Joba : Kirisiw Vitaminler haqqında ulıwma túsinik. Vitaminlerdiń klassifikaciyası. Organizmde vitaminler metabolizbe hám teń salmaqlılıqınıń aynıwı. Juwmaqlaw Paydalanilgan adebiyatlar Kirisiw

2. Vitaminlerdiń klassifikaciyası.

B1 vitamini vitamin V1 (tiamin, antinevrit) 1912 jılda K. Funk tárepinen kristall jaǵdayda ajıratılǵan birinshi vitamin bolıp tabıladı. Keyinirek ol ximiyalıq jol menen sintezlangan. vitamin B1 molekulasida aminogruppa menen altıngugurt saqlaǵanı ushın tiamin dep atalǵan. Onıń molekulasında pirimidin hám tiazol halqaları metilen baǵı járdeminde baylanısqan.

Tiamin ápiwayı diffuziya jolı menen isheklerde sıpaladi. Qanǵa sıpalgan tiamin tiaminfosfokinaza fermenti járdeminde bawırda tiaminmonofosfat, tiamindifosfat hám tiamintrifosfatga fosforillanadi. Olardan tiykarǵı aktiv forması - tiamindifosfat.
Avıtamınoz B1 belgilari: as qazan -ishek jolı motor hám sekretor wazıypası buz'ladı ; yad pasayadi; gallyutsinatsiya baqlanadı ; júrek-qan tamır iskerligi ózgeredi; periferik nerv sisteması jaralanadı ; keyinirek paralichlar rawajlanadı. Tiamin jetiwmegende Aziya hám Hindi-Kitay mámleketlerinde keń tarqalǵan kesellik - «Berli-beri» rawajlanadı.
Biologiyalıq wazıypası : vitamin B1 TPF jaǵdayında piruvat hám ketoglutaratdegidrogenaza kompleksleri, transketolaza quramına kiredi. Oksiketoglutar kislota degidrogenazasining kofermenti bolıp TPF esaplanadı. Bul element fermentler quramına koferment retinde kiredi: piruvatdegidrogenaza vaα-ketoglutaratdegidrogenaza ferment kompleksleri bolıp tabıladı. Bul kompleksler mitoxondriyalarda piruvat hám α-ketoglutaratni oksidleniwin támiyinlep, uglevodlar hám aminokislotalardan energiya payda bolishida qatnasadı. Ekenin aytıw kerek, transketolaza glyukozanı pentozofosfat jolı oksidleniwinde kóp muǵdarda NADF. H hám ribozo-5-fosfatni payda etedi. NADFH hám ribozo-5-fosfatlar bolsa may kislotalar, steroidlar, elementlardı zıyansizlentiriw, nuklein kislotalar, nukleotidlar hám kofermentlar sintezida qatnasadılar. Bul processlerdi aynıwı element almasınıwın izdan shıǵaradı.
Tábiyaatda tarqalıwı hám táwliklik mútajligi: qamır tırıs, qara nan, gúrish, noqat, lobıya kepagi, bawır, búyrek, miyada kóp saqlanadı. Táwliklik norması 1, 2 - 2, 2 mg.
B2 vitamini
vitamin B2 (riboflavin) 1935-jılda R. Kún tárepinen sintezlangan. Onıń eritpeleri sarı -qabaq rangga iye. Molekulası tiykarında geterotsiklik birikpe - izoalloksazin jatadı, oǵan 9 jaǵdayda bes atomli spirt ribitol birikkan. Awqat quramındaǵı riboflavin belok menen baylanısqan FMN hám FAD quramında boladı. As sińiriw qılıw fermentleri qatnasıwında olardan riboflavin ajraladi` hám isheklerde ápiwayı diffuziya jolı menen sıpaladi, sıpalgan riboflavindan silekey qabatda hám basqa toqımalarda FMN hám FAD sintezlanadi.
