadi. Jaxondagi eng kuchli basketbol ligasi xam Milliy Basketbol Assotsiatsiyasi (MBA)dir. Liganing nomdor professional basketbolchilari 1992 yilgi Olimpiadadan boshlab AQSH t/j sharafini yirik musobaqalarda xam ximoya qilib kelmoqda yildan Yevropa, 1950 yildan boshlab jahon chempionatlari o ʻ tkazilib kelinmoqda. Ayollar basketboli esa 1976 yili Monrealdagi Olimpiadada debyutini nishonladi. AQSH t/j dunyodagi eng kuchli basketbol jamoasi xisoblanadi. Jaxondagi eng kuchli basketbol ligasi xam Milliy Basketbol Assotsiatsiyasi (MBA)dir. Liganing nomdor professional basketbolchilari 1992 yilgi Olimpiadadan boshlab AQSH t/j sharafini yirik musobaqalarda xam ximoya qilib kelmoqda.

11 Olimpiada o ʻ yinlari basketbol turnirida eng ko ʻ p AQSH t/j golib chiqqan 12 marta, Faqatgina SSSR 2 marta (1972, 1988), Yugoslaviya (1980) va Argentina (2004) Olimpiada chempioni nomini tortib olgan. Basketbol tarixidagi eng buyuk o ʻ yinchilar AQSHlik Karim Abduljabbar, Lerri Berd, Medjik Djonson, Uilt CHemberlen, Uilyam Rassel, Maykl Jordon xisoblanishadi. Zamonaviy basketbol yulduzlaridan SHakil O ʻ nil, Kobi Brayant, Tim Dankan, Alen Ayverson, Lebron Djeymslarni e ʼ tirof etish mumkin. Olimpiada o ʻ yinlari basketbol turnirida eng ko ʻ p AQSH t/j golib chiqqan 12 marta, Faqatgina SSSR 2 marta (1972, 1988), Yugoslaviya (1980) va Argentina (2004) Olimpiada chempioni nomini tortib olgan. Basketbol tarixidagi eng buyuk o ʻ yinchilar AQSHlik Karim Abduljabbar, Lerri Berd, Medjik Djonson, Uilt CHemberlen, Uilyam Rassel, Maykl Jordon xisoblanishadi. Zamonaviy basketbol yulduzlaridan SHakil O ʻ nil, Kobi Brayant, Tim Dankan, Alen Ayverson, Lebron Djeymslarni e ʼ tirof etish mumkin.

12 Yevropa basketboli yulduzlaridan rossiyalik Andrey Kirilenko, germaniyalik Dirk Novitski, ispaniyalik Pou Gazol, serbiyalik Predrag Stoyakovich va frantsiyalik Toni Parkerlarni e ʼ tirof etish mumkin. SHuningdek xitoylik Yao Min va argentinalik Emmanuel Jinobili xam Dune basketbol ixlosmandlari orasida katta nufuzga ega Yevropa basketboli yulduzlaridan rossiyalik Andrey Kirilenko, germaniyalik Dirk Novitski, ispaniyalik Pou Gazol, serbiyalik Predrag Stoyakovich va frantsiyalik Toni Parkerlarni e ʼ tirof etish mumkin. SHuningdek xitoylik Yao Min va argentinalik Emmanuel Jinobili xam Dune basketbol ixlosmandlari orasida katta nufuzga ega

Basketbol — atletik sport o'yini bo'lib, eng ommabop sport turlaridandir. Basketbol bilan shug'ullanib, siz kuchli, tez va chaqqon harakat qila oladigan hamda shijoatli bo'lishingiz, murak-kab sharoitda ham tez va aniq mo'ljalga ola bilishni o'rganishingiz mumkin. Yaxshi chamalash va maydonni keng ko'ra bilish ularga xosdir. Jo'shqin o'yin insonning kayfiyatini ko'taradi.

1891- yili AQSHda paydo bo'lgan basketbol o'yiniga hozirgi kungacha ko'p o'zgarishlar kiritildi. G'yin texnikasi va taktikasi takomillashtirildi, musobaqa qoidalari va hakamlik, o'yin may-donining o .Ichami, uni oMchash va qanday jihozlash aniqiashtirildi. O'yin butun jahonda keng tarqalib, basketbol bo'yicha qit'alararo uchrashuv va musobaqalar o'tkaziladigan bo'ldi. Basketbolchilar tayyorlashning bir butun pedagogik tizimi paydo bo'ldi.

