Jismoniy tarbiya nazariyasi va uslubiyoti

Jismoniy madaniyat nazariyasi va uslubiyoti fani, 
uning o ‘quv rejasidagi boshqa fanlar bilan aloqadorligi
Jismoniy madaniyat nazariyasi va uslubiyati o ‘quv fani 
sifatida mutaxassislarni amaliy faoliyat jarayonida o ‘z oldiga 
q o ‘ygan vazifalarni hal ctishlarida bilimlar bilan qurollanti- 
radi.
Uning vujudga kelishi va rivqjlanishida alohida odamlar va 
bir butun jamiyat tom onidan yaxshi jismoniy tayyorgarlik 
zarurligini ongli ravishda tushunib yelildi. Bu ehtiyoj tabiat va 
organizm o ‘sishi qonunlarini o ‘rganishga undadi, mehnatda va 
harbiy ishda yuqori natijalarga erishisli uchun, odamning 
jismoniy rivojlanishini boshqarishning asosiy yo‘li topildi.
Amaliyotning rivojlanishi asosida, nazariy bilimlar beruv- 
chi maxsus fanlar vujudga keldi. Bu fanlami ikki guruhga 
b o ‘lish mumkin:
1. Insonparvarlik ruhida (gumanitar) fanlar. Bu fanlar 
jismoniy tarbiyaning ijtimoiy qonuniyatlarini o'rganadi (sotsio- 
logiya, tarix va jismoniy madaniyatni tashkil etish, sport 
psixologiyasi va boshqalar);
2. Biologik turkumdagi fanlar esa jismoniy tarbiya sha- 
roitida organizm ning rivojlanish qonuniyatlarini o ‘rganadi 
(dinamik anatomiya, fiziologiya, biokimyo va jismoniy mashq- 
lar biomexanikasi va boshqalar).
Bu fanlar erishgan yutuqlar asosida, jismoniy tarbiya 
qonuniyatlarining m a ’lumotlarini umumlashtirish bilan jismo­
niy madaniyat nazariyasi sluig'ullanadi.
Shunday qilib, jismoniy madaniyat nazariyasi jismoniy 
tarbiyaning umumiy qonuniyatlarini pedagogik jarayon sifatida
21

---

o ‘rganishga qaratilgan. Bu qonuniyatlar har qanday aholi 
tabaqasining jismoniy tarbiyasiga taalluqlidir.
Jismoniy madaniyat uslubiyatining predmeti: jismoniy 
tarbiyaning qonuniyatlarini o^rganish, shug‘ullanuvchilarning 
yoshini hisobga olish, ularning kasb faoliyati, sport mutaxas- 
sisligiga aniq yo‘naltirishdan iborat. Modomiki, jismoniy mada- 
niyatni o ‘qitish uslublari ko‘p.
Jismoniy madaniyat nazariyasi va uslubiyatining uslubiy 
asosi dialektik va evolutsion taraqqiyot qonunlaridir. Bu 
amaliyotchilarga o ‘z harakat faoliyatlarini baholash, tahlil 
qilish, rivojlanish qonuniyatlarini ochish, ilg‘or uslublarni 
ishlab chiqish, o ‘rgatish usuli, umumlashtirish, jismoniy m a­
daniyat ilg‘or tajribalardan foydalanish imkoniyatini beradi.
Jismoniy madaniyat nazariyasi va uslubi sport — pedagogik 
fanlar bilan cham barchas bo g ‘langan, nazariy to m o n d a n
ishlab chiqarilgan qonuniyatlarga tayanadi. Sport — pedagogik 
tomondan erishilgan aniq m a’lumotlar keyinchalik nazariya- 
ning umumlashtiruvchi predmeti bo‘lib qoladi.
Jismoniy tarbiya jarayonida umumiy pedagogik va psixologik 
yutuqlari o ‘sib kelayotgan yosh avlodga ta ’lim va tarbiya berish 
vazifalari amalga oshiriladi.
Jismoniy madaniyat nazariyasi va uslubiyati mazm uni 
quyidagi savollarga javob beradi: jismoniy madaniyat ijtimoiy 
hodisa ekanligi; uning tarbiyaning boshqa sohalari bilan 
aloqasi; maqsadi, jismoniy tarbiyaning um um iy vazifasi va 
asoslari; mazmuni jismoniy madaniyat manbalarining tavsifi, 
harakat faoliyatlariga o ‘rgatishning uslubiyat asoslari, usullari; 
jismoniy sifatlarni rivojlantirish, jismoniy mashqlarga o ‘rgatish 
jarayonining tarkibi, mashg‘ulotlarni tashkil qilish uslublari, 
rejalashtirish va hisob, jismoniy m adaniyat uslubiyatining 
xususiyatlari hamda maktab yoshigacha va maktab yoshidagi 
bolalarning sport mashg‘uloti, jismoniy madaniyat nazariyasi 
va uslubiyatida ko‘rib chiqiladigan masalalardir.
22

---

Jismoniy madaniyat o'zining qonuniyatlariga, rivojlanishiga, 
tuzilishiga ega. Bularni bilish o'sib kclayotgan yosh avlodning 
jismoniy tarbiyasini to ‘g‘ri amalga oshirish uchun zanjrdir.