Jurnalistika asoslari

K orrespondensiya
- (L o tin c h a s o ‘z b o ‘lib, «jav o b be ra m a n , 
bildiram an» degan m a ’nolarni ang lata d i) gazeta publitsistik asin in g
aso siy va q a d im g i t e z k o r j a n r l a r i d a n biri. J u r n a li s t o li m la r n i n g
ifodalashicha, uning vazifasi «chimdim hayotni» k o ‘rsatish, maqsadi 
esa boMgan voqeani yoki voqealarni tayhlil qilishdan iborat.
Korrespondensiya publitsistika janrlari orasida muhim o ‘rinlardan 
birini egallaydi. Unda aniq ijtim oiy ja r a y o n ifodala nadi. A xboriy 
maqoladan farqli oMaroq, u tahlil qilish xususiyatiga ham ega.
M uallif korrespondensiyada faktlarni shundaygina sanab o ‘tmasdan, 
voqea yoki hodisani toMa ifodalaydi, baholaydi, izohlaydi.
Agar maqola tadqiqot yakunini ifoda etsa, korrespondensiya tad- 
qiqot jarayonini k o ‘rsatadi, tadqiqot uslubini ochib beradi.
Korrespondensiyada fakt markaziy o ‘rinni egallaydi, m azm unining 
asosini tashkil qiladi.
Korrespondensiya gazetxonlarda fikr uyg‘otishga, hayotning mavjud 
m uam m olarini his qilishlari-yu a n g lash la rig a yordam beradi. Kor- 
respondensiyaning ja n r xususiyatlari ana shunday.
Bu ja n rd a ijod qilayotgan m u a llif uchun k o ‘pgina im koniyatlar 
mavjud. Ju m lad an , u k o r r e s p o n d e n s iy a d a jo n li su h b a td a n , adabiy 
usuldan, taqqoslash, kinoyadan foydalanishi, uni maqol, matal va ibratlar 
bilan boyitishi mumkin.
M aqola bilan korrespondensiya o ‘rtasida eng muhim farqni qisqa- 
gina tushuntiradigan boMsak, unda shunday deyish mumkin: m uallif 
maqolada umumiydan xususiyga, korrespondensiyada esa xususiydan 
umumiyga qarab ketadi. Korrespondensiyani m uallif voqea sodir boMgan 
joyda bormay, m avzuga oid masalalarni chuqur o ‘rganmay turib yoz- 
ishi m umkin emas. Demak, korrespondensiya tezkorlikni, aniq mavzu 
va aniq manzil boMishini taqozo etadi.
K orrespondensiyada k o ‘p hollarda faqatgina voqea tasvirlanmay, 
balki uning mohiyati ham ochib beriladi. Shunday qilingandagina u 
o ‘z vazifasini oMagan boMadi.
Talab d o ir a s id a g i k o r r e s p o n d e n s i y a y o z is h u c h u n v o q e a n in g
o ‘zini bilish yetarli em as. Uni tu rlic h a t a ’riflash m um kin. Shu bois 
v o q ea c h u q u r tahlil etilib, m u a l l if o ‘z x u lo sasin in g t o ‘g ‘riligiga amin
58

---

boMgach, uni m atbuotga berishi kerak. Har bir korrespondensiyada 
bitta eng muhim m asala k o ‘rsatilishi lozim.
Har bir korrespondensiyaga ijtimoiy-siyosiv chiqish deb qaralishi 
kerak. K orrespondensiyaning adabiy shakli har xil b o ‘ladi. K o ‘pincha 
yozilish jih a tid a n u ocherkka, hatto, satira elementlari b o ‘lgan jiddiy 
tusdagi izchil lavhaga o ‘xshab ketadi.
Korrespondensiyani ijodiy yoki tanqidiy tezkor deb b o ‘lishga hojat 
y o ‘q. Chunki tezkorlik hech qanday mustasnosiz har bir korresponden­
siya uchun majburiy talab.
K orrespondensiyada m a ’lum davr va o ‘rindagi aniq ijtimoiy jarayon 
qam rab olinishini inobatga olib, uni axborot ham da tahliliy korrespon- 
densiyalarga b o ‘lish mumkin.
«Axborot korrespondensiyada, odatda, m u allif shaxsan o ‘zi k o ‘rgan 
voqealarni yoritadi, xabarlarni dalillar asosida tahlil etadi, umum lash- 
tiradi, x u losalar chiqaradi. Tahliliy korrespondensiyada ijtimoiy-siyo- 
siy a h im iy a tg a ega b o ‘lgan dalillar dem okratik nuqtayi nazardan tahlil 
etilib, amaliy xulosalar chiqariladi». 
K orrespondensiyani yozishdan 
oldin, albatta, reja tuzib olgan m a ’qul. Uning tiliga e ’tibor qaratish 
ju d a m uhim. Unda maqol, matallardan foydalanish, lirik chekinishlar 
q ilish , c h iro y li y ak u n t o p is h k o r r e s p o n d e n s i y a n i b o y ita d i va bu 
korrespondensiya o ‘quvchi yodida uzoq saqlanadi.
Hech qachon tanqidiy k o rrespondensiyada shaxs yoki ja m o a tg a
haqorat s o ‘zlari ishlatish mumkin emas. Aksincha, mavjud xatolarni 
tez tuzatish, kamchiliklarni y o ‘qotish uchun nim alar qilish zarurligiga 
e ’tiborni qaratish muhim. Korrespondensiyaning muvaffaqiyati uning 
ishonarli tarzda yozilishiga b o g ‘liq b o ‘ladi.
Ochiqxat.
0 ‘ziga xos xususiyatiga ega boMgan publitsistik janr- 
lardan yana biri ochiqxat b o ‘lib, keyingi paytlarda u oz b o ‘lsa-da, gazeta 
va jurnal sahifalarida k o ‘rina boshladi.
Publitsistikaning bu janrida gap birinchi shaxs nomidan olib boriladi 
va jav o b kutiladigan yakka shaxsga yoki bir guruh odamlarga t o ‘g ‘ridan- 
t o ‘g ‘ri m urojaat qilinadi. Bu janrning vazifasi ijtimoiy ahamiyatga molik 
m avjud kam chilik yoki xato b o ‘yicha keng o ‘quvchilar e ’tiborini shu 
m uam m oga qaratish va uni tezlik bilan tuzatish b o ‘y ic h a tadbirlar 
belgilanishini k o ‘rsatishdan iborat.
O c h iq x a t m u a l l if i k o ‘t a r i l a y o t g a n m a s a la n i y o r i t i s h d a b a d iiy
u s u l d a n f o y d a la n i s h i , h i k o y a s i n i j o ‘s h q i n l i k b il a n i f o d a l a s h i , o ‘z 
d u n y o q a r a s h i n i
b i l d ir is h i - m u m k in . 
O c h iq x a t d a h i s - h a y a jo n
59

---

samimiylik bilan ifoda etiladi. Bu janrning tili esa ta ’sirli, ehtirosli, namu- 
nali, munozarali b o ia d i.
Shu o'rinda « 0 ‘zbekiston matbuoti» jum alida «Kasbimiz odobi» rukni 
ostida 2003-yil 1 va 2-sonida chop etilgan ochiq xatni ajoyib misol sifatida 
to'laligicha beramiz.