Basketbol atamalari

Basketbol o'yini musobaqa qoidalarida turli atamalar uchraydi, shuningdek, umumiy qabul qilingan qisqartirishlar ham mavjud bo'iib, ulardan o'yinchilar va hakamlar foydalanib, o'yin vaziyat-lariga doir fikr almashishda foydalanadilar. Maxsus atamalarni bilish, basketbol o'yini murabbiyi va o'qituvchining so'zini tushu-nishni, hakamning xatti-harakatlarini hamda jamoadagi sheriklari bilan muomalani yengillashtiradi, doimiy o'zgaruvchan o'yin holatida tez moMjal olish imkonini beradi. Basketbolning quyidagi asosiy atamalarini esda saqlashni tavsiya etamiz:

Shiddatli hujwm — hujumchining raqib shitiga harakat: jihatdan tezkor hujum, shuningdek, tezkor yorib o'tish deb ham ataladi.

To*sish — bu hujumga kirish uchun himoyachini to'sish, to'pi bo'lmagan raqibning harakatlanishiga yoM bermaslik.

Savatga tashlash — raqib savatiga to'pni tushirishga yo'nal-tirilgan faoliyati (tashlash bilan uzatishni farqlang).

Bahs to’pi — maydondagi uchta doiradan birida jamoalarning ikki o'yinchisi o'rtasida to'pni tashlab, o'yinga kiritishga aytiladi.

Jarima to’pi tashlash — to'pni savatga tashlash paytida uni to'xtatib qolish maqsadida raqib tomonidan yoi qo'yilgan xato uchun belgilanadi va u jarima tashlash chizigMdan bajariladi.

O'yinga kiritish – to’p maydon tashqarisiga chiqqanda uni yana o'yinga kiritish bo'lib, yon chiziqdan uzatish bilan yoki to'p savatga tushgandan so'ng, himoyachi tomonidan yuza chizig'idan bajariladi.

To'pni olib yurish — o'yinchining to'p bilan harakatlanishi, uni polga ikki qo'lda navbat bilan urib yurishi. Shuningdek, to'pni olib yuruvchi driblingchi o'yinchi deb ham ataladi. Basketbolda to'pni biryo'la ikki qo'llab olib yurish xato hisoblanadi. Taktik sxemada olib yurish to'lqinsimon chiziqcha bilan belgilanadi.

To'siq (zaslon) — raqibga, uning eng qulay pozitsiya yoki to'pni olish uchun chiqishigh imkoniyat yaratishga qarshi faoliyat. Qo'shaloq to'siq — bu o'z sherigi uchun ikki o'yinchi tomonidan qo'yilgan zaslondir.

Himoya — raqibning shiddatli hujumiga qarshi tashkil qilingan faoliyat, ya'ni o'z savatiga to'p tashlashga yo'l qo'ymaslikka in-tilish. Himoyaning quyidagi variantlari mavjud: zonalar -— mudo-faadagi o'yinchilar, jarima tashlash doirasida belgilangan qismni qo'riqlaydilar, raqib o'yinchiga bu zonada to'pni qabul qilish yoki halqaga to'p tashlashni bajarishga yoi qo'ymaydilar; shaxsiy mudofaadagi jamoa o'yinchisi raqibning belgilangan o'yinchisini qo'riqlashi; aralash — bu o'yinchilarning zona va shaxsiy qo'riqlash belgilarining kombinatsiyalashtirilishi.

Himoyachi — bu atama ikki ma'noga ega, ya'ni bu har qanday himoya qilayotgan jamoa o'yinchisiga ham, orqa chiziqda o'ynayotgan o'yinchiga ham tegishlidir.

Mintaqa (zona) — bu atama ham bir nechta ma'noga ega. Zona deb maydon qismiga aytiladi. Ichkari zona — maydonning yarmi bo'lib, unda jamoa o'z savatini himoya qilib turadi; hujum qilish zonasi — raqib jamoasi himoya qiladigan maydonning yarmi, O'rta zona — o'rta chiziqdagi maydonning uchdan bir qismi. Zona himoya paytida o'z shiti ostida jarima tashlaydigan uncha katta bo'lmagan joyga aytiladi.

O'yinchi — har bir o'yin qatnashchisi yoki jamoa a'zosi (shuningdek, zaxiradagi o'yinchi) ham o'yinchi hisoblanadi. Markaziy o'yinchi — bu odatda, eng yuqori hujum markazida raqiblar savati yaqinida o'ynaydigan jamoa a'zolaridan biri.

O'yin kombinatsiyasi — bu o'yinchilarning hujum yoki himoyada o'zaro faoliyati bilan shartlangandir. Chiziq — oq bo'yoq yuritilgan eni 5 sm li chiziq bo'lib, u bilan maydonning perimetri va uning alohida uchastkalari chiziladi. Har qanday chiziqning eni, o'yin maydonining o'lchamiga kiradi.

Asosiy chiziqlar, bular basketbol maydonidagi yuza, yon, jarima tashlash chizig'i, o'rtadagi markazning doira chiziqlaridir.

O'yin jarayonida ko'pincha maxsus atamalar qo'llaniladi. Masalan, to'p o'yinda hakam bahsli to'pni tashlab o'yinga kiritishga tayyor jarima tashlashni bajarish uchun o'yinchiga to'pni uzatishga tayyor, yoki to'p o'yinchi qo'lida turibdi, maydon tashqarisidan to'pni o'yinga kiritishga tayyor degan ifodalar shular jumiasidandir. Unga qarama-qarshi to'p tashqarida, ya'ni to'p o'yindan chiqqani (halqaga tashlangan to'pni raqiblar ham o'yinga kiritgani yo'q, hakamning qo'lida bahsli yoki jarima tashlashdan oldingi holat) deyilganidir. Shuningdek, erkin to'p, bunda to'p o'yinda bo'ladi, ammo uni hech bir jamoa egallamaydi. Bahsli to'p so'zi shunday holatda aytiladiki, bunda qarama-qarshi jamoalarning ikki o'yinchisi to'pni bir vaqtda ushlashga harakat qiladilar yoki bir vaqtda tegib, uni maydon tashqarisiga chiqarib yuboradilar. Bunday holatda bahsli to'p, maydonning yaqin joyida o'yinga kiritiladi. Hujumchi atamasi ikki ma'noga ega:

Jamoa o'yinchisi, to'pni egallab turgan payt.

Hujumda o'ynaydigan baland bo'yli o'yinchi. O'yinning taktik chizig'ida hujumchi tegishli raqam bilan belgilanadi.

Hujum qilish — u tezkor yorib o'tishni va pozitsion hujumni o'z ichiga oladi. Tezkor yorib o'tishda belgilangan joylashuv va o'yinchilarning siljishi raqibning uyushtirilgan himoyasiga qarshiligi bilan belgilanadi.

O'yinchining oyog'i, ayrim o'yin vaziyatlarida maxsus atama bilan belgilanadi, masalan o'ng oyoq, ya'ni o'yinchi shu oyog'ini qo'yib to'pni egallagan bo'lib, endi u poldan (maydondan) oyog'ini ko'tarishi mumkin emas va yugurib ham ketmaydi; o'ng oyoq atrofida o'yinchi qadamlash va burilislilarni bajarishi mumkin.

Jarima tashlash zonasi (maydoni) — maydonda yarimdoira bilan trapetsiya chizilgan. Savat tagidagi yuza chizig'ining olti metrli bo'lagi trapetsiyaning asosi bo'lib xizmat qiladi. Jarima tashlashning 3 m 60 sm uzunlikdagi chizig'i mavjud. Trapetsiyaning yuz chi-zig'igacha uzunligi 5 m 80 sm. Trapetsiyaning yuqori qismida doira chizilgan bo'lib, u jarima tashlash chizig'ining diametri hisoblanib uning aylanasi 1 m 80 sm.

Sherik — o'z jamoasi o'yinchisi.

To'pni uzatish — bu o'yinchining to'pning boshqa o'yinchiga tez siljishiga yo'naltirilgan faoliyati bo'lib, to'g'ri yuqoridan sakratib, „kryuku bilan qo'liga uzatishlardan iborat. Birinchi uzatish — bu uzatish, himoyada to'pni egallagan yoki shitdan qaytgan paytdan so'ng bajariladi. Birinchi tez va aniq uzatish, tez yorib o'tib hujum qilishning muvaffaqiyatini ta'minlaydi. Yashirin uzatish — buni o'yinchi eng oxirgi lahzagacha bildirmaydi va to'pning uchish yo'nalishini niqoblaydi. O'yinning taktik chizig'ida to'pni uzatish ketma-ket chiziqlarda belgilanadi. Himoya qilish — sherigi g'amxo'rlik qilib, kuzatib, qo'riq-lab turganda himoyachini hujumchi o'tishi mumkin bo'lgan to-monga siljitishdir.

Pressing — inglizcha so'z bo'lib, hujumchilarni shoshilinch faoliyat va xato qilishga majbur qiladigan tig'iz, faol himoyadir. O'yinning oxirgi daqiqalarida ko'pincha jamoa bilan qo'llanadi.

