Joba: Mektepte personaldi basqariw pán sıpatında

1-Tema: Mektepte personaldi basqariw pániniń áhmiyeti hám wazıypaları
Joba:
1. Mektepte personaldi basqariw pán sıpatında
2. Personaldi basqarıwdıń tiykarǵı funktsiyaları
3. Mektep personaliniń qurami
Bazar ekonomikası sharayatında kárxanalar joqarı nátiyje menen iskerlik kórsetiwi, tabıslı báseki ete alıwı pánde “Personal“ termini menen atalatuǵın miynet komandasınıń quramı, ilmiy tájriybesi, potencialı, dóretiwshilik izertlewi, juwapkerligi sıyaqlı júdá kópg'ana sapaları sheshiwshi áhmiyetke iye bolıwı ámeliy tastıyıģın tapqan. Búgingi kúnge kelip usı máseleler menen arnawlı shuǵıllanatuǵın „Personaldi basqarıw” páni barǵan sayın rawajlanıp barıp atır. Batıs mámleketlerinde bazar ekonomikası sharayatlarında “Personaldi basqarıw” kóbirek “menejment” termini menen ataladı.
Menejment (anglichan “management”) - bazar ekonomikası sharayatlarında ekonomikalıq basqarıw principlerı, funktsiya hám usılların qollaǵan halda materiallıq hám miynet resurslarınan aqılǵa say paydalanıw esabına belgilengen maqsetlerge erisiw ushın ámelge asırilatuǵın basqarıw iskerligi bolıp tabıladı. Menejment tiykarınan “basqarıw” sóziniń sinonimi esaplanıp, tiykarınan bazar ekonomikası sharayatlarında iskerlik kórsetip atırǵan kárxanalarda sociallıq-ekonomikalıq processlerdi basqarıwdı ańlatadı.
Menejment delingende tómendegi mánisler túsiniledi:
1. Kárxananıń basqarıw xızmetkerleri basqarıw apparatı retinde.
2. Basqarıw apparatı kárxanada atqaratuǵın funktsiyalar.
3. Menejment kárxananı ilimiy tiykarda basqarıw retinde.
Menejment funktsiyaları sistemasında personaldi basqarıw wazıypaları qanday orınǵa iyeligi eń zárúrli másele bolıp tabıladı. Menejment funktsiyalarınan personaldi basqarıw funktsiyaları parq etedi. Menejmenttiń ulıwma funktsiyaları delingende kárxana kóleminde arnawlı funktsiyalardan birin orınlawshı bólek bólindi iskerligi túsiniledi. Basqarıw xızmetkerleri menejmentiniń barlıq funktsiyaların, sonıń menen birge, kárxanalardı basqarıwdıń arnawlı funktsiyaların ámelge asırıw ushın zárúr bolıp tabıladı. Tap mine sol menejmenttiń arnawlı funktsiyası esaplanǵan personaldi basqarıw bólek ayriqsha ózgeshelikke iye. Personaldi basqarıw - bólek xızmetker hám ulıwma kárxana máplerin támiyinlew maqsetinde insan potencialınan nátiyjeli paydalanıwǵa qaratılǵan shólkemlestirilgen, sociallıq-ekonomikalıq, psixologiyalıq, etikalıq hám huqıqıy munasábetler sisteması bolıp tabıladı. Personaldi basqarıwdıń tiykarǵı funktsiyaların ózinde sáwlelendiriwshi tórt strukturalıq bólim bar bolıp tabıladı:
1. personaldi tańlaw.
2. personaldi rawajlandırıw.
3. personaldi bahalaw.
4. personaldi xoshametlew.
“Personal” házirgi waqıtta ekonomika páninde ǵalaba tán alinǵan termin esaplanıp, miynet jámááti strukturalıq bólimlerin óz ishine aladı. Ol mánis boyınsha “Ózbekstan Respublikası Miynet kodeksinde belgilengen “xızmetker” termininen kelip shıqqan halda xızmetkerler quramı mánisin beredi”. Ilgerileri bul túsinik “kadrlar”termini retinde qollanıp kelingen. Personal, islep shıǵarıw personali hám de taǵı basqariw personali (1. 1- súwret) nan ibarat esaplanadi.
Islep shıǵarıw personali (jumısshılar ) - ádetde materiallıq óndiriste bánt bolǵan xızmetkerlerden ibarat esaplanadi. Olar ónim islep shıǵarıwdı, onı satıwdı, oǵan servis xızmeti kórsetiwdi ámelge asıradılar. Islep shıǵarıw personali, óz gezeginde, eki taypaǵa bólinedi:
tiykarǵı personal - tiykarınan islep shıǵarıw, ónimdi jıynaw menen bánt jumısshılar ;
járdemshi personal - tiykarınan kárxananıń xızmet kórsetiwshi bólimlerinde bánt jumısshılar.
Islep shıǵarıw personaliniń miynet jemisi tavar (ımaratlar, mashinalar, kiyimkenshekler, azıq-túlik ónimleri hám taǵı basqalar ) retinde kórinetuǵın boladı.
Basqarıw personali (xizmetkerler) - ádetde kóbirek intellektual miynet menen bánt bolıp, óndiriste basqarıwdı ámelge asıradılar. Olar miynet iskerliginiń tiykarǵı jemisi basqarıw qararların tayarlaw maqsetinde tiyisli hújjetler,maǵlıwmatlar toplaw, olardı ulıwmalastırıw, analiz etiw, qararlar joybarların tayarlaw hám de baslıq tárepinen bul qarar qabıl etilgennen keyin onıń atqarılıwın ámelge asırıw hám baqlaw bolıp tabıladı.
