Jobasi: Kirisiw Tabariydiń turmsi hàm shigarmalari Tabariydiń «Tarix ar-rusul va-l-muluk» shiģarmasi mazmuni

Tema: Tabariy «Tarix ar-rusul va-l-muluk» shiģarmasi
Jobasi:
1.Kirisiw
2.Tabariydiń turmsi hàm shigarmalari
3.Tabariydiń «Tarix ar-rusul va-l-muluk» shiģarmasi mazmuni
4.Juwmaqlaw

Kirisiw
Orta àsirlerdiń eń belgili tariyxshi alimlardan biri bul Tabariy bolıp esaplanģan.Ol òziniń ajayip mazmunda jazilģan shigarmalari tiykarında òz atin tariyxta qaldirģan bolıp tabıladı.Bul dàwirde kóplegen tariyxshi ilimpazlar bar boliwina qaramastan,Tabariy òziniń òzgeshe pikirlewi menen ajiralip turǵan.Soni aytıp òtiw kerek Tabariy shigarmalari tariyxiy tàrepten alıp qaraytuģin bolsaq jilnama formasinda jazilģan yaģniy waqiylar izbe-izligi jilma-jil jazıp òtilgenligi ushinda sol dàwirdegi basqa tariyxıy shigarmalardan ajiralip turģan desek qàtelespegen bolamiz.Tariyxshi-ilimpazdiń shigarmalari òz dawiriniń eń tiykarǵı tariyxıy deregi bolıwı ushın tariyxshi-ilimpaz túrli aymaqlarģa sayaxat etken boliwlari kerek, Tabariy òz dòretiwshiligin hár qıylı mamleketlerde alıp barģan kem sanli tariyxshi-ilimpazlardan biri edi.Usi faktor yaģniy onıń hár qıylı orinlarda bolģanliģida onıń jazǵan shigarmalariń haqiyqatqa tuwri keliwine sebep bolģan.Tabariy dóretpeleri Orta ásir arab shigarmalari arasında òziniń hàr tarepleme tolıq tariyxti sàwlelendire alģanliģi ushinda òz aldına jùdà áhmiyetli derek boldı.Sonday-aq ol musilman xaliqlari haqqindada bir qansha iri tariyxıy shigarmalarda jazǵan bolıp,bul shigarmalarda musilman xaliqlari turmisi haqqında toliģiraq maģliwmatlar berip òtiwge háreket etken.Tabariy hár qıylı janrlarda shigarmalar jaziw arqalı òz shigarmariniń qunliliģin joqarı dàrejege kòtergen.Bunday joqarı darejede jazilģan dóretpeleri arqalı Tabariy tariyx iliminiń rawajina úlken ùles qosti desek qàtelespegen bolamiz.

At-Tabariy(939-923) Tabaristanniń Amul qalasında (házirgi Iranniń arqasindaǵı qala) aqsuyekler shańaraģnda tuwılǵan. Amul qalasında dáslepki tálimdi alǵan.Jeti jasında ol Qurani-karimdi yaddan biletuǵın adam (Qurandı yaddan biliwshi),segiz jasında Imam bolıp esaplanǵan.On eki jasında ol oqıwdı dawam ettiriw ushın óz úyin tark etip, dàslep Rayda ataqli diniy isler basliqlari hám sháriyat huqıqtanıwshısılar qolında óz bilimin asırǵan, keyin ala Bagdad, Basra, Kufaga borip, dáwiriniń ataqlı ulamalarına shágirt túsken.Suriya, Palestina hàm 867-jılda Egipetga barģaninda jetik alım retinde tán alinģan.Ol Bagdadqa qaytqannan soń „Al-Jaririyya“ dep atalǵan óziniń fiqh(huqıq mektebine tiykar salǵan. Onıń tárepdarlari Ibn Hanbal qaraslarina sin pikir bildirgen edi.Ol omiriniń aqırlarında Hanbaliy islamdaǵı mektepleri tárepdarlarınan biri al-Barbahariy menen qaramastan qarsı bolıp qaladi. Ahmad bin Kámal Abu Bakr, Abdulaziz bin Muhammad at-Tabariy,Abdulloh bin Ahmad al-Farg'oniy oniń jetik shákirtlerinen edi.