O'yin usullari (yoki o'yin texnikasi unsurlari) — basketbol-chiga asosiy malakalar, o'yinda faol va samarali qatnashish imkonini beradi. Bunga uzatishlar, ushlash, olib yurish, tashlash, to'psiz va to'p bilan o'tishlar, sakrab qaytgan to'p uchun kurash, raqibni qo'riqlash va boshqalar kiradi.

Probejka yoki to'p bilan yugurish. O'yinchi to'pni olib yurishni boshlab, to'pni qo'lidan chiqarmaguncha u o'ng oyog'ini poldan (maydondan) ko'tarishga haqi yocq. O'yinchi harakatda to'pni olib qo'lida to'p bilan ikki qadamdan ortiq yurish qila olmaydi, bu yoki u vaziyatda qoidani buzish probejka sifatida qayd qilinadi va to'p boshqa jamoaga beriladi.

O'tish — o'yinchining to'psiz va to'p bilan harakatlanishi. Chalishtirma o'tish deb, hujumchilarning guruhli o'zaro faoliyatiga aytiladi, bunda ikki o'yinchi har tomondan sherigi yonidan to'p bilan o'tadi. O'yinning taktik chizmasida o'yinchining harakat yo'li yoppasiga ingichka chiziqda belgilanadi.

Raqib — raqib jamoa o'yinchisi.

O'yinchining turishi — foydali turish, o'yin faoliyatiga eng yaxshi tayyorgarlikni ta'minlaydi.

Taym-aut — inglizcha so'z bo'lib, musobaqa qoidasiga ko'ra jamoalar olishi mumkin bo'lgan daqiqali tanaffusdir.

Fint — inglizcha so'z bo'lib, aldamchi yoki chalg'ituvchi harakatdir. Fint o'yinchining harakat yo'lini ko'rsatuvchi ilonizi chiziq bilan belgilanadi.

Fol — inglizcha so'z bo'lib, boshqa jamoa o'yinchisi bilan yaqinlashish paytidagi yo'l qo'yiladigan xato ~~ itarish, urishdir. Foliar savatga to'p tushirish ko'p karrali boiib, bunda xato bir yoki ko'proq jamoa o'yinchilari raqiblar bilan yaqinlashish paytida sodir etiladi; ikki tomonlama folda xato ikki qarama-qarshi jamoa o'yinchilari tomonidan bir-biriga nisbatan yoi qo'yiladi;

atayin fol ko'pincha savatga to'p tushirish xavfi paydo bo'lgan vaziyatda

o'yinchilar tomonidan mo'ljallab amalga oshiriladi. Sunday follarni o'yin vaziyatida amalga oshirilgan texnik foldan farqlash lozim.

Jarima — atamasi „fol" so'zining sinonimi sifatida tez-tez ishlatiladi.

To'pni ushlab olish.

O'yinchi to'pga qarshi chiqib, yengil uchib kelayotgan to'pni iyagi darajasida ushlab olish oson kechadi. Buning uchun to'pga tomon xohlagan oyoq bilan oldinga bir qadam qo'yish lozim, qo'llarni to'pga to'g'ri va zo'riqtirmay, barmoqlar keng yozilgan holda uzatiladi. Bu paytda katta barmoqlar bir-biriga 3—5 sm gacha yaqinlashtirilib yo'naltiriladi va cho'ziladi. To'p qo'l barmoqlariga tegishi bilanoq, yengil bukiladi va amortizatsiya harakati bilan to'p ko'krakka olib kelinadi. Yuqoridan uchib kelayotgan to'pni ushlab olish ham shunga o'xshash bajariladi. Bunda ham amortizatsiya harakati bilan to'pning uchish tezligi pasaytiriladi, yuqori ushlangan to'p, asta ko'krakka olib tushiladi. To'p past uchib kelayotganda qo'llar oldinga-pastga cho'ziladi, barmoqlar yoyiladi, kaftlar esa biroz oldinga-ichkariga qaratiladi (99- rasm)., To'p bilan trayektoriya bo'yicha amortizatsiya harakatlari: tizzaga-qoringa-ko'krakda amalga oshiriladi. O'ng yoki chapdan uchib kelayotgan to'pni ushlash bir oyoqni qo'yib bajariladi. Buning uchun qo'l barmoqlari keng yoyilib, to'p tomonga cho'ziladi. Unga tegishi bilanoq, barmoqlar amortizatsiya (yumshatish)harakatini boshlaydi va shu vaqtda to'pni ushlab olib, uni tortadi. Bundan so'ng to'p uzatish va tashlash uchun qulay bo'lgan holatga olinadi.