Basqarıw personali da eki tiykarǵı taypaǵa bólinedi: basshılar hám qánigeler. Basshılardıń qánigelerden tiykarǵı ayırmashılıǵı sonnan ibarat, basshılar qarar qabıllaw huqıqına iye boladı hám olar ózlerine boysinishi xızmetkerlerge iye.Basqarıw kólemine muwapıq basqarıw barlıq funktsiyaları ushın juwapker liniya basshıları (olar usı kárxana ushın tiykarǵı esaplanǵan iskerlik menen shuǵıllanatuǵın bólimniń basshısı esaplanadı ) hám de taǵı basqarıw arnawlı bir funktsiyaların ámelge asıratuǵın funktsiyalı basshılar bir-birinen parıq etedi. Bunnan tısqarı, kárxana basqarıwı joqarı buwın basshıları (direktorlar hám olardıń orınbasarları ), orta buwın basshıları (sex hám bólindiler basshıları ) hám tómen buwın basshıları (uchastka hám brigada basshıları, ustalar ) bar bolıp tabıladı. Kárxana qánigelerin olar miyneti nátiyjelerine muwapıq úsh tiykarǵı gruppaǵa ajıratıw múmkin:
- basqarıwdıń funktsiyalı qánigeleri. Olardıń miynet jemisi basqarıw informaciyaları esaplanadı. Bul taypa qánigeler toparına referentlar, ekonomistler hám taǵı basqalar kiredi;
- qánige-injenerler. Olar miyneti jemisi texnika hám islep shıǵarıw texnologiyasına tiyisli konstruktorlıq -texnologiyalıq yamasa joybar informaciyaları bolıp tabıladı. Bular - injenerler, texnologlar, konstruktorlar, joybarshılar hám taǵı basqalar bolıp tabıladı;
- xizmetker-texnikalıq qánigeler (kompyuter operatorları, bazashılar, xojalıq tarawlar xizmetkerleri hám taǵı basqalar ) tiykarınan xizmet kórsetiw menen shuǵıllanadi.
Usı waqıtta sonı atap ótiw kerek, personaldi basqarıwǵa zamanagóy qarawlar basqarıwǵa insan munasábetleri teoriyası menen baylanıslı. Bul kóz qarasqa muwapıq personaldi basqarıw tómendegi principlerge tıykarlanıwı kerek:
1. Insan - korporativ mádeniyat jemisi. Joqarı nátiyje menen xizmet kórsetip atırǵan kárxanalarda tiykarǵı itibar personalga qaratıladı. Insanlar ózgerisler orayına qóyılsa, olar bul ózgerislerdi háreketke keltiretuǵın kúshke aylanadılar.
2. Menejment - hámme ushın. Basqarıw úsh: joqarı, orta (“komanda”) hám tómen (“xızmetkerler”) buwınlardıń hámmesinde ámelge asırılıwı kerek.
3. Nátiyjelililik - kárxana tabıslı bolıwınıń kriteryası retinde. Bul kárxana maqsetine resurslardan aqılǵa say paydalanıw esabına erisiw hám ılajı bolǵanınsha kóbirek payda alıwdı ańlatadı.
4. Óz-ara munasábetler - kárxana tabıslı bolıwınıń kriteryası retinde.
“Sezimler dúnyası” (psixologiyalıq munasábetler, óz-ara baylanıslar, qádiriyatlar, qızıǵıwshılıqlar ) den júzege shıǵıp atırǵan máseleler “faktlar dúnyası” (texnika, texnologiya, kárxana ) den payda bolıp atırǵan máselelerge salıstırǵanda ústin turatuǵın bolıwı kerek. Bul principke kóre, sonıń menen birge “Eń tiykarǵısı - klient”, “eń tiykarǵısı - hámel dárejesi (ierarxiya)”dan ústinrek bolıp tabıladı.
5.Sapa -nátiyjelililik kriteryası bolıp tabıladı.
Bul sapa ulıwma túsiniginiń óz-ara baylanıslı bes ózgeshelikti óz ishine aladı :
- jeke sapa ;
- komanda sapası ;
- ónim sapası ;
- xizmet kórsetiw sapası ;
- kárxana sapası.
6. Komanda - kárxana tabıslı bolıwınıń kriteryası retinde. Kárxanada miynet etiwshi hámme insanlar xızmetkerler esaplanadı. Olar social gruppa - komanda aǵzaları bolıp tabıladı. Komanda hám oǵan aǵzalardıń kárxana tabısında da, áwmetsizliginde de úlesleri bar.
7. Personaldi oqıtıw. Bul rawajlanıw hám jańalaniwlar gilti hám de kárxana ushın turmıslıq zárúrat esaplanǵan kárxana daǵı ózgerisler procesiniń strukturalıq bólegi bolıp tabıladı. Tálim programmaları xızmetkerler aqli hám kewiline murajaat etiwi kerek.
Paydalanılǵan ádebiyatlar
1. Абдураҳмонов Қ.Х., Холмўминов Ш.Р., Зокирова Н.Қ.. Персонални бошқариш: Дарслик. — Тошкент. „Шарқ", 2008.
2. Abduraxmonov Q.X., Xolmo’minov Sh.R., Xayitov A.B., AkbarovA.M. “Personalni boshqarish”.Darslik. – T.: TDIU, 2012- 294 b.
3.AbdurahmonovQ.X., Xolmo’minov SH.R., Zokirova N.Q., Irmatova A.B.
Personalni boshqarish.Darslik.-T.: “Iqtisodiyot”, 2011- 580 b.
4 .Абдураҳмонов Қ.Ҳ., Холмўминов Ш.Р., Зокирова Н.Қ. Персонални
бошқариш. Дарслик. – Т.: “Ўқитувчи”, 2008 – 655 б.
5.Маслова В.М. Управление персоналом: учебник для бакалавров. – М.:
Издательство ЮРАЙТ, 2012