K arim a q osim ova
Download 48 Kb. Pdf ko'rish
|
Ona-tili-oqitish-metodikasi
(b —p , d —t, v ~ f g —k,
Z~s kabi) haqida dastlabki am aliy tushunchalar hosil qilinadi, ularning talaffuzi va yozilishiga e’tibor qaratiladi. X va h tovushlarining talaffuzi va imlosi haqida ham dastlabki tushunchalar beriladi, ulam i farqlash bo'yicha maxsus m ashqlar ham uyushtiriladi. Tutuq belgisi ( ’) unli tovushdan so'ng kelsa, uni ch o 'zib talaffuz qilishga, undosh tovushdan so'ng kelsa. undoshni unlidan ajratib talaf fuz qilishga xizm at qilishi haqida ham tushunchalar berilib, asta-sekin uni qo'llashga doir ko 'n ik m alar shakllantiriladi. Savod o'rgatish jarayonida harflam ing 4 xil (bosm a, yozm a, bosh va kichik) shakli va ularning ishlatilish o 'rn i o'rgatiladi. O 'quvchilarni o'qishga o'rgatish b o 'g 'in asosida olib boriladi. B o'g'inlab o'qishga o'rgatish uchun so'zni b o 'g ’inga bo'lish, b o 'g 'in chegarasini aniqlashni o'rgatish m uhim sanaladi. Savod o'rgatish davrida o 'quvchilar so'zlarni bo'g'inlarga to 'g 'ri ajrata olsalar, o'qish ko'nikm asini ham yaxshi egallaydilar. O 'qishning dastlabki bosqichida orfografik o 'q ishdan foydalani ladi, asta-sekin orfoepik o'qish ko'nikm alari shakllantiriladi. Talaffuzi yozilishiga mos kelm aydigan tovushlar ishtirok etgan so 'z la r oldin orfografik, so 'ngra orfoepik o'q ib beriladi va ulam ing o'qilishi bilan yozilishi taqqoslanadi. O 'quvchilar muayyan darajada tushunchaga ega bo'lganlaridan so'ng orfoepik o'q ish m ashq qilinadi. 0 ‘qish va yozish jarayonining psixofiziologik tavsifi. O 'q ish ham , yozish ham m urakkab nutq faoliyati hisoblanadi. Bu jaray o n lar kichik yoshdagi o'qu v chidan iroda, aql, hatto jism oniy harakatni ham talab qiladi. Kichik yoshdagi o 'q u v ch in i o 'qishga o 'rg atish d a quyidagilar kuzatiladi: 1. Bola o'q ish paytida bitta harfni ko'radi, uni bilish uch u n rasm - larni k o 'z oldiga keltiradi, rasmlarni yoki boshqa harflam i eslaydi, esga tushirgach, uni aytishga oshiqadi, biroq o'qituvchi aytishga yo'l qo'ym aydi, undan b o 'g 'in n i aytishni talab qiladi. O 'quvchi ikkinchi harfni eslab olguncha, birinchisi esdan chiqib qoladi yoki ularni qo'shib b o 'g 'in , b o 'g 'in d an so'z hosil qilguncha, o'qish jarayoni sustlashadi. 2. K o 'p in ch a bola o'qiyotgan qatorni y o 'q o tib qo'yad i, harfni, b o 'g 'in n i, so 'zn i qayta o'qishiga to 'g 'ri keladi. O 'quvchining diqqati kengaygan sari b o 'g 'in va so'zni butunligicha idrok eta boshlaydi. 3. O 'qishni endi o'rganayotgan bola o 'q iy o tgan m atn m azm unini o'zlashtirm aydi, chunki u so'zni qanday o 'q ishga ko 'p kuch beradi. Darslikdagi rasm lar, o'qituvchining savollari, ko'rgazm ali qtrrollar ularning ongli o 'qishlarini ta ’minlaydi. 4. Tajribasiz kitobxon so 'z n i birinchi b o 'g 'in ig a yoki rasm ga qarab topadi. Bu x ato o 'q ish g a olib keladi. B unday xatoning oldini olish uch un so 'z b o 'g 'in la b o 'q itila d i, so 'zn i b o 'g 'in -to v u s h to m o n d an tahlil qilishga, to v u sh -h a rf to m o n d an analiz va sintez qilishga diqqat qaratiladi. O 'qishni muvaffaqiyatli egallashlari u c h u n o 'quvchilam ing idro ki, xotirasi, tafakkuri va nutqini o'stirishga katta e ’tib o r berish ke rak. Savod o 'rg atish da fonem atik eshitish qobiliyatlarini o'stirishga, y a’ni tovushni an iq talaffuz qilishga, boshqa tovushlardan farqlashga o'rgatish, b o 'g 'in yoki so 'zd an o 'sh a tovushni ajrata olish ko'nikm asini o 'stirish m uhim sanaladi. F onem atik eshitish imloviy m alakani hosil qilishning m uhim shartidir. Shu bois savod o'rgatish davrida eshitish idrokini o'stirish uchun ham m axsus xilm a-xil m ashqlar o 'tk azib borish maqsadga m uvofiqdir. Yozuv jarayo nid a o 'q u v ch ilar ruchkani to 'g 'ri ushlashni, daftarni to 'g 'ri q o 'yishn i, harfni yozishda yozuv chiziqlari, ular bo'ylab q o 'ln i harakatlantirishni esda saqlashi, harfni harfga qanday ulash, qatorga sig'ish-sig'm asligini m o'ljallashi lozim. Bu jarayon o 'quvchini aqliy va jism on an ch arch atad i, ayniqsa, ularning barm oq va yelka m uskul- lari charchaydi. Shuning uchun ham darsda ikki-uch m arta daqiqali jism oniy m ashqlar o'tkazilishi maqsadga muvofiqdir. Yozuv jarayo n ida o'q uvch i aichkani q o g 'o z ustida sekin, ishon ch sizlik bilan q im irla ta d i, bir harfni yozib to 'x ta y d i va n am u n a bilan solishtirad i, b a ’zan ch iziq d an chiqib ketadi, n o to 'g 'rila rin i bo'y ab , to 'g 'rila y d i. B unda u o 'q itu v ch ig a har d aq iq a d a m u ro jaat qiladi, uning qo'li va boshi yozishda birgalikda h arakat qiladi. Yozuv jarayoni o 'q u vch ilam ing ongli harakat qilishlarini ham talab etadi. Shu sababli o 'qituv chi yozuv jarayoniga sabr-qanoat bilan katta e ’tib o r qaratishi juda m uhim . Y ozuvning chiroyli va imloviy jih a td a n to 'g 'ri bo'lishi savodxonlikning yuksak belgisidir. Savod o‘rgatish metodlarining qiyosiy-tanqidiy tahlili* Eski m aktabda o'qish bilan yozish bir vaqtda o'rgatilm agan, a w al faqat o'q ish o'rgatilgan. O 'qish hijo (b o 'g 'in ) usuli bilan o'rgatilgan. O 'qishga o 'rgatishning „hijjai qadim iy" deb atalgan usuli uzoq vaqtlar davom ida hech qanday o'zgarishsiz davom etib kelgan. Hijo usulida o'qishga o'rgatishni 3 bosqichga b o'lish m um kin: Download 48 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling