Jismoniy tarbiyaning harbiylashtirilishi va fashistlashtirilishi. Birinchi Jahon

Jismoniy tarbiyaning harbiylashtirilishi va fashistlashtirilishi. Birinchi Jahon
urushidan keyin kapitalistik mamlakatlarda jismoniy tarbiyani to' gridan-to' gri keng
ko'lamda harbiylashtirish ayrim mamlakatlarda esa uni fashistlashtirish boshlanib
ketdi. Chet el mamlakatlari 0' quv yurtlarida olib borilayotgan jismoniy tarbiya
dasturlari qayta ko'rib chiqildi. Mehnatkashlarning sport tashkilotlariga kirishini
yengillashtirdi, ularni korxona egasiga qarashli fabrika-zavod sport klublariga, skaut
tashkilotlariga, jismoniy tarbiyaning katolik hamda xristian uyshmalariga jalb etish
ishlarini avj oldirib yubordi. Chet el mamlakatlari sport tashkilotlarida yoshlarni
jismoniy jihatdan har tomonlama o'stirish emas, balki ularga harblY biIimlar,
ko'nikma va malakalar berish, o'z ideologiyasini majburan qabul qildirishga urindi.
Germal1lyada revanshist va agressiv doiralar nemis harbiy imkoniyatlarini qayta
tikI ash planlarini ko'tarib chiqa boshladilar. Ular nemis yoshlarini jismoniy jihatdan
baquvvat, «Buyuk Germaniya»ni tiklashni hamda nemis militaristlarining
«Germaniya hammadan yuqori» degan chaqirig'ini amalga oshirishni to'la istaydigan
qilib tarbiyalashga intildilar. 1920 yilda general Bergardi Germaniyaning harbiy
quvvatini qayta tiklash yo'lini ko'rsatib berd!. U, Versal shartnomasiga muvofiq,
Germaniyaga qoldirilgan 12 yillik muddat bilan xiamat o'taydigan 100 ming soldati
bo'lgan armiya asosida urushga tayyorlanish «g' oya»sini ilgari surdi. Uning planiga
ko'ra, bu armiya ofitserlar sostavini tayyorlash darajasida ta' lim olgan va eng yangi
texnika bilan qurollangan bo' lishi hamda buyrug' i ommaviy armiya ofitserlar
sostavining negizini tashkil qilishi kerak edi. Oddiy soldatlarni grajdan gimnastika va
sport tashkilotlarida tayyorlash va tarbiyalashni tavsiya etdi. Hukmron doiralar
tomonidan bu g'oya qo'llab-quvvatlandi hamda gimnastika va sport klublarining
keng tarmoqlarini tashkil etish ishlari rag'batlantirila boshlandi.
1933 yil fashizmning hokimiyat tepasiga kelishi german xalqining jismoniy
tarbiyasi tarixida eng mudhish davming boshlanishi bo'ldi. Fashistlar hokimiyatni
qo'iga olishi bilan Qizil sport birligi uchun kurash komitetiga birlashgan barcha
ishchi sport tashkilotlarni yo'q qildilar. LSI seksiyalari tarqatib yuborildi va Jismoniy
tarbiya davlat komiteti tugatildi. Jismoniy tarbiya, sport ishlariga rahbarlik qilish
ishlari imperiya sport komi sari Chammer Ostenga topshirildi.
Sport komissari ishni j uda ko' p burjua sporti tashkilotlarini markazlashtirishdan
va sportning eng ko'p tarqalgan turi bo'yicha 15 ta «UnifikatsiyalashtIrllgan» totalizator uyushmalar tuzishdan boshlandi. Bular oblost, rayon va okrug
bo'linmalaridan iborat territorial prinsipda qurilgan umumgerman miqyosidagi
tarmoqli sport soyuzlari edi. Har bir soyuz tepasida national sotsiolistlar partiyasi
a'zosi bo'igan imperiya sport komissarining ishongan kishisi turardi.
