Joba Texnologiya túsinigi. Informaciya texnologiyaları hám olardıń túrleri. Informaciya texnologiyalarınıń rawajlanıw basqıshları. Informaciya texnologiyalarınıń támiynatı. Zamanagóy informaciya texnologiya quralları. Texnologiya túsinigi

§ Ekonomikalıq - shólkemlestirilgen principler

§ Texnikalıq principler.

§ Ekonomikalıq principler.

§ Social principler.

Joqarıda keltirilgen bólimler ishinde ekonomikalıq -shólkemlestirilgen principler tiykarǵı orındı iyeleydi jáne bul bólim quramına tómendegi principlerdi kirgiziw múmkin:

1. Sistemalı jantasıw.
2. Úzliksiz rawajlanıw.
3. Birden-bir basshılıq.
4. Jańa máselelerdi sheshiw.
5. Uzaro alokadorlik.
6. Maǵlıwmatlardan kup ret paydalanıw.

2. Informaciya texnologiyaları hám olardıń túrleri

• 
  Ekenin aytıw kerek, túrli texnologiyalardı materiallıq rezervlerge qollay barıp, túrli ónimlerdi alıw múmkin. Ónimlerdi islep shıǵarıw ushın texnologiya komponentleri
  
• 
  Materiallıq
  
• 
  Informaciya
  
• 
  Sheki onim hám materiallardı tayarlaw
  
• 
  Maǵlıwmatlar yamasa baslanǵısh informaciyanı jıynaw
  
• 
  Materiallıq ónimdi islep shıǵarıw
  
• 
  Maǵlıwmatlardı qayta islew hám sernatija informaciya alıw
  
• 
  Islep shıǵarılǵan ónimlerdi qarıydarlarǵa satıw
  

Sernatija informaciyanı onıń tiykarında qararlar qabıllaw ushın paydalanıwshına uzatıw Informaciya texnologiyaları jámiyet informaciya rezervlerinen paydalanıwdıń eń zárúrli processlerinen biri bolıp tabıladı.

Informaciya texnologiyası materiallıq rezervlerdi qayta islew texnologiyası analogi retinde. Házirgi waqıtqa kelip, ol bir neshe evolyutsion basqıshlardı basıp ótti, olardan hár birewiniń almasinuvi tiykarınan pán-texnika rawajlanıwı, informaciyanı qayta islewdiń Jańa texnikalıq quralları payda bolıwı menen belgilenedi. Házirgi jámiyette informaciyanı qayta islew texnologiyalarınıń tiykarǵı texnikalıq quralı bolıp jeke kompyuter xızmet etip atır, ol texnologiyalıq processler konsepsiyasın kóriw hám odan paydalanıwǵa da, sernatija informaciya sistemasına da zárúrli tásir kórsetedi. Jeke kompyuterdiń informaciya tarawına nátiyjeni ámelde qollanıw etiliwi hám baylanıstıń telekommunikatsiya qurallarında qolla -nilishi informaciya texnologiyaları rawajlanıwda, bunıń nátiyjesinde «Jańa», «kompyuterli», yamasa «zamonaviy» sinonimlerinen birin qosıw bolsabına atınıńń ózgeriwinde Jańa basqıshnı belgilep berdi.
Tómendegi suwretde ajıratıp kórsetilgen zat malum mániste shártli bolıp tabıladı, sebebi bul ZATlardan ko'pi informaciyanıń basqa túrlerini da qollap-quwatlawǵa múmkinshilik beredi. Atap aytqanda, tekstli prosessorlarda ápiwayı bolsap -kitaplardı orınlaw múmkinshiligi názerde tutılǵan, kesteli prosessorlar tekǵana cifrlı, bálki tekstli informaciyanı da qayta islewi múmkin, sonıń menen birge grafika generasiyasiniń arnawlı apparatına iye. Biraq hár bir bunday texnologiyalar barlıǵı bir kóp tárepten muayYaN túrdegi informaciyani qayta islewge mólsherleńen. Zamanagóy retinde bul texnologiyanıń evolyutsion ózgeshelikin emes, bálki novatorlik tárepi aytnadı. Onı qóllaw usı mánisten alıp qaraǵanda novatorlik ishidirki, ol shólkemlerde túrme-túr iskerlik túrleri, mazmunın zárúrli dárejede ózgertiredi. Zamanagóy informaciya texnologiyaları túsinigine, sonıń menen birge, kommunikatsiyaviy texnologiyalar da kiredi, olar informaciyanı túrli qurallar, áyne telefon, telegraf, telekommunikaciyalar, faks hám basqalar arqalı uzatıwdı támiyinleydi.
Informaciya texnologiyalarınıń túrleri:
1. videotexnologiya- maǵlıwmatlardı túrli súwretlew kórinisinde ańlatadı.
2. Multimedia texnologiya - qálegen maǵlıwmatlardı kompleks kóriniste súwretlewge tiykarlańan. Bul texnologiya tekstler, grafiklar, sızılmalar, suwretler, dawıslar hám háreketlerdi birden-bir bir sistemaǵa birlestirib namoish etedi.
3. Neyrokompyuterli texnologiyalar - mikroprosessorlar bazasında bir-birine óz-ara baylanısqan arnawlı neyrokomponentalardan paydalanadı.
4. Obiektke jóneltirilgen texnologiya - Bir neshe obiektlerdiń sheriklikte islewin támiyinleydi hám proektlestiriw hám programmalastırıw processlerinde kompyuter sistemaların dúziwde qollanıladı.
5. Bilimlerdi basqarıw texnologiyası - ekspert sistemaların mısal etip keltiriw múmkin.
6. Internet texnologiya - barlıq informaciya sistemaların global informaciya strukturasına birlestiriw texnologiyası.

Bunnan tısqarı wazıypalarına qaray da informaciya texnologiyaların bir neshe túrlerge ajıratıw múmkin:

1. Maǵlıwmatlarǵa ishlov beretuǵın informaciya texnologiyaları. Olar málim algoritmlar boyınsha baslanǵısh maǵlıwmatlarǵa ishlov beretuǵın máselelerdi sheshiwge mólsherleńen. Mısalı, hár bir firmada óziniń xızmetkerleri haqqındaǵı informaciyaǵa ishlov beretuǵın informaciya texnologiyası álbette bolıwı kerek.
2. Basqarıwdıń informaciya texnologiyaları. Olardıń maqseti jumıs iskerligi qarar qabıllaw menen baylanıslı bolǵan insanlardıń informaciyaǵa bolǵan talabın qandırıwdan ibarat. Basqarıwdıń informaciya sistemaları shólkemdiń ótken zamanı, házirgi jaǵdayı hám keleshegi haqqındaǵı informaciyanı da óz ishine aladı.
3. Ofis (mekeme) dıń informaciya texnologiyası. Avtomatlastırılgan ofisniń Jańa zamanagóy informaciya texnologiyaları bul - shólkem ishindegi hám sırtqı ortalıq menen kommunikasion processlerdi kompyuter tarmaqları hám informaciyalar menen isleytuǵın basqa Jańa zamanagóy qurallar tiykarında shólkemlestiriw hám qollap-quwatlawdan ibarat. Onıń ushın arnawlı programmalıq qurallar da islep shıǵılǵan. Olardan biri Microsoft Office programmalar paketi bolıp tabıladı. Onıń quramına Word tekst redaktorı, Excel elektron kestesi, Power Point prezentaciya ushın grafikanı tayarlaw programması, Microsoft Access maǵlıwmatlar bazasın basqarıw sistemaları kiredi.
Házirgi waqıttaǵı kompyuterler ushın kóplegen programmalıq qurallar barki, olar barlıq túrdegi informaciya texnologiyaların támiyinley aladı. Olardıń ayırımları menen qiskacha tanısıp shıǵamız.
Maǵlıwmatlar bazası. Olar informaciya texnologiyasınıń májburiy komponenti maǵlıwmatlar bazası bolıp tabıladı (MB). Avtomatlastırılgan ofisda MB firmanıń islep shıǵarıw sisteması haqqındaǵı barlıq maǵlıwmatlardı ózinde saqlaydı.
Tekst prosessori. Bul tekstli hújjetlerdi shólkemlestiriw hám olarǵa qayta islewge mólsherleńen programmalıq qural turi bolıp tabıladı. Mısalı, tekst redaktorında tayarlanǵan xat hám hújjetlerdi turaqlı túrde qabıllaw, menedjerga firma daǵı jaǵdaydı mudami qadaǵalawı astında tutıwǵa járdem beredi.
Elektron pochta (e-mail) - kompyuterlerden tarmaqta paydalanıwǵa tiykarlanǵan bolıp, sherik (partnyor) larga maǵlıwmatlar jıberiw yamasa olardan maǵlıwmat alıw múmkinshiligin jaratadı. Audio pochta - bul maǵlıwmatlardı klaviatura járdeminde emes, bálki dawıs arqalı uzatıwshı pochta bolıp tabıladı.