To'pni uzatish. Basketbol — bu to'pni ko'p sonli o'yinchi-dan o'yinchiga tez va sekin uzatadigan harakatli o'yindir. To'p raqibning kuzatuvidan xolis turgan yoki raqib shitiga to'p tashlash uchun eng qulay joyda turgan sherikka uzatiladi.

To'pni ko'pincha ikki qo'llab, ko'krakdan uzatiladi (101- rasm). Uning qulayligi, birinchidan, dastlabki holatda to'p ikki qo'l bilan raqibdan yaxshi himoyalangan joyda ushlab turiladi, ikkin-chidan, bu uzatish eng aniq va ishonchli bo'lib, uni joyida turib yoki harakatda bajarish mumkin. Uzatishda to'pni pastga-o'ziga-yuqoriga harakatlantirib, kerakli yo'nalishga keskin irg'itiladi. Uchishni tezlashtirish maqsadida shu tomonga bir qadam qo'yiladi; boshqa oyoq keskin to'g'rilanib, pol (maydon)ga tayaniladi, gavda va yelka harakati yordamida to'pning uzatilishi kuchaytiriladi va to'pning uzoqqa uchishi ta'minlanadi. O'rganilgan harakatni mustahkamlash va takomillashtirish uchun bir-biriga qarab turib, uzatishni mashq qilish foydalidir.

Basketbol o’yinida har biri besh o’yinchidan iborat ikkita jamoa qatnashadi. Har ikkala jamoaning maqsadi raqib savatiga to’p tashlash va boshqa jamoaning to’pni egallab olishiga hamda uni savatga tashlashga qarshilik ko’rsatishdan iborat.

To’pni uzatish, savatga tashlash, dumalatish yoki maydonda istagan tomonga olib yurish quyida bayon etilgan qonunlarga rioya qilingan sharoitdagina mumkin.

O’yin maydoni to’g’ri to’rtburchak shaklida, yuzasi qattiq, yassi hamda to’siqlardan holi joy bo’lishi kerak.

Olimpiada turnirlari va Jahon birinchiligi o’yinlari uchun maydon o’lchovlari uzunligi 28m x 15m bo’lishi va ular chegaralangan chiziqning ichki tomonidan o’lchanishi kerak.

Qolgan barcha musobaqalar uchun FIBAga tegishli strukturalar, masalan, zonal hamda kontinental musobaqalarda zonal komissiya yoki ichki musobaqalar uchun Milliy Federasiya mavjud o’yin maydonlarining quyidagicha o’lchovini tasdiqlash huquqiga ega: o’zgartirishlar bir-biriga proporsional bo’lish sharti bilan, 4 m uzunligiga va 2 m eniga qisqartirish mumkin.

Barcha yangi qurilayotgan maydonlar FIBAning muhim rasmiy musobaqalari uchun xos bo’lgan talablarga mos, ya’ni 28 m x 15 m bo’lishi lozim.

Shift balandligi 7 m dan past bo’lmasligi va etarli darajada yoritilgan bo’lishi zarur. Yorug’lik manbalari o’yinchilarga xalaqit bermaydigan joylarda o’rnatilishi shart.

O’yin maydoni yaxshi ko’rinadigan chiziqlar bilan belgilangan bo’lishi va bu chiziqlar istagan nuqtada tomoshabinlar, reklama to’siqlari va boshqa g’ovlardan kamida 2 m uzoqlikda joylashishi kerak. Maydonning uzun tomonlarini belgilovchi chiziqlar – yon chiziqlar, qisqa tomonlarini belgilovchi chiziqlar esa – en chiziqlar deb atalishi lozim. Chiziqlar shunday chizilishi kerakki, ular yaqqol ko’rinadigan va eni 0,5 sm bo’lishi kerak. Markaziy doira radiusi 1,80 m ga teng bo’lishi va maydon markazida belgilanishi kerak. Radius doiraning tashqi chekkasigacha o’lchanishi shart. Markaziy chiziq en chiziqlariga parallel holda yon chiziqlari o’rtasidan o’tkazilishi va har ikkala yon chiziqlaridan 15 sm tashqariga chiqib turishi kerak. Maydonning raqib shchiti orqasidagi en chizig’i va markaziy chiziqning yaqin chekkasi o’rtasida joylashgan qismi jamoaning old zonasi hisoblanadi. Maydoning qolgan qismi, shu jumladan, markaziy chiziq ham jamoaning orqa zonasi hisoblanadi. Polning maydonda ajratilgan va ikkita yoy hosil qiladigan chiziqlar bilan chegaralangan qismi o’yindan 3 ochkoli to’plarni tashlash zonalari bo’lib hisoblanadi. Har bir yoy savatning mutloq markaziga to’g’ri perpendikulyar bo’lgan poldagi nuqtani markaz qilib belgilab turib, tashqi qirrasigacha 6,75 radiusli yarim doira shaklida chiziladi va parallel holda yon chiziqlariga davom ettirilib, en chiziqlarida tugaydi (29-rasm).

