Segneto-elektriklar

Dielektrikler — elektr tokın derlik ótkermeytuǵın material (element )ler bolip esaplanadi. Salıstırma elektr qarsılıǵı 107—1020 Om, dielektrik kiritiwshiligi 4—104. Dielektrikler elektr tokın ótkeriwshilerge salıstırǵanda 1015—1020 ret jaman ótkeredi. „Dielektrikler“ terminin pánge Michael Faraday kirgizgen. Ionlaspagan barlıq gazlar, bipara suyıqlıqlar hám qattı deneler dielektrikler esaplanadı. Sırtqı elektr maydan tásiri bolmaǵan jaǵdaylarda dielektriklerdi qutbli dielektrikler hám de qutbsiz dielektriklerge ajıratıw múmkin. Bunda dielektrikler molekulalarınıń dipol momentleri nolge teń (qutbsiz molekulalar ) yamasa keńislikgi jónelisler boyınsha qálegen túrde bólistirilgen boladı (qutbli molekulalar ). Eki halda da dielektriklerdin jıyındı elektr momenti nolge teń boladı. Polyarlanıw elektr maydan kernewine, temperaturaǵa, ortalıqtıń elektr ózgesheligine baylanıslı. Qutbli dielektriklerge spirt, taza suw; qutbsiz dielektriklerge inert gazlar, kislorod, vodorod, benzol, polietilen hám basqalar kiredi.
Qutbli molekulalardan shólkemlesken dielektrikler elektr maydanǵa jaylastırilganda, hár bir dipolni maydan kushlengenligi baǵdarında buriwshi tásir kúshleri payda boladı. Biraq tolıq búklemge ıssılıq háreketleri tosqınlıq etedi. Nátiyjede oń zaryadlar elektr maydan baǵdarında, teris zaryadlar bolsa keri baǵıtda kóshedi. Ulıwma barlıq túrdegi polyarlanıw nátiyjesinde sırtqı maydan kushlengenlik sızıqları dielektriklardan shıǵıp atırǵan noqatlarda oń hám dielektriklarga kirip atırǵan noqatlarda teris baylanısqan zaryadlar payda boladı. Azot, kislorod, vodorod gazları, benzol suyıqlıqları hám polistirol, polietilen, naftalin sıyaqlı qattı elementlar bularǵa mısal bola aladı. Polyarlanıw elektronlar hám ionlardıń jılısıwı sebepli payda bolsa, bunnan dielektriklardin dielektrik kiritiwshiligi 4 ten 15 ke shekem bahalarǵa ıyelewi múmkin.
Sırtqı maydan bolmaǵanda óz-ózinen polyarlanıw qábiletine iye bolǵan dielektriklaler toparı da bar. Olar segneto-elektriklar dep ataladı. Olardıń dielektrik kiritiwshiligi bir neshe mıńǵa jetiwi múmkin. Segnetoelektriklarda deformatsiya waqtında polyarlanıwı baqlanadı. Bul hádiyse pyezoelektrik effekt dep júritiledi.
Dielektriklar qattı (organikalıq, anorganik), suyıq hám gazsiman turlerge bólinedi. Qattı organikalıq dielektriklarga sellyuloza, kaushik, patron, bitumlar, parafinlar, mum, aǵash, qaǵaz, plastmassalar, lok boyawlar ham basqalar kiredi. Bular kúsh, signal kabellarin izolyatsiyalawda, kondensatorlar, qistirmalar tayarlawda, elektr apparaturalar sımları hám oramlarinin izolyasiyalarina sindiriwde isletiledi. Qattı anorganik dielektriklarga radiotexnik keramika, segnetoelektriklar, pyezoelektriklar, elektronik shıyshe, slyudalar hám basqalar kiredi. Bólek ójireler, joqarı chastotalı kondensatorlar, pyezoelementlar, ballonlar, elektrovakuum ásbaplar hám basqalar Tayarlanadı. Suyıq dielektriklarga kúsh transformatorına, joqarı kernewli jalgap-uzgishlerge qoyılatuǵın mineral maylar mısal boladı. Gazsimon dielektriklarga elegaz [oltingugurt — ftorid], vodorod, inert gazlar, hawa ham basqalar kiredi. Elegazlar kondensator hám kabellarda, vodorod turbogeneratorlarda, inert gazlar ion ásbaplarda isletiledi.