3. Informaciya texnologiyalarınıń rawajlanıw basqıshları.

Jeke kompyuterniń jaratılıwı menen informaciya texnologiyasınıń rawajlanıwida jańa dáwir baslandı. Jańa dáwirdiń tiykarǵı maqseti kásiplik hám xojalıq xızmet tarawlarıda insannıń jeke informaciya talabın qandırıw bolıp barıp atır.
Informaciyanı qayta islew wazıypaları hám processleriniń kórinisi boyınsha :

1-basqısh (1960 -70 jıllar ) - maǵlıwmatlardı qayta islew bolsaplaw oraylarında (jámáát bolıp islew tártibinde) ámelge asırılǵan. Informaciya texnologiyası rawajlanıwınıń tiykarǵı baǵdarı insannıń qol miynetin avtomatlashtirishdan ibarat edi.

2-basqısh (1980 -jıllar ) den strategiyalıq wazıypalardı sheshiw ushın informaciya texnologiyaları jaratıldı.
3-basqısh (1980-jıllar basları ) kompyuter ilmiy tájriybesi bolmaǵan paydalanıwshınıń quralı bolıp qaldı. Informaciya sistemaları bolsa paydalanıwshıniń qararların qabıllawdı qollap -quwatlaytuǵın qural retinde isletilip atır. Bul basqıshda paydalanıwshı mútajliklarini joqarı dárejesinde qandırıw hám kompyuter ortalıǵında isleytuǵın tiyisli interfeysni jaratıw máseleleri bar.
4-basqısh (1990 -jıllar baslarınan ) -shólkemlerde baylanıslar hám informaciya sistemaları zamanagóy texnologiyaların jaratıw.
Bul basqıshda máseleler júdá kóp.
Olardan áhmiyetlileri tómendegiler bolıp tabıladı:

• 
  kompyuter baylanısı ushın kelisimleri islep shıǵıw hám standartlar, protokollardı ornatıw ;
  
• 
  strategiyalıq informaciyaǵa kirisiwni shólkemlestiriw;
  
• 
  informaciyanı qorǵaw hám qawipsizligin támiyinlew;
  

Kompyuter texnologiyasınıń abzallıqları boyınsha :

1-basqısh (1960 -jıllar basınan ) bolsaplaw orayları rezervlerinen oraylashgan tárzde paydalanıwǵa jóneltirilgen qol miyneti ámellerini orınlawda informaciyanı talay nátiyjeli qayta islew menen ajralıp turadı.
2-basqısh (1970-jıllar ortalarından) jeke kompyuterdiń payda bolıwı menen baylanıslı.
3-basqısh (1990 -jıllar baslarınan ) kommerciyada strategiyalıq artıqmashılıqlar analizi túsinigi menen baylanıslı hám informaciyanı bóliwleytuǵın qayta islew telekommunikatsiya texnologiyaları jetiskenliklerine tiykarlanǵan.
4. Informaciya texnologiyalarınıń támiynatı.

Informaciya texnologiyasi informaciya sistemaları menen jetilisken baylanısqan bolıp, olar ushın informaciya texnologiyasi tiykarǵı ortalıq bolsaplanadı. Bir qaraǵanda informaciya texnologiyası hám sisteması túsinigi bir-birine uqsas kórinedi, tiykarınan bolsa bunday emes.

Informaciya texnologiyası kompyuterde saqlanıp atırǵan maǵlıwmatlar ústinen tártiplashgan qaǵıydalar tiykarında ámel háreket hám basqıshlardı orınlaw procesi bolıp tabıladı. Informaciya texnologiyasınıń tiykarǵı maqseti baslanǵısh informaciyanı maqsetke jóneltirilgan háreket nátiyjesinde qayta islew jolı menen paydalanıwshına kerekli informaciyani beriw bolıp tabıladı.
Informaciya sisteması kompyuterler, kompyuterler tarmaǵı, programmalıq ónimler, maǵlıwmatlar bazası, insanlar, túrli texnikalıq hám programmalıq baylanıs quralları hám de taǵı basqa apparatlardan shólkemlesken ortalıqlar. Informaciya sistemasınıń tiykarǵı maqseti - informaciyanı saqlaw hám uzatıwdan ibarat bolsaplanadi. Informaciya sisteması informaciyanı qayta islew insan - kompyuter sisteması bolıp tabıladı.
Informaciya sistemasınıń wazıypaların ámelge asırıw ushın sol sistemaǵa tiyisli informaciya texnologiyası bilimlerin úyreniw talap etiledi. Informaciya texnologiyaları menen informaciya sistemaları bir-biri menen bekkem baylanısqan. Informaciya texnologiyaları informaciya sistemalarınıń strukturasında tiykarǵı strukturalıq bólegi jáne onı quraytuǵın bir elementi retinde kórinetuǵın boladı. Informaciya texnologiyası informaciya sistemasınıń ortalıǵından sırtda da iskerlik kórsetiwi múmkin. Biraq ol jetilisken texnologiya bola almaydı, yaǵnıy zárúrshilik payda bolǵanda informaciya sistemasına shaqırıqtı ámelge asıradı.

