Jizzax politexnika instituti " Energetika va radioelektronika " fakulteti

Tranzistorli stabilizatorni xisoblash

Jurnal tartib raqami		ΔUchik(V)	In=(A)
	27	2	0÷0.1

21


Tranzistorli stabilizatorni xisoblashdan namuna.
Berilgan: chiqish kuchlanishi U_chik=27 V va uni boshqarish oraligi ΔU_chik= V; yuklanish toki I_n=0÷0.2A; kirish kuchlanishining mumkin bo`lgan nisbiy uzgarishi


Kompensatsiyalovchi tranzistorli kuchlanish stabilizatorining sxemasi.
1. Rostlovchi tranzistor xili va uning rejimini tanlash. Minimal kirish kuchlanishi U_kr._min=U_chik+𝜟U_chik+|U_kemin|= 27+2+3=32 V, bu yerda |U_ke.min| - T₁ tranzistorning kollektori va emitteri orasidagi minimal kuchlanish bo`lib, bu vaqtta uning ishi to`yinish soxasiga kirmaydi. Rostlovchi element sifatida foydalaniladigan quvvatli tranzistorlar uchun, |U_KEmin|=1÷3 V. Xisoblashlarda |U_ke.min|=3 V deb qabul qilinadi.
Kirish kuchlanishi 𝜟U_kr/U_chik=±0,1 ga o`zgarishi mumkinligini xisobga olib, kirish kuchlanishining nominal va maksimal qiymatlarini aniqlaymiz:
U_kr=1,1 U_kr._min=1,1·32=35,2 V
U_kr._maks=1,1 U_kr=1,1·35·2=38,9 V
Maksimal kuchlanish U_KE1maks va rostlovchi tranzistorda sochilayotgan maksimal kuvvatni topamiz:
22
|U_ke1maks|=U_kr.maks – U_chik.min=38,9-25=13,9 V
P_Kmaks=|U_K1maks|I_n=13,9∙0,2~2,8 Vt

P_Kmaks=3 Vt, I_Kmaks=5A;h21e=30; |U_KEmaks|=60 V bo`lgan P4B xilidagi tranzistorni tanlaymiz.

2. Moslashtiruvchi tranzistor xili va uning rejimini tanlash. T₂ tranzistorning kollektor toki
,
bu yerda I_R4- R₄ rezistor orqali oquvchi qo`shimcha tok. Moslashtiruvchi element sifatida ishlatiladigan kichik quvvatli tranzistorlar uchun qo`shimcha tok 1-2 mA oraligida tanlanadi. I_R4=1,5 mA ga teng olib, I_K2=0,25/30+1,5=9,8 mA ga ega bulamiz.
Moslashtiruvchi tranzistordagi U_KE2 kuchlanish va P_K2 quvvatning maksimal qiymatini aniqlaymiz:
|U_Ke2maks|~|U_Ke1maks|=13,9 V
P_K=I_K2|U_K2maks|=9,8· 13,9 138 mVt
Quyidagi parametrlarga ega bo`lgan MP40 xilidagi tranzistorni tanlaymiz:
I_kmaks=40 mA>9,8 mA; |U_kemaks|=15 V>11,9 V; P_K=150 mVt>138 mVt; h_21E=20
Rezistorning qarshiligi:

3. Kuchaytiruvchi tranzistorni T₃ va uning rejimini tanlash.
Kuchaytiruvchi tranzistor sifatida kichik kuvvatli tranzistorlar ishlatiladi. Bizning misolimizda MP40 xilidagi tranzistorni tanlaymiz. |U_ke3|=12 V≤|U_kemaks|=15 V kuchlanish bilan ta’sir kilib, tayanch kuchlanishni aniqlaymiz:
U_op =U_chik -|U_ke3|=27-12=15 V


23
Bunday tayanch kuchlanishga ega bo`lish uchun, U<sub>st</sub>=7÷8,5 V; I<sub>st</sub>=5÷38 mA bo`lgan D808 xilidagi ikkita stabilitrondan foydalanamiza. Stabilitronlar toki I_st=8 mA ga teng deb olamiz va chegaralovchi karshilikni aniklaymiz:
Kuchaytiruvchi tranzistorning kollektor toki I_k3 1-15 mA oraliqda tanlanadi.
Kirxgof tenglamasidan U_EB1+U_EB2+U_R3-|U_ke1|=0. U_EB1,U_EB2~0 ekanligini xisobga olib, U_R3~|U_KE1| ga ega bulamiz. Bu yerdan rezistorning qarshiligini topamiz:
,
bunda I_K3~I_E3=1,3 mA, I_B2=I_K2/h21e=9,8/20=0,49 mA.
4. Kuchlanish bo`luvchilarni xisoblash. (R<sub>8</sub>+0.5R<sub>7</sub>)I<sub>bul</sub> U<sub>op</sub>, bunda I<sub>bul</sub> - R<sub>6</sub>, R<sub>7</sub>, R<sub>8</sub> bo`luvchilar orqali oqadigan tok, ifodadan quyidagiga ega bo`lamiz:

Bo`luvchi tokini I<sub>bul</sub>>(5÷10)I<sub>B3</sub> shart asosida tanlanadi. I<sub>bul</sub>=50 I<sub>k3</sub>/h<sub>21e</sub>=50·1,3/20=3,3mA deb kabul kilib va R<sub>8</sub>=1,5 kOm qarshilik bilan ta’sir qilib, R<sub>7</sub>=3 kOm ga ega bo`lamiz.
I_bul(R₆+0.5R₇)~U_chik -U_op ifoda bo`yicha R₆ ni topamiz:

5. Kondensatorlarni tanlash. Stabilizator uyg`onishining oldini olish uchun ulanadigan S<sub>1</sub> kondensatorning sigimi eksperimental tanlab olinadi. Odatda S<sub>1</sub>≤0,5÷1 mkF oraligida olinadi.
Ulanishi chikish kuchlanishi pulsatsiyasining sezilarsiz kamayishiga va stabilizator chiqishidagi o`zgaruvchan tokka qarshilikning sezilarli pasayishiga olib keluvchi S₂ kondensatorning sigimi 1000-2000 mkF oraligida tanlanadi. Tanlaymiz S₁=0,5 mkF, S₂=1000 mkF.


24
6. Kuchlanishni stabilizatsiyalash koeffitsienti:
,
bunda K_bul=U_op/U_chik=15/28=0,55 - R₆, R₇, R₈ bo`luvchilarning kuchlanishni bo`lish koeffitsienti.
Agar K_st ning qiymati yetarli bulmasa, unda tokni kuchaytirish koeffitsienti h_21e katta bo`lgan T₂ va T₃ tranzistorlarni tanlash lozim.