Joba Kese targ'il muskullerdıń ultrastrukturasi hám funksiyası Kese targ'il muskullerdıń qısqarıw procesi Sırǵanıwshı jipsheler modeli Kirisiw

Kópirli velosiped
Krosbridli velosiped - bul sırǵanıwshı filamentlar teoriyası tiykarındaǵı molekulyar hádiyseler izbe-izligi. Óz-ara iskerlik kópir - bul miyozin proektsiyasi bolıp, eki miyozin basınan ibarat bolıp, qalıń sabaqlardan tarqaladıHár bir miyozin basında eki baylanısıw jayları ámeldegi: biri ushın ATP hám basqa aktin ushın. ATPning miyozin basına baylanısıwı miyozinni ajratadı aktin, usınıń menen miyozinning basqa aktin molekulasına baylanısıwına múmkinshilik beredi. Biriktirilgennan keyin, ATP miyozin menen gidrolizlanadi, ol bosatilgan energiyanı " qoraz jaǵdayıga" ótiwge sarplaydı, usınıń menen ol aktin menen baylanısıw jayınıń bir bólegine hálsiz baylanısadı. Aktin menen baylanısıw jayınıń qalǵan bólegi tropomiyozin menen bloklanadıATP gidrolizlanganda qorazlı miyozin basında ADP + P barmen. Eki Ca2+ ionları baylanısadı troponin C aktin sabaqlarında. Troponin-Ca2+ quramalı sebepler tropomiyozin aktin menen baylanısıw jayınıń qalǵan bólegin qózǵaw hám bloktan shıǵarıw ushın. Aktinning baylanısıw jaylarınıń qalǵan bólegin blokirovka qılıw eki miyozin basın jabıw hám miyozinni aktinga qattı bólew imkaniyatın beredi.[25] Keyin miyozin bası organikalıq bolmaǵan fosfatni shıǵaradı hám a ni baslaydı kúshli zarba, 2 pN kúsh payda etedi. Quwat zarbasi aktin ipini tereńligin jıljıtadı hám usınıń menen qısqartiradi sarcomere. Keyin miyozin ADP ni shıǵaradı, biraq baribir aktin menen bekkem baylanıslı bolıp qaladı. Kúsh urıwınıń aqırında ADP miyozin basınan ajralıp shıǵadı hám miyozin aktin menen biriktirilgen bolıp, basqa ATP miyozin menen baylanıstırnguncha qattı jaǵdayda boladı. ATP etiwmovchiligi xarakterli qatań jaǵdayǵa alıp keledi qatań mortis. Taǵı bir ATP miyozin menen baylanısqannan keyin, miyozin bası taǵı aktindan ajraladi` hám basqa kópirli cikl payda boladı.

Crossbridge Bridge velosportı etarli muǵdardaǵı ATP ámeldegi bolǵanda dawam ettiriwge ılayıq Ca2+ sitoplazmada.[25] Kópirli velosipedti toqtatıw qashan júz bolıwı múmkin Ca2+ bul aktiv túrde pompalanadi sarkoplazmatik retikulumga qaytadı. Qashan Ca2+ endi jińishke filamentda joq, baylanıstıratuǵın jaylardı qayta blokirovka qılıw ushın tropomiozin konformatsiyani aldınǵı jaǵdayına qaytaradı. Miyozin jińishke sabaq menen baylanısıwdı toqtatadı hám bulshıq et bosanıwadı. The Ca2+ ionların saqlaw ushın troponin molekulasın tark etedi Ca2+ sarkoplazmadagi ion kontsentratsiyası. Aktiv nasos Ca2+ sarkoplazmatik to'rga túsken ionlar miofibrillalar átirapındaǵı suyıqlıqta etiwmovchilik payda etedi. Bul alıp taslawdı keltirip shıǵaradı Ca2+ troponindan ionlar. Sonday etip, tropomiyozin-troponin kompleksi taǵı aktin filamentlaridagi baylanısıw jayların qoplaydi hám qısqarıw toqtaydı.

