Jumıstıń maqseti

1 Np = 8.686 dB;
1 dB = 0.115 Np.

Uzatıw dárejesi R menen belgilenedi hám onıń járdeminde “Nep” hám “dB” larda kernew, tok quwatlılıq bahalanadı. Simliģárezli texnikasında ólshewdiń absolyut, salıstırmalı hám ólshew dárejeleri bar.

Uzatıwdıń absolyut hám salıstırmalı dárejelerinen dárejeler diagrammasın qurıw da paydalanıladı.
“Normal” generatordıń parametrleri:


f = 800 Hz ;
R₀ = “0” Np ; R = 1 mW;
R₀ = 600 Om ;
EDS= 1,55 V


P₀- absolyut nolınshıdáreje. Bul dáreje 1 mW aktiv quwatlılıq ushın qabılatılģan.
Ólshew qátelikleri tómendegishe klasifikaciyalanadı.
1. Qátelikler sáwleleniw xarakterine qaray; (dawamlı, tosınarlı hám qopal qátelikler).
2. Sanlı ańlatılıw usılına qaray; (absolyut, salıstırmalı hám keltirilgen qátelikler).
3. Kiriw shamasınıń waqıt boyınsha ózgeriw xarakterine qaray; (statikalıq hám dinamikalıq).
4. Ólshenip atırģan shamaģa ģárezliligine qaray; (additiv hám multiplikativ).
5. Átirap-ortalıq parametrleriniń tásirine qaray (tiykarģı qosımsha).
1. Dawamlı qátelikdelingende, tek bir shamanı qayta-qayta ólshegende ózgermes bolıpqalatuģın yaki bazı nızam boyınsha ózgeretuģın ólshew qáteligi túsiniledi. Olar anıq mánisáwelgigeiye boladı, olardı dúzetiwler kiritiw jolı menen joģaltıw múmkin.
Shamanı ólshew nátiyjesinde alınģan mániskede sanlı qátelikti joģaltıw maqsetinde qosılatuģın mánis dúzetpe dep ataladı.
Qátelikler: a) instrumental (ólshew ásbapları);
b) ólshew usılı;
v) sub’ektiv (anıq emes oqıw);
g) ornatıw;
d) metodikalıq qáteliklerge bólinedi.


Instrumental qátelik delingende, qollanılıp atırģan ólshew ásbapları qáteliklerge ģárezli bolģan ólshew qátelikleri túsiniledi, bul qátelik dúzetpe kiritiw usılı menen joģaltıladı. Texnikalıq ólshew ásbaplarınıń instrumental qáteliklerin joģltıp bolmaydı, sebebi bul ásbaplar dúzetiwler menen támiyinlenbeydi. Ólshew usılı qáteligi, delingende usıldıń jetilispegenligi nátiyjesinde kelip shıģatuģın qátelik túsiniledi. Bul qátelik ólshew quralı, atap aytqanda, ólshew qurılması, bazıda bolsa, ólshew nátiyjesi qáteliklerin bahalawda itibarģa alınıwı lazım. Sub’ektiv qátelikler - baqlawshınıń shaxsiy qásiyetlerinen máselen, bazı signal berilgen waqıttı belgilewde keshıǵıw yaki asıģıwdan, shkala bir bólim jumıs shegarasında kórsetiwdi natuwrı jazıp alıwdan hám basqolardan kelip shıģadı. Ornatıw qáteligi – ólshew ásbabı kórsetiwiniń shkala baslanģishmánisine natuwrı ornetiliwi nátiyjesinde yaki ólshew quralın itibarsızlıq penen, máselen, vertikal yaki gorizontal boyınsha ornatılmawı nátiyjesinde kelip shıģadı. Ólshew metodikası qátelikleri shamalardı ólshew shártleri metodikası menen ģárezli bolģan waqıt qollanıp atırģan ólshew ásbaplarınaģárezli bolmaģan qáteliklerden ibarat. Ásirese, anıq ólshewlerdi orınlawda ólshew nátiyjesinde sanlı qátelikler biraz buzılıwı múmkin.
Tosınarlı qátelik delingende, tek, bir shamanı qayta-qayta ólshew dawamında tosınan ózgeriwshi ólshew qáteligi túsiniledi. Bul qátelik barligin tek bir shamanı birdey itibar menenqayta-qayta ólshengende ģana seziw múmkin.
Eger hár bir ólshew nátiyjesi basqalarınan parıqlansa, ol halda tosınarlı qátelik bar boladı. Sol qáteliklerdi bahalaw itimallıqlar teoriyası hám matematikalıq statistika teoriyasına tiykarlanģan bolıp, olar ólshew nátiyjesi ólshenip atırģan shamanıń haqıyqıy mánisine jaqınlasıw dárejesin bahalaw metodların, qátelik itimallıq shegarasın bahalaw imkanın beredi, yaģnıy nátiyjeni anıqlaw, basqasha aytqanda, ólshenip atırģan shamanıń haqıyqıy mánisinebiraz jaqın mánisin tabıw hám bir eseli baqlaw nátiyjesin tabıw imkanın beredi.
Ólshewdiń qopal qáteligi delingende, berilgen shártler orınlańanda kútilgen nátiyjeden túpten parıq etetuģın ólshew qáteligi túsiniledi.
Joqarına aytılģanınday, ólshew nátiyjesi hesh qashan absolyut anıq yaki fizikalıq shamanıń túp mánisine teń bolmaydı. Buģan kóp faktlarsebep boladı.
2. Eger qátelik ólshenip atırģan shamanıń ólshew birliklerde ańlatılģan bolsa, bunday qátelik absolyut qátelik delinedi.
ΔA=A_ólsh – A_haq ; (1)
Ámelde ólshewdiń salıstırmalı qáteliginen kóp paydalanıladı. Salıstırmalı qátelik - absolyut qáteliktiń ólshenip atırģan shamanıń haqıyqıy yaki ólshenip atırģan mániske qatnası.
(2)