Informaciyalı texnologiya sistema retinde eki bólekten dúziledi:

a) támiyinleytuǵın bólim;
b) funksional bólim.
Támiyinleytuǵın bólim quramına kirgen tómen sistemalar informaciyalı texnologiyanıń faoliyatini belgileydi hám muǵdarlıq tárepten qatań belgilenedi. Bular tómendegilerden ibarat :

1. Shólkemlestirilgen támiynat.

2. Informaciya támiynatı.
3. Matematikalıq hám programmalıq támiynat.
4. Texnologiyalıq támiynat.
5. Lińvistik támiynat.
6. Ergonomik támiynat.
7. Huqıqıy támiynat.
8. Texnikalıq támiynat.
9. Qánigelerdi basqarıw hám basqalar.
Ásirese kárxana hám shólkemlerdi basqarıw processlerinde informaciya sistemaları hám texnologiyalarınıń birdey pikirligi jaqsı nátiyje beredi.
Basqarıwniń informaciya texnologiyası maqseti firma daǵı qararlar qabıllaw menen baylanıslı bolǵan hesh bir bolsaptan tısqarısız barlıq xızmetkerlerdiń informaciyaǵa bolǵan mútajlikti qandırıwdan ibarat bolsaplanadi. Ol basqarıwdıń barlıq dárejelerinde paydalı bolıwı múmkin.
Bul texnologiya basqarıwdıń informaciya sisteması ortalıǵında islewge mólsherleńen hám sheshiletuǵın máseleler, eger olardı maǵlıwmatlarǵa qayta islewdiń informaciya texnologiyası járdeminde sheshiletuǵın máseleler menen salıstırıwlaganda, júdá jaman dúzilgen jaǵdaylarda paydalanıladı.
Basqarıwdıń informaciya sisteması túrli funksional kishi sistemalar (bólindiler) yamasa firmanıń basqarıw dárejeleri xızmetkerlerdiń informaciyaǵa bolǵan uqsas mútajliklerin qandırıw ushın júdá tuwrı keledi. Olar jetkezip beretuǵın informaciya firmanıń ótken zamanı, búgińi kúni hám keleshegi tuwrısındaǵı maǵlıwmatlardı óz ishine aladı. Bul informaciya turaqlı yamasa arnawlı basqarıw bolsabatları formasına iye boladı.

5. Zamanagóy informaciya texnologiya quralları.

Informaciya texnologiyalarınıń komponentalarini tómendegi túrlerge ajıratıw múmkin:
1. Apparatlı komponentalari;
2. Programmalıq komponentalari;
Kompyuter- informaciyalarǵa qayta islewdiń universal apparatı.

Printer- kompyuter ekranı yamasa yadı daǵı maǵlıwmatlardı qaǵazlarǵa nusqalaytuǵın apparat. Proyektor-kompyuter yadı daǵı maǵlıwmatlardı kata ekranǵa usınıs etiwshi apparat. Plotter-grafiklı maǵlıwmatlardı qaǵazlar hám banerlarga pechatlash apparatı.

Telekommunikasion blok -maǵlıwmatlar almaslawdı támiyinleytuǵın blok. Maǵlıwmatlardı kirgiziw hám ekrandı basqarıw apparatları (klaviatura, manipulyatorlar). Jazıw apparatları (cifrlı fotoapparat, cifrlı kamera, skaner, web kamera ). Elektron doska -aralıqtan oqıtıw ushın qollanılatuǵın házirde ǵalabalıqlasıp atırǵan texnikalıq apparat.
Kompyuter tarmaǵı - kompyuterlerdiń óz-ara túrli maǵlıwmatlar, programmalar almaslaw maqsetinde biriktirilishi.
Server-tarmaqqa jalǵanǵan hám odan paydalanıwshılarǵa málim xızmetler kórsetiwshi kompyuter yamasa arnawlı programma.
Jumısshı stansiya -tarmaqqa jalǵanǵan jeke kompyuter, paydalanıwshı sol arqalı informaciya resurslarına kirip baradı.
Maǵlıwmatlardı dizimnen ótkeriw apparatlarai hám basqalar.
Programmalıq komponentalar.
Sistemalı hám xizmetker programmalıq komponentalar-apparatlı komponentalarni bólew hám isletiw wazıypaların atqaradı. Informaciyalı derekler (ensiklapediyalar, stilistik kórsetpeler, informaciya saytları hám qıdırıw sistemaları ).

• 
  virtual konstruktorlar.
  
• 
  Trenajyorlar.
  
• 
  Kompleks úyretiwshi paketler.