Eki qıylı muskul baladı : kese targ'il hám tegis muskullar. Muskullar formasına qaray úsh qıylı bolıp tabıladı: qısqa ; keń; uzın. Qısqa muskullar bel salasında omırtqanı bo'lek teksheleri arasında baladı.
Keń, jumsaq yamasa jalpaq muskullar, tiykarınan, joqlıq denesi bo'leginde jaylasqan bolıp tabıladı. Uzın muskullar, tiykarınan, qal hám ayaqlardı háreketke keltiriwge xızmet etedi. Muskullar suyeklerge shemirshekler menen tutasǵan. Keń muskullarda shemirshekler juqa plastinkasimon, uzınlarında bolsa cilindirsimon formada bolıp tabıladı. Bul shemirshekler kem cho'ziluvchi bolıp, bekkemligi joqarı bolıp tabıladı.
Muskul, ádetde, birlestiruvchi toqıma fasciyalardan dúzilgen tıǵız qabıq penen oralǵan baladı (3. 12-súwret). Eger muskul bir neshe qatlam (yamasa baylam ) den ibarat bolsa, bul qabıq plastinkasimon baladı. Kese targ'il muskullar strukturası parallel talshıqlar baylamlarınan ibarat esaplanadi. Baylamlar diametri 10 -100 mkm hám uzınlıǵı 10 -15 sm. Talshıq elastik qabıq penen oralǵan bolıp, 1000 -2000 parallel jaylasqan, jińishke sabaqlar -miofibrillalardan ibarat esaplanadi. Hár bir miofibrilla Z-membranalar menen bólimlerge bolıńen. Bul bólimler sarkomerlar dep ataladı (uzınlıǵı -3 mkm). Sarkomer muskul strukturasın eń kisi bo'legi bolıp, qısqarıw o'zgeshelikine iye esaplanadı. Z-membranalar arasında jińishke aktin hám qalın miozin sabaqlardan dúzilgen tar jaylasqan. Miozin sabaqlarında kese ko'pirsheler ámeldegi bolıp, alar qısqarıw dawamında aktivlesedi hám ilgichga sabaqlardıń birin eginshisine salıstırǵanda jılısıwına járdem beredi. Qısqarıwdı basqarilishi miofibrillalarga mexanoximik reakciyalarni aktivlestiriwshi elementler aǵımı keliwine baylanıslı, mısalı, kalciy ionları Sa.
Bunda ko'pirsheler jumısı ushın ATF - adenozintrifosfat kislota járdeminde energiya sarplanadı.
Qabıl etilgen muskul qısqarıwınıń ulıwma modeli- bul óz-ara siljuvchi (sırǵanıwshı ) sabaqlar modeli bolıp tabıladı (3. 13-súwret). Qısqarıwda talshıqlar baslanǵısh uzınlıǵı, kese kesimi hám basqa faktorlarǵa baylanıslı halda muskullar úlken zorıǵıwlardı payda etedi hám rawajlantıradı. Muskul kese kesimi 1 sm maydanına tuwrı keliwshi kúsh “Absolyut muskul kúshi” dep ataladı. Adamda bunday kúsh 50-100 N ge shekem teń bolıwı múmkin.
Absolyut muskul kúshiniń ma'nisi túrli muskullarda túrlishe bolıp, onıń muǵdarı joqlıq jasına, jinsiga, trenirovkaga hám taǵı basqalarǵa baylanıslı.
Tegis muskullar dúzilisi skelet muskullarınan parıq etedi. Alardıń talshıqları diametri 4-8 mkm bolsa, uzınlıǵı 500 mkm.ge shekem bolıp tabıladı. Alardıń kletkaları bir-biri menen protoplazma “ko'pircha”lari hám miofibrillalar arqalı birlesken.
Alardıń qozǵalıwı, yaǵnıy qısqarıwı skelet muskullardan alaqancha aste júz baladı. Lekin alar iskerligi avtomatıkalıq basqarilishga beyimligi joqarı bolıp tabıladı.
Kese targ'il muskul tolasining dúzilisi hám qısqarıwı. A-ulıwma sxema ; B-qısqarıwdıń baslanıwı ; v-qısqarıwdıń aqırı ; G-kese kesimi; 1, 2-aktin hám miozin sabaqlar ; 3-kese miozin ko'pirsheler
Avtomatıkalıq basqa -rishga muskullar ózindegi yamasa qan alıp keletuǵın ayırım element almasinuvi nátiyjesi bolıp tabıladı.
Muskullar menen tájiriybeler eki rejimde baladı : izometrik hám izotonik.
1. Izometrik-muskuldı málim uzınlıǵı belgilen-gan halda qısqarıwı.
2. Izotonik-tásir etiw -ne júk o'zgermeytuǵın bolıp, bul halda muskul úlgisi qısqarıwı.
Muskullar qısqarıwında aktivligin o'zgeriwi to'men-dagicha bolıwı múmkin:
- belgilengen uzın-likdagi úlgi sazılıwı kúshayadi.
- belgilengen júk tásirinde qısqarıw júz beredi.
Passiv jaǵdayda muskullar basqa jumsaq bioto'qimalar sıyaqlı bolıp tabıladı. Muskul uzınlıǵı hám sho'zatuǵın kúsh F arasındaǵı baylanıslılıq eksponencial xarakterine iye esaplanadı. Muskuldıń sazılıwǵa qarsılıq ko'rsetiwi oǵan parallel jaylasqan elastik elementlerge baylanıslı. Muskul toqımaları tınısh halda ulıwma qarsılıq ko'rsetpeydi.
Juwmaq
Muskul biomexanika sini úyreniwde, yaǵnıy túrli ámeliy máselelerdi tarqatıp alıwda adekvat matematikalıq modeller jaratıladı. Mısalı : muskul larning fenomenologik mate matik modeli onı makro ko'lemi jaǵdayın ańlatadı. Bul erda mikroskopik struk turalar xarakteristikaları anıqlanıp atırǵan parametrlerge baylanıslımas bolıp tabıladı. Bul modeldi A. Xill usınıs etken bolıp, aktiv muskuldı jabısqaq elastik dene tetanus jaǵdayı ushın ko'rsetilgen. Passiv muskul ushın bul halda Bul erda: ga baylanıslı funkciyalar al teńleme óz-ara parallel elastik tarmaqtan ibarat reologik modelge tuwrı keledi. Bir tarmaq qovushoq dempfer menen támiyinlengen.
Aktiv muskullar ushın qısqaratuǵın element kiritiledi. Bul element aralıqqa baylanıslı halda A hám v arasında F kúshin payda etedi. Sa++ ionları koncentraciyasiga qaray aktivlik (parametrleri (t)) dárejesin biliw múmkin.
Adebiyatlar
1. Қосимов М.М. Назарий биофизика асослари. Тошкент, Университет, 2006, 220 б
2. Рубин А.Б. Биофизика. Учебник в 2 х книгах. М., Высшая школа, 2000. 1т. – 448 б.2т.- 467 б.
3. Антонов В.Ф., Черныш А.М., Пасечник В.И., Вознесенский С.А., Козлова Е.К. Биофизика, Владос, 2000.287 б.
4. RеmizovA.N. Tibbiy va biologikfizika. Toshkеnt. Ibn-Sinonashriyoti, 2006.