Sportni harbiylashtirish va fashistlashtirishga sobiq ishchilar sporti
tashkilotlarining a'zolari va ilg'or burjua sportchilari qarshi chiqdilar. Yashirin ish
tutayotgan ishchilar sport klublarining aktivlari fashistlarning misli ko'rilmagan
terroriga qaramay, gitlerchilar rejimi hamda sportni fashistlashtirishga qarshi
kurashning nihoyatda turli-tuman formalaridan foydalandilar.
Fashistlar qattiq terror qilish natijasida keksa nemis sport tashkilotlarining
qarshiligini yengishga hamda sport harakatini fashistlar yo'iga solishga muvaffaq
bo'idilar.
Berlin Jismoniy tarbiya oily maktabi sport sohasidagi tashistlar g'oyalarining
manbai edi. Fashistlar sport «fani»ning bu markazida sportda ariylarning «ustunligi»
irqiy nazariyasi ishlab chiqilardi fashistlarning qallob ideologlari, go 'yo agressiya
inson tabiatiga xos narsa, sport esa agressiyaning namoyon bo' lishi, shuning uchun
xam u millatning boshqa xalqlar ustidan hukmron bo' lishiga tayyorlashning muhim
vositasi, deb isbotlashga urindilar.
1934 yildan boshlab Germaniyaning sport tashkilotlarida dala sporti
(gelendeshport) alohida 0 'rinni egalladi. Uning vazifasi jangovor holat paytida dala
sharoitlariga moslana bilish ko'nikmasini hosil qilishdan iborat edi. Qo'llanmada
shunday yozilgan edi: «Tabiatni unitib qo 'ygan shaharlik rekrut gelendeshport tufayli
u bilan qaytadan tanishishi kerak. Sport rekruti harbiy harakatlarning barcha turlari-
saflarning orasi va saflarning orasi ochilgan holatlarni 0' rganishi u yurish, yugirishni
bilishi har qanday to' siqlardan 0 'ta olishi, karta, kompfs, yulduzlar va boshqa
orintirlarga qarab yo'l tuta olishi, eshtish ko'rishni mashq qildirishi,
xarbiytopografiya bilimlarini egallashi lozim».
1934 yidda fashistlar Germaniyasida uch darajali - bronza, kumush va oltin
davlat sporti znachogi joriy qilindi. 18-35 yoshlardagi har bir erkak kishi belgilangan
muddat ichida ana shu znachok uchun norma topshirishi shart edi. Bronza znachogini
olish uchun sport-rekrut maktabini va bir yillik gelendeshport maktabini tomomlash,
100 metrga yugirish, uzunlikka sakrash, gurzini yuqoriga otish, yadro irg'itish, 3000
metrga yugi'rish, kichik kalibli miltiq otish, 12,5 kg yuk bilan 25 km ga marsh bilan
borish mo' ljalga granata uloqtirish hamda gelendeshport programmasi asosida sinov
topshirishi kerak edi.
Fashistlarning «sport» tarbiyasi «Quvonch tufayli kuch» tashkiloti yon ida
tuzilgan «mehnat fronti» (fashist kasaba soyuzlari) vositalari ham amalga oshirildi.
1936-1939 yillarda sportni fashistlashtirish yanada kuchaydi.1938 yilda ta'sis etligan
Jismoniy mashqlar millatchilik imperiya soyuzida 0' z ifodasini topdi. Fashistlar
Italiyasida ham jismoniy tarbiya va sport ishlari keng miqyosda harbiylashtirildi va
fashistlashtirildi. 1922 yilda xokimiyat tepasiga kelgan Italiya fashizmining siyosati
«Buyuk Italiya»ni tuzish uchun yangi imperialistik urushga tayyorlanishga qaratildi.
Italiyada maktab yoshidagi bolalar hamda yoshlarning jismoniy jihatdan 0' sishi
va ularga fashistlar tomonidan beriladigan tarbiya ishlariga maorif ministrligining
jismoniy tarbiya departamenti va maxsus ijtimoiy tashkilot «Opera natsionale
Balilla» rahbarlik qildi. «Balilla» asosan 8-13 yoshlardagi o'g'il bolalarni birlashtirdi. 1930-yilga kelib uning saflaridan qriyb 900 ming a' zosi bor edi. 14-18 yoshdagi
o'snmlar «Avangardisti» tashkiloti sostaviga kirdilar. 30-yillarda uning qariyib 400
ming a' zosi bo' Igan. 8-13 yoshdagi qizlar (qariyb 250 ming qiz) «Pikoli ital!yanc»
(<«Dj ivaniye italiyani» (<«Opera natsionale Balilla» ning 93 ta provibtsiya bo'limi bo'lgan. Fashistlar
«sekretarlari» rahbarligidagi bu bo'limlarning 4000 ga yaqin mahalliy tashkiloti bor
edi. «Balilla» faoliyati davlat tomonidan ajratilgan yirik mablag', kapitalistlar va
burjua tashkilotlarining yordami bilan ta'minlandi.
«Balilla» tashkilotlarida yengil atletika, qilichbozlik, gimnastika, eshkak eshish
va hakazo keng qo'llaniladi. Shu bilan bir qatorda har bir joyda geografik va iqlim
sharoitlariga qarab, maxsus sport turlari: Alpda tog' chang'i sporti, dengiz bo 'yida
suzish, yelkan sporti, daryolarda suzish, eshkak eshish, tekislikda ot sporti, hamma
joyda sport 0 'yinlari (regbi, futbol, basketbol, voleybol), otish, velosiped sporti va
sportning motorli turlari ham taraqqiy ettirildi.
Bularda sportning avtomobil, mototsikl, aviatsiya, planer va parashyut turlari,
qilichbozlik, kurash, boks, og'irlik ko'tarish va gimnastikani taraqqiy ettirishga katta
ahamiyat berildi. Italiyada fashistlar armiyasiga rezervlar tayyorlash maqsadida
«Opera natsionale dopolivora» nomi bilan juda ko 'p tashkilotlar vujudga keltirildi.
l"apolll)'ada jismoniy tarbiya va sport ishlarini harbiylashtirish nihoyatda tez
sur' atlar bilan olib borildi. Siyosati yangi bosqinchilik urushiga tayyorlanish
vazifalariga bo 'ysundirilgan yapon imperialistlari ana shu maqsadlarda maktab, sport
va gimnastika tashkilotlaridan keng foydalandilar.
0' quv yurtlari va sport tashkilotlari harbiy-jismoniy tarbiyaning, shovinistik va
militaristik kayfiyatlarni propaganda qilishning asosiy markazlari bo'lib qolgan edi.
Eng yaxshi komandir va sport kadrlari yetishtirib chiqargan kolledj va
universitetlarda harbiy-jismoniy tarbiyaning asosiy vositalari dzyu-do, qilichbozlik,
otish, gimnastika, suzish, yengil atletika, voleybol, regbi va b.edi.
1927 yilda hukumatning ko' rsatmasiga muvofiq Yaponiyaning 0' quv yurtlariga
0' quvchi yoshlarga harbiy ta' lim beris Gaulgofer va Shtrayxer hni kuchaytirish uchun
ofitserlarning katta bir guruhi yuborildi.
Yaponiya imperializmi harbiy mashinasining tarkibiy qismiga asta-sekin aylanib
ketgan sport tashkilotlari, skaut tashkilotlari, Xristian yoshlari soyuzi va sport
uyushmalari 0' quv yurtlariga kirmay qolgan 16-20 yashar yapon yoshlarini harbiy
sharoitga muvofiqlashtirishning asosiy vositalari bo'Jib xizmat qildi.
1920 yilda Frallsiyada maktabgacha tarbiya yoshidagi va maktab yoshidagi
bolalar jisminiy tarbiyasi to 'g'risida yangi qaror qabul qilindi.
Jismoniy tarbiyaning yangi programmasiga gimnastika snaryadlarida
bajariladigan mashqlar kiritilmagan, ammo unda tabiiy to'siqlar (zovur, to'siq, devor)
dan o'tish hamda narsalar tashishga (qum to'lg'azilgan qop, chechak va shu kabilar)
keng o'rin berilgan edi.
1925 yilda Fransiyada harbiy ministrlik bilan mustahkam aloqada bo' 19an
yoshlarni jismoniy tarbiyalash bo'yicha Davlat sekretariati tuzilib, uning tashabbusi
bilan 9000 ta maktab huzurida 0' quvchilarni harbiy ishlarga tayyorlovchi mustaqil
suratda ishlaydigan sport va otish jamiyatlari tashkil etildiAng/iya birinchi jahon urushi natijasida g'olib mamlakatlar qatoriga kirgan ed!.
Ammo bu hoi uning iqtisodiy va siyosiy ahvolini mustaxkamlamadi.
B. Shou o'zining «Mafusailga qaytish» nomli asariga yozgan muqaddimasida
Angliya maktablaridagi tarbiyani juda aniq qilib hamda haqqoniy tarzda xarakterlab
berdan edi: «Imtiyozli maktabda bolani turli yo'l bilan bema'nilikka, axloqsizlikka
o'rgatiladi, uni tekin daromad olishga asoslangan bizning jamiyatimiz mohiyatiga
ko'ra aldaydilar, unga be' manilik, dabdabalik va vatanparvarlikka ishonch ruhi
singdirildi, ammo uni otishga, otda chopishga, jismoniy kuchini o'stirishga o'rgatish
kerak bo'lganda, u o'zining bu mashqlarning hammasini yaxshi, hatto iloji boricha
a'lo darajada bajarishini chinakam istaydigan odamlardan eng malakali yordam va
yo'l-yo'riq oladi. Ular mushtlashishini din yo'lidan boorish, o'ldirishni esa erkak
kishining ziynati, deb tushunadilar.
AQSHda maktab, o'rta va oliy o'quv yurtlari yordamida yoshlarni o'z
ideologiyasi ruhida tarbiyaladi, ularni jahonga hokim bo' lish bo' lish planlarini
amalga oshirishga, «amerikacha yashash»ni propaganda qilishga tayyorladi. Amerika
cherkovi, harbiy boshqarma va juda ko 'p yarim sport-yarim harbiy tashkilotlar,
masalan, «Amerika legioni» kabi tashkilot ham ana shu maqsadda ish oltb bordi».
Jismoniy tarbiya burjuaning butun tarbiya sistemasining bir qismiga aylana bordi.
1920 yilda AQShning Sport rahbarlari va universitetlardagi 0 'yinlar jamiyati komiteti
jismoniy tarbiya vazifalarini aniqlar ekan, uning muhim vazifasi yoshlami
itoatgo'ylik va intizomlilik ruhida hamkorlik qilish, o'z manfaatidan voz kechish
ruhida va ularda Amerika jamiyati uchun zarur bo' 19an boshqa fazilatlami tarbiyalab
yetishtirishdan iborat deb ko'rsatildi.
Bir qancha kapitalistik mamlakatlarda birinchi va ikkinchi jahon urushlari
o'rtasidagi davrda jismoniy tarbiyasi tizimida yangi usullar keng tarqaldi. Bu usullar
armiya va maktablarda jismoniy hamda harbiy tayyorgarlik sohasida o'tkazilgan
islohotlarga bog'liq ravishda paydo bo'lgan edi. Yangi usullar xukmron sinflarining
buyurtmasini bajarishga qaratilgan edi.
Ular bu usullami birinchi galda maktab yoshidagi va harbiy xizmat yoshiga
yetgan yoshlami tarbiyalash uchun yaratdilar.
0' sha yillarda muvozanat saqlash nazariyasi deb ataluvchi nazariya keng
tarqaldi. Uning mohiyati shundan iboratki, jismoniy tarbiya texnika taraqqiyoti
tufayli odamning yo'qotganjismoniy kuchini tiklash kerak edi. Bunda asosiy e'tibor
insonni har tomonlama o'stirishga emas, balki uni jismoniy jixatdan
mustaxkamlashga qaratildi, masalaning tub mohiyati esa mehnatkashlaming
ekspulatatsiya qilishning og'ir formalarida emas, balki taraqqiy etib borayotgan
ishlab chiqarish texnikasida deb qaraldi.
K.Gaulgofer va M.Shtrayxerning Avstriya tabiiy maktab gimnastikasi
metodikapitialistik mamlakatlar, ayniqsa Boltiq bo'yi davlatlari Polsha, Avstriya va
Germaniya maktablarida keng tarqaldi. Bu gimnastika metodi birinchi jahon
urushidan keyin A vstriya va boshqa bir qator mamlakatlarda maktab ta' limi sohasida
o'tkazilgan burjua islohatlari bilan bog'liq ravishda paydo bo'lgan edi. Avstriya
tabiiy maktab gimnastikasi imperialistik urushgacha Avstriya-Vengriya maktablarida
tarqalgan nemis A. Shissning sun'iy va to'qilgan maktab gimnastikasining o'rinini
bosishi talab etilgan edi. Gaulgofer va Shtrayxer maktab yoshidagi bolalar uchun jismoniy tarbiya darsini
batafsil ishlab chiqdilar. Ular darsni uch qismga bo'lIb, ularga quyidagi mashqlarni
kiritdilar:
Birinchi gruppa-jonlantirish mashqari (tez yugurish, yugurish, irg'ish
bajariladiga o'yinlar, nafas mashqlari);
Ikkinchi gruppa-gavda uchun asosiy mashqlar, muvozanat saqlash, kuch va
chaqqonlik mashqlari (yugurish, yurish va sakrash);
Uchinchi gruppa-tinchlantirish mashqlari (yugurmasdan bajariladigan 0 'yinlar,
sekin yugurish), Shuningdek, ular ekskursiya, ochiq havoda 0 'ynaladigan 0 'yinlar,
suzish, chang'i va chanada yurish, gimnasitika mashqlari bajarish (10 minut
davomida) hamda sinf mashg' ulotlari paytida minutlari 0 'tkazishni taklif etdilar.
Avstriya gimnastika maktabining juda ko'p o'qituvchilari ikkinchi jahon urushi
oldida Avstriya va Germaniyadagi fashistlar yo'iboshchilarining xizmatida bo'igan
edi. Fashirtlar armiyasi rezervlarini jismoniy va ideologik jihatdan tayyorlash ishida
Avstriya tabiiy gimnastikaning ijodkorlari K,Gauldofer va M, Shtrayxer muhim rol
o'ynadi,
Avstriya maktab gimnastikasi hamda daniyalik N.Bukning asosiy gimnastikasi
bilan bir qatorda «ruh va gavda garmoniyasi» g' oyasini targ'ib etgan Zurening
gigenik gimnastikasi metodlari, individual-tabiiy taraqqiyot nazariyasini haddan
tashqari maqtagan Bode metodi va boshqalar G'arbiy Yevropa mamlakatlarida keng
yoyildi. Butunlay biologik asosda yaratilgan bu metodlar yoshlami sinfiy kurashning
eng muhim vazifalaridan chalg'itishga qaratilgan edi, Gimnastika metodlarining
barchasi yoshlarni yangi jahon urushida jismoniy, harbiy va ideologik jihatdan
tayyarlashni 0' z oldiga vazifa qilib qo 'ygan burjua sporti va gimnastikasining
ajralmas qismi edi.
AQShda 1926 yilda korxona egalariga qarashli sport turlari taxminan 2 million
kishi bar edi. 1930 yillarga kelib bu klublaming a' zolari ikki barobar ko 'paydi.
Chikago borxonalarining biridagi faqat bitta sport klubida 28 mingdan ziyod a'zo
bo'lgan. Bu korxonaga Ishga kirishni istovchi xar bir ishchining zavod sport klubiga
a'zo bo'lishi shart qilib qo'yilgan edi,
Mehnatkashlami o'z ta'siri ostiga olish maqsadida ommaviy sport
tomoshalarining assotsiatsiyalari, AQSh va Angliyadagi aktiv dam olish
assotsiatsiyalari, Germaniyadagi «Quvonch tufayli kuch paydo bo' ladi», Itahyadagi
«Ishdan keyin dam olish» va shular singari ommaviy tashkilotlaming keng
tarmoqlarini vujudga keltirdi.