Avıtamınoz B2 belgilari: ósiwden toqtaydı, shash to'kiladi (alopesiya), til, erin silekey qabatları, awız múyeshleri, teri epiteliysida keratit, Katarakta, bulshıq ette ulıwma hám júrek mushagida kúshsizlik baqlanadı.
Biologiyalıq wazıypası : FMN hám FAD jaǵdayında flavinli kofermentlar quramına kiredi. Bul elementlar dem alıw shınjırında elektron hám protonlarni tasıw, piruvat, suktsinat, α-ketoglutarat, α-glitserofosfat hám may kislotalar oksidleniwinde qatnasadı. Derlik barlıq haywan toqımaları hám ósimliklerde saqlanadı. Qara nan, masaqlılar doni, máyek, sút, gósh, jańa palız eginlerilerde kóp saqlanadı. Táwliklik norması 1, 7 ing.
B6 vitamini
vitamin B6 (piridoksin, antidermatit) 1934-jılda P. Derdi tárepinen ashılǵan. Ol 3-oksipiridin, atap aytqanda 2-metil-3-oksi-4, 5-dioksimetilpiridin unumi esaplanadı. vitamin aktivligine 3-oksipiridinning ush unumi iye: piridoksin (piridoksol), piridoksal hám piridoksamin. Kofermentlik funkciyasın piridoksal-5-fosfat atqaradı. Ol oksidoreduktaza, transferaza, gidrolaza, liaza hám izomerazalar quramına kiredi.
Avıtamınoz B6 belgilari: kalamushlarda úyrenilganda dermatit, teriniń qurıwı, shashlardıń tógiliwi baqlanadı. Barmaqlar gangrenasi rawajlanıwı múmkin. Adamlarda B6 avitaminozi kem ushraydı, pellagrasimon dermatitlar rawajlanadı. Triptofan almasınıwınıń buzilislii nátiyjesinde sidik quramında ksanturen kislotamiqdori kópayadi, kinuren kislota bolsa azayadı. Sonıń menen birge, gomotsistinuriya hám cistationuriya baqlanadı.
Biologiyalıq wazıypası : NAD hám NADFga baylanıslı degidrogenazalarning kofermenti quramına kiredi. Piridoksalfosfat aminotransferaza hám dekarboksilazalarning kofermenti esaplanadı. Sonıń menen birge, piridoksalfosfat birpara aminokislotalardıń (serin, treonin, triptofan) almasinuvida qatnasadı. vitamin B6 o'simlik hám haywanmahsulotlarida keń tarqalǵan. Onıń tiykarǵı dárekleri bolıp, nan, noqat, lobıya, kartoshka, gósh, búyrek, bawır hám basqalar esaplanadı. Ishek mikroflorasi bul vitaminni jetkilikli muǵdarda sintezlashi múmkin. Táwliklik me'yoii 2 mg.
B12 vitaminivitamin B12 (kobalamin, antianemik vitamin) 1948-yiIda bawırdan kristall halda ajıratılǵan. 1955-jılda D. Xodjkin onıń strukturasın anıqlaǵan.
vitamin Bl2 so'rilishi ushın ishki faktor (Kastl faktorı ) kerek. Kobalaminlar sıpalıwı tómendegishe keshedi: a) vitamin B! 2 va ishki faktor menen kompleks payda bolıwı ; b) bul kompleksti Ca ionları qatnasıwında silekey qabattıń epiteliysi membrana receptorlaribilan birigiwi; d) endotsitoz jolı menen onı transportı ; e) qopqa venasında kompleksti gidrolizlanishi. Bawır hám búyrekte vitamin B12 faol forması payda boladı hám toqımalarǵa tarqaladı.
Ferment sistemalarda erkinvitamin B12 emas, bálki B12 kofermentlar prostetik gruppa retinde qatnasadılar : metilkobalamin (metil-B12) hám dezoksiadenozilkobalamin (DA-B12). vitamin B12 koferment retinde transmetillanish hám izomerlanish reakciyalarında qatnasadı. Metil-B12 gomotsisteinmetiltransferazaning kofermeriti esaplanadı hám N5-metiI-TGFKbilan birgelikte metil gruppanı gomotsisteinga kóshiriliwi hám de metionin payda bolishida qatnasadı. Bul processda kobalamin TGFK menen sinergist tásir etedi.
