Jismoniy tarbiya va sportning huquqiy asoslari fanidan ma`ruzani tayyorladi: Katta o`qituvchi A. Yu. Bo`riboyev
Download 314.54 Kb. Pdf ko'rish
|
5-Maruza
|
1 Jismoniy tarbiya va sportning huquqiy asoslari fanidan ma`ruzani tayyorladi: Katta o`qituvchi A.YU.Bo`riboyev. 5-Mavzu: Mustaqillikgacha yillarda o`zbek sportining huquqiy o`rni va ahamiyati. (2 soat). Reja: 1. Sho‗rolar davrida o‗zbek sportiga e‘tibor 2. Sho‗rolar davrida o‗zbek sportining rivojlanishi 3. Jismoniy tarbiya va sport sohasida qabul qilingan qarorlar Tayanch iboralar: sho‘rolar davri, sobiq sovet davrida sport, jismoniy tabiyaning rivojlanishi, jismoniy tarbiya, sport, taraqqiyot bosqichlari, sportning huquqiy ildizlari Sobiq SSSR davrida jismoniy tarbiya va sport. Jismoniy tarbiya harakatining yangi shakllari va rahbarlik usullari (1917—1941-yillar) 1917-yildagi Oktabr inqilobini tashkil etgan va uning oqibatlari o‗laroq yuz bergan o‗zgarishlar faqat Rossiyagagina taalluqli ekanligini hoziigi davrda hech kim hech yerda inkor qilmaydi. Rossiya XIX asrning o‗rtalari va ayniqsa, ikkinchi yarmida Kavkaz, Markaziy Osiyo va boshqa hududlarni zo‗ravonlik bilan mustamlakaga aylantirganligi ham bugungi kunda u yerlarda mavjud bo‗lgan mustaqil respublikalargina emas, butun jahon hamjamiyatidagi davlatlaiga ayondir. Sobiq SSSR sifatida (1922-yil) Rossiya va uning mustamlakalaridagi respublikalarda jismoniy tarbiya nafaqat shakl va mazmun jihatdan, balki barcha usullar bilan rus tu- zumi (tizimi) asosida amalga oshirildi. Shu tufayli Rossiya, Ukraina, Belorussiya, Boltiqbo‗yi, Kavkaz va Markaziy Osi- yodagi Respublikalarning jismoniy tarbiya va sport tizimida tashkiliy va boshqaruv jihatdan deyarli farq yo‗q edi. Shu- larga asosan sobiq Ittifoqda rivoj topgan jismoniy tarbiya va sport barcha mintaqalaiga mansubdir. Uning asosini esa Ros- siya tashkil etar edi. Ana shularga tayangan holda sobiq Ittifoqdagi sport Rossiya sporti degan xulosa bilan tarixiy voqeliklaiga umumiy holda tushunchalar berildi. Ba'zi joylarda milliy respublikalar haqida qismangina ma'lumotlar bayon qilindi. E'tirof etish kerakki, sobiq Ittifoq tarkibidagi respublikalarning jismoniy tarbiya va sport tarixlari har bir respub- likada alohida o‗qitilmoqda. Shu sababdan ham, ularning tarixiga doir batafsil to‗xtab o‗tilmadi. Mutaxassislar, yosh ijodkorlar va talabalar imkoniyat doirasida ular haqidagi o‗quv va boshqa qo‗llanmalami topib o‗qishlari maqsadga muvofiqdir. O‗zbekistonning jismoniy tarbiya va sport tarixiga doir ma'lumotlar so‗nggi qismda alohida bayon etiladi. 