Maydonda ajratiladigan en chiziqlari, jarima to’pini tashlash chiziqlari va en chiziqlaridan o’tkaziladigan chiziqlar bilan chegaralangan pol qismi chegaralangan zonalar hisoblanadi. Ularning tashqi chegaralari en chiziqlarining o’rtasidan 3 m uzoqlikda bo’ladi, jarima to’pini tashlash chizig’ining tashqi chekkasida tugaydi.Jarima to’pini tashlash joyi – bu o’yin maydonida 1,80 radiusli yarim doira bilan ajratiladigan chegaralangan zonalardir. Ularning markazlari jarima to’pini tashlash chizig’i o’rtasida joylashgan. Bunday yarim doiralar chegaralangan zonalarning ichida nuqtali chiziqlar bilan o’tkaziladi.

Jarima to’pni tashlash zonasi bo’ylab belgilangan joylarni o’yinchilar jarima to’pi tashlanayotganda egallaydilar. Bunday joylar quyidagicha belgilanadi: jarima to’pini tashlash zonasi tomonidan chiziqlar bo’ylab o’lchab turib, en chizig’ining ichki chekkasidan 1,75 m uzoqlikda birinchi belgilanadi. Birinchi joy 0,85 sm uzoqlikda o’tkaziladigan chiziq bilan chegaralanadi. Bu chiziq orqasida eni 0,40 sm bo’lgan betaraf xona joylashadi. Ikkinchi joy betaraf zona ketida joylashadi va eni 0,85 sm bo’ladi. Ikkinchi joyni belgilab turgan chiziqdan keyin eni 0,85 sm bo’lgan uchinchi joy belgilanadi. Bu joylarni belgilash uchun ishlatiladigan hamma chiziqlarning uzunligi 10 sm va eni 0,5 sm bo’ladi. Bu chiziqlar jarima maydonchasining yon chiziqlariga nisbatan perpendikulyar bo’lib, tashqi tomondan chizilgan bo’lishi kerak.

Jarima to’pini tashlash chizig’i har ikkala en chizig’iga parallel holda o’tkaziladi. Uning uzoq chekkasi en chizig’ining ichki chekkasidan 5,80 m uzoqlikda turishi va u 3,60 m uzunlikda bo’lishi kerak. Uning o’rtasi esa ikkala en chiziqlarning o’rtasini tutashtiruvchi chiziqda bo’lishi lozim.

Jamoa o’rindig’i zonasi maydon tashqarisida, kotib stoli va jamoalar o’rindiqlari uchun joy ajratilgan tomonda joylanadi. Zona, en chizig’idan tashqariga chiqib turadigan, uzunligi 2 m bo’lgan chiziq va markaziy chiziqdan hamda perpendikulyar yon chizig’idan 5 m narida chiziladigan boshqa chiziq bilan belgilanadi.

2 m uzunlikdagi chiziqlarning rangi va yon chiziqlari rangiga qarama-qarshi bo’lishi kerak.

Ikkala shchitning har biri qalinligi 0,3 sm bo’lgan qattiq yog’ochdan yoki shunga mos oynadek tiniq ashyodan (yog’ochning qattiqligiga o’xshash qattiqlikdagi bir bo’lakdan) tayyorlanishi lozim.

Olimpiada o’yinlari va jahon Birinchiligi musobaqalari uchun shchit o’lchovlari gorizontal bo’yicha 1,80 m va vertikal bo’yicha 1,05 m bo’lishi, pastki qirrasi maydon yuzasidan 2,90 m balandlikda turishi kerak. Qolgan barcha musobaqalar uchun FIBAga tegishli strukturalar, masalan, zonal va kontinental musobaqalar o’tkazilganda zonal komissiya yoki barcha ichki musobaqalar uchun milliy federasiya shchitlarining quyidagicha o’lchovlarini tasdiqlashga haqqilari bor: shchitlar gorizontal bo’yicha 1,80 m va vertikal bo’yicha 1,20 m bo’lishi, pastki qirrasi maydon yuzasidan 2,75 m balandlikda turishi mumkin yoki gorizontal bo’yicha 1,80 m va vertikal bo’yicha 1,05 m bo’lishi, pastki qirrasi maydon yuzasidan 2,90 m. balandlikda turishi mumkin. Bundan qat’iy nazar, barcha yangi qurilayotgan shchitlar xuddi Olimpiadalar va jahon Birinchiligi uchun mo’ljallangandek, gorizontal bo’yicha 1,80 m va vertikal bo’yicha 1,05 m qilib tayyorlanishi kerak.

