Jurnalistika asoslari

partiyaning 
asosiy quroliga aylanib, jamiyat hayotini sinfiy-partiyaviy 
nuqtayi 
nazardan yoritib kelgani uchun uning matbuoti inqirozga 
yuz tutdi.
REYTING TOPSHIRIQLARI
1. Axloq m e’yorlari haqida nima bilasiz?
2. Axloq me'yorlariga qanday qarashlar mavjud?
3. Nega tahririyatni «muqaddas dargoh» deyishadi?
4. Kasbiy burch deganda nimani tushunasiz?
5. Odobli va axloqli jurnalist matbuotning qaysi bosh prinsiplariga 
rioya qilishi kerak?
NAZORAT SAVOLLARI
1. Axloqli b o ‘lish jurnalistga nega kerak?
1 « O ' z b e k i s t o n m a t b u o t i » j u r n a l i , 1999. 1 - s o n , 2 8 - b c t .
5!

---

2. 0 ‘tm ishda qanday axloqiy tam oyillar boMgan?
3. Jurnalist burchli b o ‘lishi uchun nim alarga rioya qilishi kerak?
4. 
U m u m in s o n iy l i k , 
x a l q c h i l l i k , h a q q o n i y l ik ,
o m m a v i y li k
prinsiplarini izohlab bering.
MUSTAQIL 0 ‘QISH UCHUN ADABIYOTLAR RO ‘YXATI
1. 0 ‘zbekiston milliy ensiklopediyasi. Т., 2000, 1-jild,
2. 
I.Sitlaymonov.
Men jurnalisteian. Т., 2001.
3. « 0 ‘zbekiston m atbuoti» jurnali, 1999. 3-son, 2003, 6-son.
4. 
J. Abdullaxonov.
Hayot obod vasl ayyomidir. Т., 2004.
5. 
Islom Shog'ulomov.
Buni umr derlar 0 ‘T., 1998.
6. 
Ziyod Yesenboyev.
Umr daftari. Т., 2004.
7. 
Ф .П .Н ест еренко. 
Ш .А .М иралим ов.
Ж у р н а л и с т и к а :
координаты профессии. Т., 2001.

---

PUBLITSISTIKA VA UNING K O ‘RINISHLARI
Eng avvalo, «publitsistika» degan s o ‘zning asl m a ’nosi nimaligini 
bilib olaylik. O 'z bekiston m illiy ensiklopediyasida publitsistika (lot. 
p u b lic u s - ijtim oiy) d a v r n in g ijtim o iy -siy o s iy va b o s h q a d o lzarb
masalalariga bag ‘ishlangan adabiy ijod turi deb t a ’riflangan.
Publitsistikaning vazifasi ijtimoiy fikr uyg‘otish va uni 
shakllan- 
tirish, m a ’lum maqsadga y o ‘naltirish, hujjatli fakt-ma’lumotlar asosida 
voqelik manzarasini yaratishdan iborat.
Publitsistikaning predmeti - hozirgi zamon ijtimoiy hayoti, unga 
aloqador o ‘tmish va kelajak faktlaridir.
Matbuot janrlarining hammasi publitsistikaga kirishini e ’tiro f etish 
kerak.
Publitsistika so‘z san’ati, obrazli tasavvurlarga tayanib ijtimoiy fikrga 
t a ’sir etuvchi ijod turi deyish bilan birga publitsistikaning oshkoralik 
b ila n h am c h a m b a rc h a s b o g ‘liq lig in i aytib o ‘tish k erak . D e m a k , 
pub litsistik a faqat ax borot em as, balki m u am m o la r tahlili, hayotiy 
faktlarni o ‘rganish xususiyatlariga ega b o ‘lgan ijod turi.
Publitsistik matnlami janriy tasniflash, y a ’ni materiallarni janrga k o ‘ra 
farqlash masalasida lug‘atga murojaat qilamiz. Uzoq vaqtgacha har bir 
jan r o ‘z xususiyati va sifatiga egaligi e ’tiro f qilib kelingan. Janrlar 
o b ’yektiga k o ‘ra tasniflangan. Aksariyat hollarda publitsistika o b ’yekti 
sifatida real voqelikning fakt va hodisalari xizmat qilgan. M asalan, 
xabarda fakt-tafsilotlar yoritiladi.
Korrespondensiya, ocherk, reportaj, hisobotda ham hayot voqealari 
xususida fikr yuritiladi. Boshqa holatlarda m uallif aks ettiriladigan voqelik 
ustida ishlaydi. Bu adabiy, teatr, kino taqrizi, m a ’lum m a ’noda, sharhga 
ham tegishli.
L u g ‘at mualliflari janrla r o ‘z maqsadi, unda hal qilinadigan ijodiy 
vazifaning o ‘ziga xosligiga k o ‘ra tasniflanishini ham k o ‘rsatishgan.
Ularning yozishicha, publitsistik matnni tasniflash o ‘z ichiga uch 
asosiy unsurni oladi:
birinchisi, yangilik yoki yuzaga kelgan muammo haqidagi xabar;
ikkinchisi, vaziyatni ayrim-ayrim yoki toMaqonli ravishda anglash;;
uchinchisi, auditoriyaga emotsional t a ’sir o ‘tkazish usullari.
Hayotda ijtimoiy faoliyat rivojlangani sari ijodkorning voqelikka faol 
aralashuvi, o ‘z fikrini dangal ifodalash tamoyili ham rivojlanishi sir emas. 
Publitsistikaning fan, s a n ’at, adabiyot asarlari tarkibiga tobora k o ‘proq 
kirib borayotganligini e ’tiro f etish kerak.
53