1917-yil oktabrda bolsheviklar rahbarligida Rossiyada inqilob g'alaba qildi va yangi sovetlar Ittifoqi davlati tuzildi. Davlatni mustahkamlash va ruslarning mavqeini yanada oshirish maqsadida harbiy-jismoniy tayyoigarlik ishlari kuchaytirildi. Bunda eski mutaxassislardan foydalanish va yangi kadrlar tayyorlash ishlari tez amalga oshirildi. Buning yana bir sababi 2 shundaki, 1918-yil fuqarolar urushi boshlandi. Shu sababdan, 1918-yilning aprelidan boshlab harbiy majburiy ta'lim (Vse- vobuch) e'lon qilindi. Unda faqat harbiy tayyorgarlikkina emas, balki jismonan sog'lom aholini majburiy ravishda o‗qitish amalga oshirildi. 1919-yil aprelda jismoniy tarbiya, sport va chaqiriqqa tayyoigarlik bo‗yicha I Umumrossiya syezdi (qurultoy) o‗tkazildi. 1920-yil avgustda davr talablari asosida Vsevobuch tarkibida Jismoniy tarbiya oliy kengashi (VSFK) ta'sis etildi. Uning raisi etib N.I.Podvoyskiy (1880—1948) tayinlandi. Mamlakatda jismoniy tarbiya va sportning tarkib topishi, shakllanishi va rivojlanishida uning xizmatlari kattadir. 1918-yil Moskvada va 1919-yil Petrogradda jismoniy tarbiya institutlari tashkil etildi. Shu yillarda maktablarda jismoniy tarbiyani tashkil etish ishlari amalga oshirildi. Tarixiy ma'lumotlarga qaraganda, 1918-yilda sport klublarida 38 ming kishi a'zo bo‗lib, ular sport turlari bilan shug'ullanishgan. 1920-yilga kelib esa ularning soni 143,5 mingga yetadi. Undan tashqari 1,5 mln. kishi harbiy chaqiriq mashg'ulotlarida shug'ullangan. Inqilobdan keyin ko‗p joylarda «Olimp», «Olimpiya», «Olimpiyachi» kabi sport klublari vujudga kelgan edi. Rossiya Xalqaro Olimpiya qo‗mitasi a'zosi sifatida o‗yinlarda qatnashib kelgan edi. Lekin inqilobdan keyin siyosiy voqealar va davlat tizimi o‗zgarishi tufayli XOQ tarkibidan chiqarildi. Fuqarolar urushining tugashi tufayli Vsevobuch tarkibidagi Jismoniy tarbiya oliy kengashi ham 1921-yilda tugaydi. Uning o‗rniga yoshlar ittifoqi (komsomol) va kasaba uyushmalari ittifoqi jismoniy tarbiya va sportga rahbarlik qila boshladi. Shu tufayli yoshlar ittifoqi «Chumoli» («Muravey»), «Spartak», «Yoshlar fioti» kabi sport jamiyatlarini tuzadi. Yoshlar ittifoqining tashabbusi bilan Butunrossiya Markaziy ijroiya qo‗mitasi (VSIK) 1923-yil 27-iyunda «Jismoniy tarbiya va Oliy Kengash»ni tuzishga qaror qabul qildi. Ohy kengashga sog'liqni saqlash komissari I.A.Semashko (1874—1899) tayinlandi. Kengashning zimmasiga ilmiy, o‗quv va tashkiliy faoliyatlarni muvofiqlashtirib olib borish yuklatildi. Shu yili «Dinamo» jamiyati ham tashkil etildi. Sanoatning turli tarmoqlarida sport to‗garaklari, klublar paydo bo‗ldi. «Jismoniy tarbiyaga — 24 soat» va boshqa juda ko‗p shiorlar vujudga keldi. Ular ishchi va mehnatkashlar ommasini sportga jalb qilishga qaratildi. 1925-yilga kelib, jismoniy tarbiya va sport bilan shug'ullanuvchilar soni 668,2 mingga yetdi. 