Jumıstıń maqseti

3-ámeliy shınıģıw. Shamalardıń xalıqaralıq birlikler sisteması

Jumıstıń maqseti:

• Shamalardıń xalıqaralıq birlikler sistemasın úyreniw

Metrologiyanıń tiykarģı túsiniklerinen biri fizikalıq shamalardıń birlikleri.

Ólshew processinde ólshenip atırģan shamasonday fizikalıq shama menen salıstiriledi, oģan birge teń bolģan mánis beriledihám ol fizikalıq shamabirligi yaki ólshew birligi delinedi. Metrologiyanıń tiykarģı túsiniklerinen biri fizikalıq shamalardıń birlikleri.
Fizikalıq shamanıń ólshew birliginep, tiyisli fizikalıq shamanı muģdar jaģınan bahalaw ushın kelisimge muwapıq tiykar sıpatındaqabıllanģan fizikalıq shamaģa aytıladı.
Fizikalıq shamalardıń birlikleri birlikler sisteması tiykarında klassifikaciyalanadı.
Ģárezli texnikasında, tiykarınan elektr hám magnit fizikalıq shamalardan paydalanıladı.
1961 jıl 1 yanvardan GOST 9867-61 Mámleketlik standartınamuwapıq “Qalalar aralıq birlikler sisteması” qabıl etildi. Ol SI dep ataladı.
GOST 8 417-81 ge muwapıq SI sisteması 7 fizikalıq shamadan ibarat.

T/n	Shama	Belgileniwi	Ólshew Birligi	Atalıwı
1 2 3 4 5 6 7	waqıt uzınlıq massa zat muģdarı jaqtılıq kúshi tok kúshi termodinamikalıq temperetura	t l m µ J I T	[s] [m] [kg] [mol] [kd] [A] [K]	sekund metr kilogramm mol kandalla amper kelvin

2 qosımsha birlikkede iye.

1 [rad], radian – tegis múyesh
2 [Sr], stradian – fazalıq múyesh
SI - tiykarģı birliklerinen fizikalıq ańlatpalar járdeminde paydalanǵan qosımsha birlikler tuwındılı birlikler delinedi.

1 [Kl], kulon –q-elektr zaryad muģdarı;

2 [V], Volt -U-elektr kernewi;
3 [Om], – R-elektr qarsılıģı ;

4. 
   [Gn], Genri –L-ózara induktivlik;
   
5. 
   [Tl], Tesla –V-magnit indukciyası;
   
6. 
   [Vb], Veber –F-magnit aģımı;
   
7. 
   [W], Watt -R-quwatlılıq;
   
8. 
   [J], Djoul A, W, Q –jumıs, energiya, jıllılıqmuģdarı.
   

Elektr ólshewler sistemasına kirmegen logarifmlikbirliklerden keń paydalanıladı.

Logarifmlikbirliklerden, kóbinese quwatlılıq, kernew hám tok boyınsha uzatıw dárejeleri anıqlanadı.
Sistemadan tısqarı birlikler.

T [Tera] = 10^12 G [Giga] = 10^9 M [Mega] = 10^6 K [Kilo] = 10^3 G [Gekto] = 10^2	K > 0
D [detsi] = 10^-1 s [santi] = 10^-2 m [milliy] = 10^-3 mk [mikro] =10^-6 N [nano] = 10^-9 P [piko] = 10^-12 F[femto]= 10^-15 A [atto] = 10^-18	K < 0

Ģárez texnikasında sistemadan tısqarı bolģan ólshemsiz birliklerden paydalanıladı. Bul birliklerdi alıw dep birdey ólshemli eki shamanıń logarifmi qatnasadı.

Sistemadan tısqarı bolģan birlikler ģárezli texnikasında keń qollanıladı.
1970 jıldan baslap birden-bir logarifmlikbirlik Aleksandr Greyxem Bell - telefon jaratıwshısiniń húrmetine “Bell” kiritildi, ámelde basqa logarifmlikbirlik “Neper” da qollanıladı. (GOST 24204-80).
Olar arasında tómendegi qatnas bar.