---

Publitsistikaning bu fazilatlari uzoq tarixiy jarayonda shakllandi, rivoj 
topdi. Chunki publitsistika xalqimiz tarixida ancha qadimdan m a ’lum.
P u b li t s i s ti k a
x u s u s iy a tla rin i 
N o ra li 
O c h ilo v
y o z g a n id e k , 
«Qobusnoma»da, Alisher Navoiy ijodida uchratamiz. Masalan, Navoiy- 
ning «Majolis un nafois», «Munshaot» asarlarida k o ‘ramiz. A.Navoiyni 
o ‘zbek badiiy publitsistikasining asoschisi deb atashim iz adolatdan 
boMadi.
XXI asrning ikkinchi y arm ida «Turkiston viloyatining gazeti» 
sahifalarida, keyinchalik jad id lar m atbuotida publitsistik m aqolalarni 
k o ‘plab uchratamiz, Ularning ijodkorlari I. Obidov, M. Behbudiy, Fitrat, 
C ho‘lpon, U. X o ‘jayev, A. Avloniy, H. Muin, M Abdurashidxonov, S.Ajziy 
va boshqa hur fikr jadidlarni bugun katta faxr va hurmat bilan eslaymiz.
Taraqqiyparvar ja d id m a tb u o tin in g k o ‘zga k o ‘ringan publitsisti 
M ahm udxo‘j a B ehbudiyning maqolalari o ‘zining badiiy barkamolligi 
hamda tasvir vositalarining serjiloligi bilan milliy matbuotimiz sahifalarini 
chinakamiga boyitgan edi.
Olim Normurod Avazovning yozishicha, Behbudiy publitsistikasida 
ishontirish s a n ’ati kuchli boMgan. Q alam kashning 
dunyoqarashi va 
maqsadlarida izchillik, ustivorlik, sobitlik ruhi ham kuchli boMgan.
Jumladan, «Bizni kemiruvchi odatlar» («Oina», 1915-yil). m aqola­
sida muallif «to‘y va t a ’ziyaga sarf qilinaturg‘an aqchalarimizni biz turkis- 
tonliklar ilm va din yoMig‘a sa r f etsak, qariyb ovrupoliklardek taraqqiy 
etamiz va o ‘zimizda, dinimizda o b ro ‘y va rivoj topar», deb yozadi. U bu 
fikrni ikki yil avval «Omilimiz yoinki murodimiz» («Oina», 1913-yil) 
deb nomlangan maqolasida ilgari surgan edi. Unda « m a’lumimizdirki, 
to ‘y va m a ’rakalarga sarf qilinadurgan aqcha ila Kavkaz, Qrim, Orenburg 
va Qozonga usuli ta ’lim o ‘rganmoq uchun bola yubormoq kerakdur», 
deb yozgan edi.
Olim o ‘zining bu «Moziy - istiqbol torozusi» maqolasida Behbudiy 
m aqolalarining kuchi ularning ixchamligida, fikrining siqiq va aniq, 
lo‘ndaligida, deb ju d a t o ‘g ‘ri aytadi. Chunki, uning deyarli barcha pub­
litsistik maqolalari hajmi bugungi oMchamda 4 -5 qog‘ozdan oshmaganligi 
bilan ajralib turardi.
Hajviy publitsistikaning eng rivojlangan keng qamrovli janri felyeton 
boMib, u h a q d a k ito b n in g ju r n a i i s t i k a ja n r l a r i boM im ida b a ta fs il 
t o ‘xtaymiz.
Mustaqillikka erishgan 0 ‘zbekistonda milliy jurnalistikada katta
54

---

o ‘zgarishlar sodir b o ‘ldi. A n ’anaviy sharhlash jurnalistikasi o ‘rniga 
yangiliklar jurnalistikasi paydo b o ‘ldi. N atijada, publitsistik ja n rla r 
informatsiya, y a ’ni axborot ja n rla rig a k o ‘proq o ‘rin bera boshladi.
B u g u n g i k u n d a N a im K a rim o v , I b r o h im G ‘o fu ro v , X u r s h i d
D o ‘stm uhammad, Erkin A ’zam, A b d u q a h h o r Ibrohimov, Sultonmurod 
Olim, Ahm adjon Meliboyev, N azrulla J o ‘rayev va boshqalar o ‘zlarining 
dolzarb publitsistik m aqolalari bilan o ‘zbek publitsistikasiga m unosib 
qissa q o ‘shib kelmoqdalar.