Jizzax Politexnika Intituti Energetika va Radioelektronika fakulteti 411-20 eee guruh talabasi Sayfulloyev Ozodbekning “Elektr yuritma asoslari” fanidan “elektr yuritma mexanikasi ” mavzusida tayyorlagan slaydi. Jizzax -2023

Jizzax Politexnika Intituti Energetika va Radioelektronika fakulteti 411-20 EEE guruh talabasi Sayfulloyev Ozodbekning “Elektr yuritma asoslari” fanidan “ELEKTR YURITMA MEXANIKASI ” mavzusida tayyorlagan slaydi. Jizzax -2023

REJA;

1. Elektr yuritma mexanik qismining dinamik modeli.

2. Funksional sxemasi.

3. Asosiy elementlari.

Elektr yuritmaning mexanik qismini «qattiq» mashinaning dinamik modeli sifatida qarash mumkin. Bunda modelning hamma zvenolari harakat jarayonida sezilmaydigan darajada ezilganligi bois, bu ezilishni hisobga olmasa ham bo‘ladi; kinematik juftliklar lyuft va oraliqlarga ega emas, ya’ni ulaming harakatini aniqlaydigan golanom bog’lanish tenglamalari ideal holatga mos keladi. Mexanikada golanom bog‘lanishlar - deb elementlar tezliklari nisbatlari berilganda ulaming tenglamalari elementlar harakati orasidagi nisbatlami ko‘rsatadigan bog‘lanishlarga aytiladi.

Bu holda bog‘lanish tenglamalari integrallanadi. Bu yerda individual yuritma ко4rib chiqilayotgan bo'Iganligi uchun bunday bikr mashinaning dinamik modeli bitta erkinlik darajasiga ega bo‘ladi. Yuritmaning mexanik qismida real kinematik bog‘Ianishlar va juftliklaming deformatsiyasi hamda turli titrashlarga va umumiy tebranishlarga sabab bo‘ladigan potensial energiyaning taqsimlanishi yuz beradi. Bu tebranishlar ayrim zvenolarda qo‘shimcha dinamik yuk amalarga olib keladi va ijrochi mexanizmning aniq ishlashiga ta’sir ko‘rsatadi. Elektr yuritma mexanik qismining funksional sxemasini o‘rganish, bikr mashinaning dinamik modeli kinematikasini aniqlashga va ayrim elementlari hamda bog‘lanishlari parametrlarini aniqlashga yordam beradi. Masalan, 1.1-sxemada dvigatel M energiyani elektromexanik o‘zgartgichi bo‘la turib, o‘zining bikr qo‘zg‘aluvchi mexanik qismlari, ya’ni, aylanuvchi yakorga (o‘zgarmas tok mashinalari uchun) yoki rotorga (o‘zgaruvchan tok mashinalari uchun) ega. Bu element inersiya momenti Jd, burchak tezlik cod va elektr- magnit moment Md bilan tavsiflanadi. Aylanmas harakatdagi ijrochi mexanizmning qo‘zg‘aluvchan bikrlikka ega bo‘lgan ish organi 10 inersiya momenti J„„ burchak tezlik co„, va moment Mm bilan tavsiflanadi. 1.1-rasm. Elektr yuritma mexanik qismining funksonal sxemasi.

M - dvigatel, UMt va UMj - ulanish muftalari; UQ - uzatish qurilmasi (reduktor); IO - ijrochi mexanizmning ish organi. Ilgarilama harakatda ish organ M massa, v chiziqli tezlik va F kuch bilan tavsiflanadi. M - dvigatel, UMt va UMj - ulanish muftalari; UQ - uzatish qurilmasi (reduktor); IO - ijrochi mexanizmning ish organi. Ilgarilama harakatda ish organ M massa, v chiziqli tezlik va F kuch bilan tavsiflanadi.vM - dvigatel, UMt va UMj - ulanish muftalari; UQ - uzatish qurilmasi (reduktor); IO - ijrochi mexanizmning ish organi. Ilgarilama harakatda ish organ M massa, v chiziqli tezlik va F kuch bilan tavsiflanadi.
Ilgarilama harakatda ish organ M massa, v chiziqli tezlik va F kuch bilan tavsiflanadi

Zamonaviy dastgoh yuritmalarida ko‘pincha «vint-tebranish gaykasi» uzatish qurilmalaridan (1.2- rasm,/) foydalaniladi. Odatda, zoldirli gayka 1 siljiyotgan uzel 2 ga qattiq mahkamlangan va 3 vint aylanishi natijasida uzel 2 uning bo‘ylamasi bo‘yicha siljiydi. Bunday UQ yuqori aniqlikka ega bo'lib, ijrochi mexanizmni 2,0-2,5 m ga siljitadi. Katta chiziqli siljitish uchun tishlireyka uzatkichi qo‘llaniladi. Yuqorida ko‘rsatilgan uzatkichlardan tashqari UQ ning to‘lqinli uzatkichlar, planetar reduktorlar, tasmali uzatkichlar va boshqa turlari qo‘llaniladi. Chegaralashlar olib tashlangandagi, ya’ni kinematik juftliklarda lyuft (liqillash) lar va oraliqlar mavjud; kinematik juft- liklaming bir-biriga nisbatan o‘zaro surilish imkoni bo‘lib natijada sirpanish paydo bo‘ladi; kinematik zanjiming ayrim elementlari qayishqoqlikka ega (CM1) bo‘ladigan yuritmaning kinematik zanjirini xuddi «qayishqoq» mashina kabi ko‘rib chiqamiz. Ulash muftalari barcha uzatish qurilmalarining ajralmas qismidir. Ular qattiq, yarim qattiq va quyushqoq muftalarga bo‘- liriadi. Muftalar yordamida nafaqat yetaklovchi va yetaklanuvchi o‘qlar o‘zaro mexanik ravishda ulanadi, balki ulaming mexanik ravishda siljishi ham bartaraf etiladi. Qattiq muftalar o‘q chiziqlarining kichik siljishlarida qo‘llaniladi, buni amalga oshirish juda qiyin, lekin o‘qlarni qattiq muftalar bilan ulash ularni mutlaq qattiqligini ta’minlaydi.

Foydalanilgan adabiyotlar

• S.Majidov “Elektr yuritma va uni avtomatik boshqarish asoslari” TOSHKENT «O'QITUVCHI» 2003; 2. O.Xoshimov, S. Saidaxmedov “Elektr yuritma asoslari” TOSHKENT – 2010; 3. S.Salimov, N.Pirmatov “Elektr mashinalari” O‘ZBEKISTON FAYLASUFLARI MILLIY JAMIYATI NASHRIYOTI TOSHKENT – 2011; 4. M. Katsman “Elektr mashinalari va transformatorlar” O‘ Q I T U VCh I " N A Sh RI YOTI Toshke n t — 1976;
• 5.Internet manbalari:
• https://cable.ru/engines/products-postoyannogo-toka_nezavisimoe.php?page=2 https://studme.org/277257/tehnika/osobennosti_primeneniya_dvigateley_postoyannogo_toka_razlichnymi_sposobami_vozbuzhdeniya https://electrikam.com/dvigatel-postoyannogo-toka-nezavisimogo-vozbuzhdeniya-dpt-nv/