Jismoniy tarbiya nazariyasi va usuliyati

Dam olish xarakteri (aktiv va passiv) xususan pauza-larni boshqa, qo‘shimcha faoliyat turlari (yengil- trussoy yugurish - asosiy masofa oraliidir va x.k.) bilan to‘ldirish organizmga asosiy ish turi va qo‘shimcha qilinganini inten-sivligiga qarab organizmga turlicha taosir ko‘rsatadi. Kritikka yaqin tezliklar bilan ishlashda past intensivlikdagi qo‘shimcha ish nafas jarayonlarini nisbatan yuqori darajada ushlashga imkoniyat beradi va shunga ko‘ra tinch xolatdan ish xolatiga, ish xolatidan tinch xolatga o‘tishdagi keskin o‘zgarishlarning oldi olinadi. O‘zgaruvchan metodning asosiy xarakterli tomonlaridan biri xam asosan shundan iboratdir.

Mashqni takrorlashlar (qaytarishlar) soni organizmga nagruzkani taosiri ko‘lamining yiindisini belgilaydi. Aerob ish sharoitida takrorlashlar sonini oshirish yurak-tomir va nafas tizimi organlarini uzoq vaqt davomida yuqori darajada faoliyat ko‘satishga majbur qiladi. Anaerob sharoitda esa qaytarishlar sonini oshirish ertami-kechmi kislorodsiz mexa-nizmlarni tugatilishiga olib keladi. Unda ish bajarish butunlay to‘xtaydi yoki uni intensivligi keskin pasayadi.

Chidamlilik namoyon qilishda nafas muxim axamiyatga egaligi maolum bo‘ldi. Shunga ko‘ra tinch, bir xil maromdagi ishlarda asosan burun orqali chuqur nafas olish bilan mashq, ish bajarish to‘riligi amaliyotda isbotlangan.
Maolumki nafas, ko‘krak, qorin, (bryushnoy press) va aralash muskullar – diafragma aralashuvi orqali olinadi. Kuchli zo‘riqish bilan bajariladigan faoliyatda maksimal darajada o‘pka ventilyasiya-sini yo‘lga qo‘yish uchun (N.G. Ozolin,

5. 
   Mixaylov) oiz orqali chuqur nafas tavsiya qilinadi. Asosiy eotibor nafas chiqarishga qaratilishi, chunki o‘pkadagi kislorodi kam bo‘lgan xavo yangi xavo bilan aralashib ketmasligi keskin va chuqur nafas chiqarish tavsiya qilinadi.
   

Yuqori malakali sportchilarda chidamlilikni tarbiyalash-da xozirgi zamon metodikasi biror mashulotni o‘zidagina emas, trenirovka mashulotlarining yillik siklida xam juda katta xajmda ish bajarishni tavsiya qilmoqda.
Masalan, mashxur fransuz stayyori Allen Mimun o‘zini sport karperasi yilarida jami 85 ming km yurgan. Uni baxolash maqsadida yer shari aylanasi-ekvatori 40 ming kmligini ekanligini eotiborga olsak, Magellanni birichi marta uni aylanib o‘tishi uchun 3 yil sarflaganligini ko‘z oldimizga keltirishimiz lozim. “Sport yurushi” bilan shuullanuvchilar bitta trenirovka mashulotida 100 km.gacha masofani o‘tadilar.
Chidamlilikni tarbiyalashda faqat masofa uzunligini xisobga olish noto‘ri natijaga olib kelishi ni unutmas- ligimiz lozim. Chunki jismoniy tayyorgarligi yuqori bo‘lgan sportchi uchun 800 m ga yugurishga 1.45.0 dan tez vaqt sarflasa bu yuguruvchiga qayd qilingan masofa sprint masofasi bo‘lib xizmat qiladi. Yangi o‘rganuvchi uchun esa 3- 3,5 min li muddat uzoq masofa rolini o‘ynashi mumkin.

3.