1923-yil 6-noyabrda «Jismoniy tarbiya va sport» nashriyoti ta'sis etildi. «Jismoniy tarbiya xabarlari», «Qizil sport», «Proletar sporti» kabi jurnallar nashr etila boshladi. Ko‗p sonli sport musobaqalari va bayramlari jismoniy tarbiya hamda sport jarayonlarini ilmiy-uslubiy asoslashni taqozo etdi. Bu sohada V.V.Gorinevskiy shifokorlar nazorati, futbol, yengil atletika va boshqa sohalarda tadqiqotlar olib 3 bordi. Petrogradlik bir guruh olimlar (L.A.Orbeli, A.N.Krestovnikov va boshqa) jismoniy mashqlar fiziologiyasi ustida ilmiy tadqiqotlar o‗tkazdi. Shu tariqa ilmiy anjumanlar o‗tkazila boshladi. Eng yetuk va iqtidorli olimlardan iborat ilmiy tadqiqot laboratoriyalari, markazlar tashkil etildi. Jismoniy tarbiya va sport tizimida keskin bahslar vujudga keldi. Ba'zi rahbarlar gimnastikani oldinga qo‗yishni taklif etishsa, boshqalari esa mehnat gimnastikasi, shuningdek, shved, sokol, nemis, fransuz gimnastika tizimlarini ma'qul ko‗rishdi. Hairbiylar tarafidagi mutaxassislar esa gimnastika va sportni rad etishdi, ya'ni faqat jismoniy mashqlar bilangina shug'ullanishni tavsiya etishdi. Markaziy jismoniy tarbiya instituti olimlari bu sohada kat|ta tadqiqotlar olib bordi. Ularning natijalari bo‗yicha sovet jisrfioniy tarbiya tizimi ishlab chiqildi. 1925-yil professor M.P.Kuljinskiy (Markaziy institut) futbolning pedagogik mohiyati haqida maqola o‗qib, unda futbol ingliz buijuaziyasi ishlab chiqqan va u aldash bilan bog'liqdir, biz yoshlarni aldamchilikka o‗rgatmasligimiz kerak, - degan g'oyani olg'a surdi. Mamlakatda jismoniy tarbiya va sport ishlarini rivojlanti- rishda turli-tuman usullardan foydalanish zaruriyati vujudga keldi. Bu sohada partiya va hukumatning maxsus qarorlari (1925, 1929 va h.k.) ham qabul qilindi. Shu qarorlar asosida mavjud bo‗lgan sport to‗garaklari o‗miga sport seksiyalarini (sho‗ba) tashkil etish tavsiya etildi. Lekin bu tajribalar ha- yotda juda sekin amalga oshirildi. 1928-yil avgustda Umumittifoq I spartakiadasi Mos- kvada o‗tkazildi. Unda barcha ittifoqchi respublikalar va ba'zi bir chet mamlakatlarning sportchilari ishtirok etdi. 7225 qatnashchi orasida 600 dan ortiq inglizlar, argentinalik, ger- maniyalik, norvegiyalik, urugvaylik, finlyandiyalik, fransi- yalik, chexiyalik sportchilar bor edi. Ikki hafta davomida yengil atletika, gimnastika, kurash, o‗q otish, gorodki, eshkak eshish va boshqa sport turlari bo‗yicha musobaqalar davom etdi. Spartakiadada yosh sportchilar M.Shamonova, N.Ozolin, D.Markov, V.Dyatkov, T.Korniyenko va bosh- qalar muvaflfaqiyatli qatnashdilar. Ta'kidlash kerakki, ularning ko‗pchiligi keyingi davrlarda taniqli murabbiy va iste'dodli olimlar bo‗lib yetishdi. Umumiy yakunlar bo‗yicha spartakiadada Rossiya — birinchi, Ukraina — ikkinchi, Belorussiya — uchinchi, O‗zbekiston — to‗rtinchi, Kavkazorti— beshinchi va Turkma- niston — oltinchi o‗rinni egallashdi. 1929-yildan boshlab «Umumittifoq jismoniy tarbiya ikki haftaligi» kasaba uyushmalari tomonidan o‗tkazila boshladi va bunda qishloq sportchilarining ham ishtiroki amalga oshirildi. Download 314.54 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|