Joizlik va o’tqazishlar haqida asosiy tushunchalar

14.2-rasm. Joizlikning ko‘rinishi.
Joizlik ishoraga ega bo‘lmaydi. Bu o‘lchamlar qiymatlari sohasi bo‘lib, uning ichida haqiqy o‘lchamlar, ya’ni yaroqli detallar o‘lchamlari yotadi. Joizlik detallarni tayyorlashda aniqlik mezoni sifatida qo‘llaniladi. Joizlikning qiymati qanchalik kichik bo‘lsa, detalning tayyorlanishdagi o‘lchamlari aniqligi shunchalik yuqori bo‘ladi va aksincha, joizlik qiymati qanchalik katta bo‘lsa, detalning tayyorlanishdagi o‘lchamlari aniqligi shunchalik past bo‘ladi, ya’ni detal shuncha dag‘al tayyorlanadi. Shuni ta’kidlab o‘tish lozimki, detalning tayyorlanish ahiqligi qanchalik yuqori bo‘lsa, uni tayyorlash shunchalik qiyin va uning tannarxi ham yuqori bo‘ladi.
Yuqori va quyi og‘ishlar (yoki eng katta va eng kichik chekka o‘lchamlar) oralig‘ida joylashgan maydon joizlik maydoni deyiladi, ushu maydon ichida yaroqli, ya’ni belgilangan chegaralardagi o‘lchamlar joylashgan bo‘ladi. Loizlik maydonini sxematik tarzda quyidagicha ifodalash mumkin (2.3-rasm).
Joizlik maydonining joylashishi nominal o‘lchamni ifodalovchi nol chizig‘iga nisbatan belgilanadi. Agar detalning o‘lchamlari nominal o‘lcham (d_n) dan kichik bo‘lsa, ya’ni d_n>d_max>d_min shart bajarilsa, u holda detalning joizlik maydoni nol chizig‘idan pastda joylashadi (2.3-rasm, a). Agar detalning o‘lchamlari nominal o‘lcham (d_n) dan katta bo‘lsa, ya’ni d_n< d_min< d_max shart bajarilsa, u holda detalning joizlik maydoni nol chizig‘idan yuqorida joylashadi (2.3-rasm, b).
Bir xil joizlikka ega bo‘lgan bir qancha detallarning joizlik maydonlari nominal o‘lchamga nisbatan har xil holatda joylashishi mumkin, bu esa birikmada turli o‘tqazishlarni hosil qilish imkonini beradi.
Joizlik maydonini sxematik tarzda ifodalash birikma detallari o‘lchamlari o‘rtasida yuzaga keladigan farqlarni aniq tasavvur qilishga yordam beradi.

14. 
    
    3-rasm. Joizlik maydoni joylashish sxemasi.