K arim a q osim ova
Download 48 Kb. Pdf ko'rish
|
Ona-tili-oqitish-metodikasi
abjad
so'zi alif ga zabar qo'yib, begr/ itrisluirilsa ab, jinigrt zabar qo'yib, dolga urishtirilsa ja d , bularning ikkisidan abjad hosil bo'lgan. A bjaddan keyin eski m aktab o 'qu v kitobi bo'lgan ,,H aftiyak“ ka o'tilgan. ,,H aftiyak"dagi suralar ham ,,Abjad"dagi kabi hijo usulida o'qitilgan. Bolalar ,,H aftiyak“ ning bir betini hijo usulida o'qish uchun juda k o 'p vaqt va kuch sarflaganlar. S o'zni hijo usulida o'q ish d a aw al so'zdagi birinchi undosh harf- ning, keyin ikkinchi undosh harfning noniini aytib, unga zaru r hara katni qo'yib hijo hosil qilingan. Shu usulda navbatdagi harflardan h am hijo hosil qilinib, hijolarni bir-biriga q o'sh ib , bu so 'z bir b utunicha aytilgan. So'zni hijo usulida o 'q ish d a tovush emas, balki shu tovushni ifodalovchi harfning nom i asos qilib olingan. So'zni tovush jih a ti dan tahlil qilishga oid hech qanday ish qilinm agan, tovushlarning qo'shilishi bolalarga tushunarli b o 'lm ag an , bolalar so'zdagi har bir h arf m a’lum bir tovushni bildirishini m utlaqo anglam aganlar. Hijo usulida o'qishga o'rgatish, b irinchidan, m exanik ravishda bo'lib, ayni bir narsani qayta-qayta aytishga m ajbur qilingan, ikkinchidan, bola o 'zi aytgan so'zining m a ’nosini tu shunm ay, m aktabdordan eshitganini takrorlayvergan. ,,H aftiyak“ ning keyingi ayrim suralari so 'z n i yaxlit „o 'q ish " usulida olib borilgan, aniqrog'i bola o'q im ag an , eshitganini yodlagan. N atijada bolalar m aktabxonada o 'qiganlarini o 'zi o 'q ib yurgan kitobidan „o 'q ib bergan", am m o ularning q o'liga m aktabda o'qilm agan boshqa bir kitob berilsa, uni o 'q iy olm agan; eski m aktabda 6—10 yil m u n tazam o ‘qigan bolalam ing juda k o ‘p deganda 4 —5 foizigina o'qish va yozish ko'nikm asini hosil qilgan. T urkistonda ochilgan rus-tu zem m aktablari savod o'rgatish da m a’ lum darajada ijobiy o 'rin tutdi. R us-tuzem m aktablarining o'zbekcha sinflarida o 'zbekch a xat-savod o'rgatish m etodi 1900-yildan boshlab asta-sekin isloh qilindi: hijo m etodidan tovush m etodiga o'tildi. 1900-yilIardan rus-tuzem m aktabi o 'zbekcha sinflarining peshqadam m uallim lari tovush m etodi asosida tuzilgan tatarcha alifbedan f'oyda- lana boshladilar. Bu kitobning tili va m azm uni o'zb ek ch a sinflarga m os kelmas edi. 1902-yilda Saidrasul Saidazizovning tovush m etodi talabiga muvofiq tuzilgan ona tili alifbesi — „U stodi a w a l" nashr etildi. „U stodi a w a l" nashr qilingandan keyin o 'zb ekcha xat-savod o'rgatishda yangi davr boshlandi. Tovush m etodi savod o'rgatishning eski usulidan tam om ila farq qilib, o'q itish n i osonlashtirdi, ta ’lim ni bola tushunadigan, anglaydigan ta ’lim ga, y a’ni faol ta ’lim ga aylantirdi. „U stodi a w a l" 3 bo'lim dan iborat edi: 1-b o 'lim , hozirgi atam a bilan aytganim izda, alifbe davridir. M uallif bu b o 'lim d a arab alfaviti- dagi harflarni alfavit tartibida em as, balki h a rf orqali ifodalangan tovushning talaffuzi oson-qiyinligini, harflam ing yozilishi sodda yoki m urakkabligini e ’tiborga olgan holda tizib chiqqan. M uallif har bir harfning yozuvda bir necha xil shaklda kelishi xat-savod o'rgatishni qiyinlashtirishini hisobga olgan; alifbe davrining boshida deyarli har doim bir xil shaklda qo'llanadigan harflarni bergan. U shakli yozi lish o'rnig a qarab turlicha bo'ladigan harflam ing so 'z boshida, so ‘z o 'rtasida, so 'z oxirida va alohida yozilish shaklini berib, ularga mos m isollar keltirgan. M asalan, q harfini tanitish uchun Download 48 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling