Jizzax davlat pedagogika universiteti Jismoniy madaniyat fakulteti
Download 42.16 Kb.
|
Sardor 3 top
|
Jizzax davlat pedagogika universiteti Jismoniy madaniyat fakulteti 913-21-guruh talabasi Egamberdiyev Sardor 3-topshiriq O`zbekiston Respublikasi Vazirlar mahkamasining 1999 yil 27 maydagi 271-sonli “Ozbekiston jimoniy tarbiya va sportni yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to`g`risida” gi qaroriga muvofiq respublikamizning bir guruh olimlari va uslubchilari jismoniy tarbiyani tashkil etish va rivojlantirishga oid materiallarni va amaliy tajribalarni birlashtirilgan uslubiy qo`llanma ishlab chiqardilar. O`zbekiston Respublikasi jismoniy tarbiya va sport qo`mitasi, O`zbekiston Respublikasi Xalq ta`limi vazirligi Sog`liqni saqlash vazirligi, Qishloq va suv xo`jaligi vazirligi, Ichki ishlar vazirligi, Mudofo vazirligi, Kasaba uyushmalari federatsiyasi krngashining “O`zbekiston aholisining salomatligi va jismoniy tayyorgarlik darajasini belgilab beruvchi “Alpomish” va “ Barchinoy” maxsus testlarini joriy etish haqida” qarori e`lon qilindi. Alpomish va Barchinoy Testlari
Qarorning birinchi bandida barcha o`quv yurtlari jismoniy tarbiya o`quv dasturlarini “Alpomish” va “Barchinoy” maxsus testlari to`g`risidagi Nizom talablariga mos keltirish va umumiy o`rta ta`lim maktablari, Kollejlar, Litseylar, Oliy o`quv yurtlari o`quv jarayonoga testlarning me`yoriy talablarini olib kirish va ularning egallanishini ta`minlash ko`rsatilgan. “Alpomish” va “Barchinoy” maxsus testlari to`g`risidagi Nizomda esa Jumladan quyidagilar mavjud: “Alpomish” testlari 6 yoshdan 60 yoshgacha bo`lgan erkaklar, “Barchinoy” testlari esa 6 yoshdan 60 yoshgacha bo`lgan xotin –qizlar uchun mo`ljallanib, 3 bosqichdan iborat. “Alpomish” testlari bosqichlari 1-BOSQICH 6 yoshdan 17 yoshgacha bo`lgan erkaklar uchun ( maktablarning 1-9 sinf o`quvchilari, kollej va litsey o`quvchilari); 2-BOSQICH 17 yoshdan 24 yoshgacha bo`lgan erkaklar uchun (oily o`quv yurtlari talabalari, ishlab chiqarishda band bo`lgan yoshlar, xarbiy hizmatchilar va boshqalar); 3-BOSQICH 17 yoshdan 24 yoshgacha bo`lgan erkaklar uchun (xalq xo`jaligida band bo`lganlar, nafaqaxo`rlar va boshqalar). “BARCHINOY” TESTLARI VA
1- BOSQICH 6 yoshdan 17 yoshgacha bo`lgan qizlar uchun ( maktablarning 1-9 sinf o`quvchilari, kollej va litsey o`quvchilari);
17 yoshdan 24 yoshgacha bo`lganlar uchun (oily o`quv yurtlari talabalari, ishlab chiqarishda band bo`lgan yoshlar, xarbiy hizmatchilar va boshqalar); 3-BOSQICH 17 yoshdan 24 yoshgacha bo`lgan xotin-qizlar uchun (xalq xo`jaligida band bo`lganlar, nafaqaxo`rlar va boshqalar). 5-6 yoshlilar
BAJARA OLISHI Jamoada o`zini tuta bilishi, musiqa jo`rligida raqs tushish. Nostandart buyum va jihozlardan foydalana bilish. SINOV VA ME`YOR TURLARI
7-8 YOSHLILAR Shaxsiy gigiena. Badantarbiya. Suv muolajalarini qaqbul qilish. Isish va sovushning oldini olish (yoki saqlanish), kiyimlar ozodaligi. Sport kiyimlarini tartibli saqlash. Ovqatlanish tartibi. Jismoniy mashqlarni bajarish qoidalari. BAJARA OLISH Darslarda jismoniy daqiqalar talablarini bajarish. SINOV VA ME`YOR TURLARI
9-10 YOSHLILAR BILISH
BAJARA OLISH Ertalabki badan tarbiya mashqlarini bajarish. Sport swksiyasi mashg`ulotlari, o`z-o`zini himoya qilish. SINOV VA ME`YOR TURLARI
11-12 YOSHLILAR BILISH
BAJARA OLISH
SINOV VA ME`YOR TURLARI
13-14 YOSHLILAR BILISH Jismoni mashg`ulotlar davomida o`z-o`zini boshqarish, o`z-o`zini idora etishning ob`ektiv va sub`ektiv ko`rsatkichlari. Nazorat kundaligi, jarohatning oldini olish. Ichish va chekishning zarari. BAJARA OLISH Jismoniy tarbiya mashg`ulotlarida puls ko`rsatkich (o`lchagich) dan foydalana olish, kichik yoshdagi bolalarga o`yin va mashqlarning bajarilishini o`rgata olish. Sport bayramlarini tashkil etish, musobaqalarda hakamlik vazifalarini bajarish. SINOV VA ME`YOR TURLARI
15-16 YOSHLILAR BILISH O`qish va dam olishning qat`iy tartibi. Toliqish, uning belgilarini va oldini olish choralari, jismoniy mashg`ulotlar paytida puls tartibi. Salomatlikni idora etish. BAJARA OLISH 32 turda umumiy rivojlantiruvchi mashqlar testlarini tuzish va o`tkazish. Mashg`ulot o`tishda o`z-o`zini idora etish ko`rsatkichlaridan foydalanish, jarohat paytida birinchi yordam ko`rsata olish. Hakamlik qilish jarayonida me`yorlarni qabul qilish. SINOV VA ME`YOR TURLARI
17 YOSHLILAR (Litsey, kollejlar) BILISH Turli soha kishilarining muqobil harakat tartibi. Mustaqil mashg`ulotlar uslubi, nagruzkalar, puls tartibi, ovqatlanish, tiklanish massaji. BAJARA OLISH Mutaxasisligini hisobga olib ishlab chqarish gimnastikasi majmuini bajara olish. O`z-o`zini massaj qilish usullarini bajara olish, musobaqalarda hakamlik qilish. Sport musobaqalariga qatnashish. SINOV VA ME`YOR TURLARI
2. Sog’lom avlod davlat dasturi, sihat-salomatlik tadbirlari hamda "Alpomish" o’yinlari, "To’maris o’yinlari kabi xalq milliy o’yinlari mazmunida aholining salomatligini yaxshilash, uni muhofaza qilish kabi eng muhim bo’lgan jarayonlar mujassam etilgan. Mazkur tadbirlarni amalga oshirishda "Navro’z", "Mustaqillik" kuni, kasb-hunar kuni bayramlar kabi ulug sanalarda omma-viy ravishda tashkil etilayotgan musobaqalar muhim ahamiyat kasb etmoqda. Aholi istiqomat joylarini asosan quyidagi yo’nalishlarda ko’ramiz, ya’ni mahalla, ko’p qavatli uy-joylar mavzesi, qo’rg’on va qishloqlar. Ularning joylanishi, aholining turli to’y va boshqa marakalari uchun qurilgan oshxona-choyxonalar, bolalar va kattalar uchun yaratilgan o’yin maydonlari, sog’lomlashtirish markazlari (trenajyorlar) va boshqa xizmat joylari bilan bir-biridan farq qiladi. Shunday bo’lsada ularda turli bayramlar, udumlar, ayniqsa, sport musobaqalari bir maqsad va mazmunda tashkil etiladi. Ularda faqat ommaviylik va qo’llaniladigan turli sport turlari, xalq milliy o’yinlarining shakli, hajmi, miqdori bilan farq qiladi. Ta’kidlash lozimki, viloyatlarning qishloq hududlari, yangi o’zlashtirilgan ko’riq-cho’l zonalarida qad ko’targan qo’rg’onlarda bo’lib o’tayotgan to’ylarda kurash, ko’pkari, poyga kabi eng muqaddas xalq milliy o’yinlari qatorida ulardan qolishmaydigan milliy harakatli o’yinlar (yelka urishtirish, xo’rozlar jangi, eshak mindi, quloq cho’zma, piyoda ko’pkari, chillik, oq suyak, bo’ron, orqang quydi va h.k.) ham keng qo’llanilmoqda. Shahar va shahar tusini olayotgan katta qo’rg’onlar, qishloqlar-ning markazlarida ulug’ sanalarga bag’ishlab o’tkazilayotgan ommaviy-madaniy tadbirlar, "Mahalla polvonlari", "Sog’lom oila va sport", "Sportchilar oilasi", "To’marislar o’yini", "Bolalar sporti" kabi sport musobaqalari odatga aylanmokda. Ularning mazmunida "To’pli estafetalar", "Bilak kuchini sinash", "Arqon tortishish", chambarak, bayroq, arg’amchi va boshqa asbob-uskunalar bilan estafetalar, turli harakatli o’yinlar tashkil etilayotganligi xalqimizning o’z salomatligini yaxshilash yo’lidagi ongli faoliyatdir. Katta va kichik yoshdagi kishilar. ayniqsa, bolalar va o’smir-larning yaxshi xususiyatlaridan yana biri shuki, mahalla, ko’p qavat-li uylarning oldi va qishloq sharoitidagi o’yin maydonlar, xiyobonlar, katta ko’chalar va bolalar uchun moslashgirilgan o’yin joy-larida oilaviy va qo’ni-qo’shnilar birgalashib turli harakatli o’yinlarni tashkil etishadi. Bunda futbol, basketbol, voleybol, qo’l tupi kabi sport turlarining qismlari (elementlari) keng qo’l-laniladi. Ayniqsa, to’plar, arg’amchi, chambarak va boshqa buyumlar bi-lan estafetalarni uyushtirish g’oyat zavqli bo’ladi. Turnik va boshqa moslamalarda (tik va yoysimon narvonlar va h.k.) tortilish, osilit, oshib tushish, chiqib-tushish kabi harakatli o’yinlarni kim ko’p va kim tez bajaradi qabilida mazmunan qiziq qilib o’ynashadi. Kechki va tungi paytlarda bolalarning quvlashmachoq, bekin-machoq, ko’z bog’lash, hakkalab sakrash kabi o’yinlari ham barchaga zavq baxsh etadi. Lekin, bu o’yinlar aksariyati erkin, mustaqil ravishda tashkil qilinishi bolalarda uyushqoqlikni pasaytiradi. Shu sababdan mahalla, uy-joy boshqarmalari (JEK) va qishloq faollar yig’ili-shi boshqaruvlarida (oqsoqol, qo’mita) jismoniy tarbiya va sport ishlariga mas’ul faollarni tayinlash lozim. Ularning amaliy malakalarini oshirish, o’z vaqtida rag’batlantirib turishga to’g’ri keladi. 3.
Bunday faoliyatlarni yuritish, mexnat samaradorligini aniqlashda xodimlarning (ishchi mehnatkash, xizmatchi va h.k.) salomatligi, ish qobiliyati asosiy muammolardan biri bo‘lib hisoblanmoqda. Bu esa har bir xodimning o‘z salomatligini sahlash, jismonan rivojlanish masalalari haqida chuqur o‘ylashga da’vat etmoqda. Shu asosda aksariyat ko‘pchilik yosh mutaxassislar, ishchi-xizmatchilar bo‘sh vaqtlarida sportning u yoki bu turi bilan shug‘ulla-nishga odatlanmoqdalar. Shu bilan birga yirik ishlab chiqarish korxonalari o‘zlarining sport inshoatlarini kengaytirish, yangi jihozlar va asbob-uskunalar bilan ta’minlash, sport tadbirlarini ko‘proq tashkil qilishga urinmoqdalar. Shuningdek bevosita ishlab chiqarish jarayonida jismoniy tarbiya vositalari orqali mehnatkashlarning salomatligini yaxshilash, jismonan rivojlantirish yo‘li orqali mehnat unumdorligi va samaradorligiga erishishga astoydil harakatlar qilinmoqda. Buning tub maqsadi va sabablari shundaki, Respublika hukumati, ayniqsa O’zbekiston prezidenti I.A. Karimovning sa’yharakatlari bilan aholining salomatligini yaxshilashda jismoniy tarbiya va sportga e’tibor berilmoqda. Qolaversa korxonalarning rahbar xodimlari, mutaxassislari AQSh, Germaniya, Yaponiya va b.q. davlatlardagi yirik sanoat korxonalari ish tajribalari bilan tanishish asosida, o‘z jamoalarida ularning ilg‘or tajribalarini qo‘llash bilan mehnat samaradorligini tabora oshirishga harakat qilinmoq-da. Ma’lumki, jahondagi yirik sanoat korxonalarida bevosita mehnat jarayonida maxsus xodimlar, jismoniy tarbiya uslubchilari, tashkilotchilari tomonidan bir ish kuni davomida qariyb 1-1,5 soat (har 2-3 soatda) davomida jismoniy tarbiya tadbirlari tashkil etiladi. Mehnat turlari va xodim-larining ish faoliyati bilan bandligiga qarab jismoniy mashqlar, turli xil o‘rinlar 10-15 daqiqa davomida o‘tkazib boriladi. Bunday tadbirlarning negizida salomatlikni oshirish, ish qobiliyati va mehnat samaradorligini ta’minlashga qaratilgan. Eng muhimi shundaki, har bir korxonaning sport majmui (stadion, sport zallari, suv havzalari, o‘rin maydonlari va h.k.) o‘ta sifatli ravishda xizmat qiladi. Shu sababli har bir xodim ishdan keyin avvalo sport majmuiga yo‘l oladi. Ularda zamonaviy trenajerlar muhayyo. Jismoniy mashqlar, sport turlari bo‘yicha bahs -musobaqalar ko‘p o‘tkaziladi. G’oliblar va hatto oddiy qatnashchilar ham biron bir sovg‘a yoki sovrin bilan taqdirlanadi. Shu sababdan ko‘pchilik mamlakatlarda mehnatkash aholining 50-60 foyizi jismoniy tarbiya va sport turlari bilan uzluksiz shug‘ullanadilar. Ular faqat qiziqarli tadbir bo‘lgani yoki sovrin-sovg‘a olgani uchungina emas, balki jismoniy tarbiya va sportning jismoniy rivojlanishni ta’minlashdagi mehnatlarini yaxshi tushungani va bilgani uchun ham shug‘ullanadilar. Bunday holatlar Toshkent, Samarqand. Andijon, Farg‘ona, Navoiy, Buxoro va b.q. yirik shaharlardagi sanoat ishlab chiqarish jamoalarida ham asta-sekin shakllanib, qanot yozmoqda. Yuqorida ta’kidlangan sharoitlar, imkoniyatlar va o‘tkazilishi lozim bo‘lgan tadbirlar yaxshi yo‘lga qo‘yishda quyidagilarni amalga oshirish lozim bo‘ladi, ya’ni:
Barcha jamoalardagi rahbar xodimlarning jismoniy madaniyat va sportdagi mashg‘ulotlarini oshirish, ulardan doimiy talab qilish, nazorat ishlarini yo‘lga qo‘yish; Har bir jamoaning holati va imkoniyat darajasida sport inshoatlarini kengaytirish hamda sport tadbirlarini sifatli o‘tkazish; Yirik ishlab chiqarish korxonalarida sexlar, bo‘limlarning hamda ulardagi mehnatkash-ishchilarning soniga qarab jismoniy madaniyat uslubchilari-tashkilotchilari shtatini (5-10) belgilash; Sport klublari, boshlang‘ich jismoniy madaniyat jamoalari (fizkultura kollektivlar) faoliyatida ommaviy sog‘lomlashtirish jismoniy tarbiya-sport turlarini ustuvor qilib qo‘yish; Har bir tsex, bo‘linmalarda maxsus tashkilotchilarga (uslubchi-instruktor) amaliy jihatdan ko‘maklashuvchi jamoat faollarini (instruktor-uslubchi, murabbiy, hakam, tashkilotchi, komanda sardori va h.k.) tayyorlash, ularning amaliy malakalarini doimiyravishda oshirib borish; Stadion, sport zal, suv havzalarida sog‘lomlashtirish guruhlarini ko‘paytirish, shug‘ullanuvchilarni qiziqtiradigan ommaviy sport tadbirlarini ko‘proq tashkil etish; Guruh va oila dam olish kuni piyoda yurish sayohatlarini tashkil qilish va h.k. 4.
Buning uchun esa quyidagi tadbirlarni amalga oshirish zarur. Mahalla oqsoqollari kengashi idorasi oldida komanda tuzish to’g’risida afisha osib qo’yish, faollar orqali bolalarga og’zaki e’lon qilish, radiouzel tarmoqlari, telefonlardan foydalanish. Murabbiylar va hakamlar tarkibini tuzish, ularning vazifalarini belgilash. Yig’ilgan bolalarni ro’yxatga olish va ularning xohishlari bo’yicha jamoalar tuzish. Sport mashg’ulotlarini tashkil qilish uchun maktabning o’yin va sport zallari yoki ishlab chiqarish korxonalarining sport inshootlaridan foydalanish. To’garaklar tashkil qilish Sport turlari va xalq milliy o’yinlari bilan shug’ullanuvchilarni bir joyga to’plab, komandalar mashg’ulotlarini to’garak sifatida tan olish, ularning barchasini uyushgan holda jismoniy tarbiya jamoasi yoki uyushmasini ta’sis etish. Barcha faoliyatlarni yuritish uchun kengash saylash /har bir sport turi komandasining sardori (kapitan) kengash a’zosi etib saylanadi hamda uning raisi /prezidenti/ni ham saylash lozim bo’ladi. Jamoa /uyushma/ kengashi raisi va a’zolari mahalla oqsoqollari kengashi bilan doimiy aloqada bo’lishi va hal qilinishi zarur bo’lgan masalalarni moslashtirib turishi kerak. Mahalla oqsoqollari kengashi, o’z navbatida, mahallada tashkil etilgan sport jamoasi /uyushmasi/ haqida tuman-shahar hokimiyati, sport qo’mitasi va boshqa mas’ul idoralarga ma’lum qilishi lozim. SHu tariqa mahalladagi komandalar, to’garaklar va sport jamoasining tashkiliy-tarkibiy, uning Nizomi va boshqa zarur tomonlari huquqiy hujjatlar bilan rasmiylashtirilishi shart. 5.
Odamzotning salomatligi serg’ayrat bo’lishi, jismoniy kamolotga yerishishi faqatgina uni turmush tarzi, mehnat va uy-ro’zg’or faoliyati bilan ta’minlaydi. Balki har bir xalqni o’z tarixiy, madaniy, ijtirnoiy va iqtisodiy taraqqiyotiga xos bo’lgan mazkur xalq tomonidan kashf yetilgan miliy o’yinlar, sayllar, urf-odatlar va sport turlari vositalari yordamida ham amalga oshiriladi. Ushbu ro’znomada o’zbek xalq o’yinlari insonni jismoniy va ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotiga aloqadorligini yoritish asosiy maqsad qilib olingan. Darhaqiqat yuqorida qayd yetilgan tushunchalar o’rtasida uzviy bog’lanish mavjuddir. Oxirgi yillarda ommaviy axborot vositalari, ilmiy anjumanlarda muhokama qilinayotgan xalq o’yinlari mavzusiga oid masalalar o’z ichiga asosan mazkur o’yinlar mazmuni va qoidalarini takomillashtirishdagi o’rni haqidagi ma’lumotlani olgan. Ma’lumki, inson o’z hayotida, o’qish, mehnat, dam olish kabi mashg’ulotlar bilan band bo’ladi. Inson hayotining dastlabki davrlarida o’yin asosiy faoliyat hisoblanadi, undan so’ng esa o’yin kamayib, uning o’rnini o’qish va mehnat egallaydi. Insoniyat taraqqiyoti va ijtirnoiy hayotining turli davrlarida o’yinlar muhim o’rin tutgan. O’yinlar yordamida insoniyat o’sgan, ulg’aygan, chiniqqan, jismonan baquvvat bo’lgan, aqlan, ruhan rivojlangan, ma’naviy kamol topgan. Xullas, o’yin odamzod taraqqiyotida katta ahamiyat kasb yetgan Buning sabablari quyidagicha: Birinchidan, insonda o’yinga nisbatan tabiiy yehtiyoj bo’lib, u hayotdagi bo’shliqni to’ldirgan, inson tanidagi ortiqcha kuchni sarflashga, yetishmagan kuchni to’plashga yordam bergan Ikkinchidan, o’yinlar xalq tarixining ajralmas qismidir, inikosidir. O’yinlarda insonning turmushi, mehnati, tajribasi, tashvishi, kurashi, yutuqlari aksini topadi. O’yinlar orqali biz insoniyat tarixi, orzuo’yi muammolari, niyatlarini o’rgansak bo’ladi. Uchinchidan, o’yin inson madaniyatining yeng qadimgi ko’rinishi, ko’pgina ma’naviy soha (raqs, tomosha, teatr, musiqa, marosim kabi)larning chashmasi sifatida xizmat qilgan. To’rtinchidan, o’yinlar avlod-ajdodlarimizning, sog’lomlashtiruvchi vositasi hisoblangan. Ota-bobolarimiz xalq o’yinlar va musobaqalari yordamida aqlan raso, ruhan tetik, jismonan baquvvat bo’lib kelgan. Sog’lom avlodlarni shakllantirishda o’yinlar asosiy omilga aylangan. Beshinchidan, o’yinlar eng samarali tarbiya vositasi. Bolalar o’yinlar orqali hayotga tayyorgarlik ko’rgan, turmushdagi qiyinchiliklarni yengishni mashq qilgan, ish va kurashda g’alaba qilishni o’rgangan. Oltinchidan, o’yinlar ajdodlarimizning tajribasini o’zida uyg’unlashtiruvchi madaniy meros va zamondoshlarimizni, ayniqsa yosh avlodni aqliy, ruhiy va jismoniy barkamol bo’lishga xizmat qiluvchi bebaho manbaadir, Demak, o’yinlar xalqning tabiiy va tarixiy ehtiyoji asosida shakllangan, ajdodlar turmushi, mehnati, tajribasi, kurashi, yutuqlarini boshqa shaklda aks ettiradigan, inson madaniyatining eng ko’hna shakllari, ko’pgina ma’naviy sohalar chashmasi, sog’lom avlodni shakllanriruvchi tarbiya vositasi va zamondoshlarimizning jismoniy, ruhiy, aqliy rivojlanishiga xizmat qiluvchi muhim omildir. Madaniy merosimizning uzviy va ajralmas qismi bo’lgan, avlod-ajdodlarimizga asrlar mobaynida ruh, jon va sog’liq ato etib kelgan xalq o’yinlarini tiklash va ulardan samarali foydalanish milliy qiyofamiz, ma’naviyatimiz va qadriyatimizni yuksaltirish demakdir. Xalq o’yinlari yangi sog’lom avlodni shakilantirishda ham o’ta muhim o’rin tutgani ularni biz ko’z qorachig’idek asrashimiz, e’zozlashimiz va ulardan oqilona foydalanishimiz zarur. Xalq o’yinlarini tiklash va rivojlantirish. Mamlakatda xalq o’yinlarining ta’qiqlanishi. Ming afsuslar bo’lsinki, XX asrda aniqrog’i, sho’rolar davridan boshlab xalq o’yinlari hayotdan siqib chiqarila boshlandi. Buning sabablari ko’p: Birinchidan, xalq an’ananalarini ta’qiqlash totalitar tizimining yashirin milliy siyosati natijasida yedi. Ikkinchidan, qishloq hayoti shahar hayotiga yaqinlashdi, qir- adirlar o’zlashtirildi, o’yingohlar va saylgohlar o’rniga paxta va boshqa yekinlar ekildi. Shahar o’yingohlari o’rnida baland-baland imoratlar qad rostladi. An’anaviy o’yingohlarning yo’qolishi xalq o’yinlarining yo’qolib borishiga olib keldi. Uchinchidan, bolalarga xalq o’yinlari o’rniga Yevropada qabul qilingan o’yinlar taklif yetildi. Butun mamlakat maktablarida volyeybol, basketbol, futbol va hokazalar o’ynaldi. Xalq o’yinlari yesa bir chetga surib qo’yildi. Bolalar o’ynashi mumkin bo’lgan yagona joy maktab sport maydonchalari yangi o’yinlar uchun moslashtirib qurilgan yedi. XX asr o’rtalarida xaiq o’yinlarini avloddan-avlodga o’tish an’analari buzildi, ko’plab o’yinlar unutildi. Minglab o’yinlar ichida bir necha xalq o’yinlari va musobaqalari (kurash, uloq, qiz quvdi, ot poygasi) kabilar ma’lum ma’noda saqlanib qoldi, xolos. Download 42.16 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||