Agar shchit yuzi silliq va oynadan tiniq bo’lmagan ashyodan tayyorlangan bo’lsa, oq rangda bo’lishi shart. Uning sirti quyidagicha belgilanadi: halqa orqasiga eni 0,5 sm ga teng bo’lgan chiziqlar bilan to’g’ri to’rtburchak chiziladi. To’g’ri to’rtburchakning tashqi o’lchovlari gorizontaliga 59 sm, vertikaliga 45 sm bo’lishi kerak. Uning asos chizig’ining yuqori qismi halqa bilan teng turishi kerak. Shchitlarning chetlari 0,5 sm kenglikdagi chiziqlar bilan belgilanadi. Bu chiziqlar shchit rangidan yaqqol ajralib turishi lozim. Agar shchit tiniq bo’lsa, u oq chiziqlar bilan, boshqa hollarda esa, qora bilan hoshiyalanadi. Shchitlarning hoshiyalari va ularda chizilgan to’g’ri to’rtburchakning ranglari bir xil bo’lishi shart.

Shchitlarni mustahkam qilib, maydonning ikkala chekkasiga en chiziqlariga parallel holda, to’g’ri burchak ostida polga o’rnatiladi. Ularning markazlari har biri yon chiziqlari o’rtasining ichki chekkasidan 1,20 m narida maydondan chiqarilgan nuqtalarga perpendikulyar ravishda joylashadi.

Shchitlarni ushlab turadigan qurilmalar en chiziqlarining tashqi chekkasidan kamida 2 m uzoqlikda joylashishi shart va ular o’yinchilarning ko’ziga yaqqol tashlanadigan darajada ochiq rangga bo’yalgan bo’lishi lozim.

Ikkala shchit yumshoq material bilan quyidagicha qoplangan bo’lishi kerak: shchitlarning pastki qirrasi va yon tomonlari uchun yumshoq o’ram tagidan kamida 35 sm uzoqlikda tag sirtini va yonlarning ustini qoplaydi. Oldingi va orqa sirtlar tagidan kamida 0,2 sm uzoqlikda qoplanadi va to’ldirilgan material kamida 0,2 sm qalinlikda bo’lishi lozim. Shchitning pastki qismi to’ldirilgan material 0,5 sm qalinlikda bo’lishi kerak.

Qurilmalar yumshoq material bilan quyidagicha qoplanadi: shchitning har qanday qurilmasi shchit orqasidan va poldan kamida 2,75 m balandlikda, shchitning sirt yuzasidan 60 sm uzoqlikda, tag yuzasi bo’ylab yumshoq material bilan qoplangan bo’lishi kerak.

Hamma ko’chma shchitlarning tagi maydon tomonidan sirti bo’ylab 2,15 m balandlikda yumshoq material bilan o’ralgan bo’lishi lozim

Savatlar halqa va to’rlardan iborat. Halqa qattiq metalldan tayyorlanadi, uning ichki diametri 45 sm ga teng bo’lib, to’q sariq (apelsin) rangga bo’yaladi. Halqalarning metalli kami bilan 0,17 sm va ko’pi bilan 0,2 sm diametrga ega bo’lib, pastki qirrasida to’plarni ilish uchun qo’shimcha bir xil kichik ilmoqlar yoki shunga o’xshash ilgaklari bo’lishi kerak. Halqalar maydonga nisbatan gorizontal holatda, 3,05 m balandlikda shchitlarga mustahkam o’rnatiladi va shchitning har ikkala vertikal chekkalaridan bir xil uzoqlikda joylashadi. Halqalar ichki chekkasining yaqin nuqtasi shchitning yuza qismidan 15 sm uzoqlikda turishi kerak (33-rasm).

Halqalarga ilinadigan to’rlar oq kanopdan tayyorlanadi, ularning tuzilishi shunday bo’lishi lozimki, to’p savat orasidan o’tayotgan vaqtda bir lahza ushlanib qolishi mumkin bo’lsin. To’rlarning uzunligi 40 sm bo’lishi shart (34-rasm).