DA-B2 metilmalonil-KoA-mutaza fermentiniń kofermenti esaplanadı hám metilmalonil-KoA suktsil-KoA aylantıradı. Bul process Krebs halqasında propionil-KoA qaldıqların janıwın támiyinleydi. Propionil kislota qaldıqları toq uglerod atomli may kislotalar oksidleniwi, xolesterinni qaptal shınjırların oksidleniwi hám birpara aminokislotalardıń (metionin, izoleytsin, treonin, valin) uglerodlı radikallarini hám de timinnioksidlanishida payda boladı. Kobalamin folat kislotası kofermentli tuwındıların payda bolıwı hám rezervlanishini támiyinleydi. DNK sintezi hám qan kletkaları yetilishi sol tártipte proliferatsiyasida qatnasadı. vitamin B12 yetishmaganda mikrotsitar, megaloblastik anemiya rawajlanadı.
Nerv sisteması iskerliginiń aynıwı hám as qazandıń shira kislotalıǵı keskin pasayadi. As qazan shirasi quramındaǵı gastromukoprotein (transkorrin, Kastl faktorı ) menen vitamin B12 bog'lanib, jańa quramalı kompleks payda etedi hám ishek arqalı sıpaladi. Mikroorganizmlar vitamin B12 ni sintezlaydi. Tiykarǵı derekler -gósh, buyım bawırı, búyrek, balıq, sút, máyek. Táwliklik norması - 0, 003 mg.
Pantoten kislota (B3 vitamini)
Bul vitamin 1933-jılda R. Uilyams hám teń avtorlar tárepinen ashılǵan. 1940 -jılda strukturası anıqlanǵan hám ximiyalıq sintez jolı menen tastıyıqlanǵan. Jalının hám 2, 4-dioksin-3, 3-qapırıqetil may kislotanıń kompleks birikpesi esaplanadı.
Pantotenat kislota jińishke ishekte ápiwayı diffuziya jolı menen sıpaladi hám qan menen toqımalarǵa ótedi. Kletkada odan koferment -4-fosfopantotein, defosfo-KoA hám KoA sintezlanadi. Pantotenat kislotanıń áhmiyeti onıń kofermentlarini bioximiyalıq processler degi ornı menen belgilenedi. 4-fosfopantotein may kislotalar sintezida qatnasıw etiwshi atsil tasıwshı belok quramına kiredi. Defosfo-KoA sitratliaza almasinuvi reakciyalarınıń kofermenti esaplanadı. Onıń qatnasıwında atsetat hám may kislotalarınıń aktivlashuvi, may kislotalarınıń oksidleniwi, xolesterin hám basqa steroid elementlardıń, keton denesheler sintezlari júz beredi. Bul processda sitratning payda bolıwı hám suktsinil-KoA ni subsratli fosforillanishi, suktsinil-KoA qatnasıwında keshetuǵın sintetik reakciyalar, atsetilxolin, atsetilglyukozaminlar sintezi, biogen isenimler hám ksenobiotiklarni zıyansizlantirilishi, piruvat hám de ketoglutaratni oksidleniwi keshedi.
B3 avitaminozi belgileri: dermatit, silekey qabatlardıń jaralanıwı, ishki sekretsiya bózida (búyrek ústi bezi) hám nerv sistemasında (nevrit, paralich) distrofik ózgerisler, júrek hám búyrekte ózgerisler, shashlardıń quwarıwı, ósiwden toqtap qalıwı, ıshtey joǵalıp ketiwi baqlanadı. Bawır, máyek sarig'i, qamır tırıs hám ósimlikler jasıl bólegi tutınıw ushın tiykarǵı derek esaplanadı. Táwliklik norması - 3-5 mg.
Folat kislota