Ólshew qurallarınıń qátelikleri tómendegiler:

1. Absolyut qátelik.
2. Salıstırmalı qátelik.
3. Keltirilgen qátelik.

Ólshew ásbabınıń absolyut qáteligi dep, ásbaptıń kórsetiwi menen ólshenip atırģan shamanıń haqıyqıy mánisi arasındaģı parıqqa aytıladı.

; (3)
Bunda qátelikler oń yaki keri belgi menen shamanıń birliklerindeańlatıladı.
Absolyut qáteliktiń shamanıń haqıyqıy mánisine qatnası salıstırmalı qátelik dep ataladı hám % larda ańlatıladı.
100%; (4)
Ámelde keltirilgen qátelik dep, atalģan, yaģnıy absolyut qátelik ásbaptıń ólshew shegarasına bolģan qatnasınan paydalanıladı. Qátelik mánisi ólshew ásbabı anıqlıģın, demek, ólshew nátiyjesindexarakterleydi.
; (5 )
Ólshewler anıq bolıwıushın qátesi kishi ásbaplardan paydalanıladı. Bazıda shamanıń haqıyqıy mánisin tabıw ushın ásbap kórsetiwi dúzetiw koefficientine kóbeytiriledi.
A _haq=KA_at; (6)

Keltirilgen qátelik _kel –ásbaptıń anıqlıq klasın K_a.kxarakterleydi.

GOST 22261-82;8.009-84 muwapıq anıqlıq klasınıń tómendegi qatarı bar: (1.0;1,5;2.0; 2,5; 4.0; 5.0; 6.0) * 10ⁿ n=(1.0;0;-1;-2)
Anıqlıq klası hám keltirilgen qátelik arasındaģı usı qatnas orınlı:

K_a.k ≥ │γ_kel│; (7)

Máselen: keltirilgen qátelikγ_kel ≈ 0.22 bolsa, bul ólshew quralına K_an = 0.25anıqlıq klası beriledi.

3. Ólshenip atırģan shamaģa ģárezliligi bolsa alınģan halda qátelikler additiv (absolyut) qátelik hám multiplikativqáteliklerge ajretiledi.
Additiv qátelik ólshenip atırģan shamaģa ģárezli emes, multiplikativ qátelik bolsa ólshengen shamaģa proporcianal.
Additiv qátelik “O” diń qáteligi, multiplikativ qátelik bolsa sezgirlik qátesi dep aytıladı. Ámelde ólshew quralı eki qátelikti óz ishine aladı.
Eger qáteliktiń mánisi diapazon boyınsha turaqlı bolsa (1-sızıq), ólshew quralınıń bunday qátesi additiv delinedi. Eger ólshew quralı tek additiv qátelikke iye bolsa, onda ásbaptıń qáteligi absolyut qátelik penen normalanadı. Multiplikativ qátelik ólshenip atırģan shamaģa ģárezli halda sızıqlı túrde asıp baradı, soģan qaray, salıstırmalı mánis (2-3 tuwrı sızıq) diapazonda turaqlı bolıp qaladı. Sonıń ushın bul qátelik salıstırmalı qátelik tárizine normalastiriledi(6-súwret).
Ólshew quralları statikalıq yaki dinamikalıq tártibine qollanılıwı múmkin.
Statikalıq tártibın ólshenip atırģan shama waqıt boyınsha ózgermeydi. Dinamikalıq rejımine ólshenip atırģan shama waqıt boyınsha ózgeredi. Soģan qaray, olar ólshew qurallarınıń statikalıq qáteligi hám dinamikalıq tártibindegi qáteligi dep ataladı.
GOST 22261-82
[Temperatura, basım, ısıllıq]
[temparetura, támiyinlew kernewi, elektr tarmaq kernewi hám kesentler, magnit maydanalı sáykes atmasfera basımı, hawanıń salıstırmalı ıģalliligi]. Ólshew quralı ólshew ótkizilıp atırģan shınjır menen ózara tásirlesedi. Ólshew quralı hám elektr shınjırınıń bir-birine tásiri usıllıq qáteliklerdiń payda bolıwına sebepboladı.
Klassifikaciyalaw ólshenetuģın túrli shamalar ushın túrlishe bolģan ulıwma belgiler boyınsha ámelge asırıladı.
a) xarakter boyınsha;
b) ólshew usılları boyınsha;
v) ólshew nátiyjelerinen ańlatıw usılları boyınsha;
g) paydalanılģan ólshew usılı boyınsha.
Ólshenip atırģan shamanıń waqıtqa ģárezliligixarakteri boyınsha ólshewler statikalıq hám dinamikalıq boladı.
Statikalıq ólshew, bunda ólshenip atırģan shama ózgermes boladı. M: termostat.
Dinamikalıq ólshew, bunda ólshenip atırģan shama waqıtqa ģárezli boladı.
Máselen:
Elektr kernewiniń waqıtqa ģárezliligi.