To’p sharsimon shaklda va tasdiqlangan qizg’ish rangda bo’lishi kerak: u sirti bilan birga charmdan, rezina yoki sun’iy xomashyodan tayyorlanadi; uning aylanasi uzunligi 749 sm dan kam va 780 sm dan ko’p bo’lmasligi lozim; u kamida 567 g dan kam va 650 g dan ko’p bo’lmagan og’irlikka ega bo’lishi kerak; unga havo shunday to’ldirilishi kerakki, to’p taxminan 1,80 m balandlikdan (to’pning pastki qirrasidan o’lchanganda) o’yin maydoniga yoki qattiq yog’och polga tushgan vaqtida to’pning yuqori qirrasidan o’lchanganda 1,20 m dan kam va 1,40 m dan ortiq bo’lmagan balandlikka ko’tarilishi lozim. To’pning choklari yoki chuqurliklarining kengligi 0,635 sm dan ortiq bo’lmasligi kerak

Maydon egasi bo’lgan jamoa yuqorida aytib o’tilgan shartlarga javob beradigan, kamida bitta avval ishlatilgan to’p bilan ta’minlanishi lozim. Katta hakam to’pning yaroqliligini aniqlab beruvchi yagona shaxs bo’lib hisoblanadi va u mehmon jamoa taqdim qilgan to’pni o’yin uchun tanlab olishi mumkin.

Quyidagi texnik jihozlar maydon egalari tomonidan tayyorlangan bo’lishi va hakamlar hamda ularning yordamchilari ixtiyoriga havola qilinishi kerak:

a) O’yin vaqtini belgilovchi soat va tanaffuslarni hisoblaydigan soat; soniya hisoblovchi, hech bo’lmaganda bitta o’yin vaqtini belgilovchi soat yoki bitta soniya o’lchagich bilan ta’minlangan bo’lishi kerak. O’yin bo’limlarini va ular orasidagi tanaffuslarni hisoblashda ishlatiladigan soat hamda tanaffus vaqtini belgilashda ishlatiladigan soniya o’lchagich shunday joylashgan bo’lishi kerakki, ularni ham soniya hisoblovchi, ham kotib aniq va ravshan ko’rib turishlari lozim;

b) 24 soniya qoidasiga rioya qilinishini nazorat qilish uchun barcha o’yinchilar va tomoshabinlarga ko’rinadigan tegishli moslama bo’lishi kerak. Uni 24 soniya vaqtini belgilovchi operator boshqaradi.

v) Halqaro basketbol Federatsiyasi tomonidan tasdiqlangan qaydnoma rasmiy hisoblanib, undagi qoidalarga asosan o’yin boshlanishidan oldin va o’yin davomida kotib tomonidan to’ldirib boriladi;

g) Juda bo’lmaganda ushbu qoidalarda ko’zda tutilgan uchta signal uchun moslamalar bo’lishi lozim.

O’yinchilar, tomoshabinlar va kotibga ko’rinadigan qo’shimcha hisob tablochi bo’lishi kerak;

d) 1-chi raqamdan 5-raqamgacha bo’lgan ko’rsatkichlar kotib ixtiyorida bo’lishi zarur. Har safar u yoki bu o’yinchi fol qilganida, kotib o’yinchi nechanchi fol olganligiga qarab shu raqamli ko’rsatkichni har ikkala murabbiy ko’ra oladigan darajada yuqoriga ko’taradi. Ko’rsatkichlar oq rangda bo’lishi, raqamlari o’lchov bo’yicha 2 sm va eniga 1 sm, hamda 1-chidan 4-chi raqamgacha qora rangda, 5-chi qizil rangda bo’lishi kerak;

e) Kotib jamoa follarini belgilovchi ikkita ko’rsatkichlar bilan ta’minlangan bo’lishi shart. Ko’rsatkichlar qizil rangda va shunday tayyorlangan bo’lishi kerakki, kotib stoli ustida turganida o’yinchilar, murabbiylar va hakamlar yaqqol ko’rib turishsin;

to’p jamoa o’yinchisi beshinchi fol qilinganidan so’ng o’yinga kirgan vaqtda, ko’rsatkich kotib stoli ustiga, ya’ni o’yinchisi beshinchi fol qilgan jamoa o’rindig’i yaqinidagi chekkaga qo’yilishi kerak;

j) Jamoa follarini belgilash uchun ishlatiladigan munosib moslama.

Download 409 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:

1 ... 8 9 10 11 12 13 14 15 ... 40