K arim a q osim ova

m u ra k k a b b o t
deyilgan. H arflarni bir-biriga q o'shib 
yozish m ashqi bir necha bosqichga bo'lin ib, h a rf birikm alarining 
m a’no anglatish-anglatm asligi u m u m an e ’tiborga olinm agan, qanday 
qo'shilish m ashq qilinavergan. K o'pgina eski m aktablarda bunday 
m ashq 
„ a b ja d y o zish “
bilan tugallangan.
M urakkabbotdan keyin bayt, q it’a va ruboiylarni ko'chirib yozish 
mashqi boshlangan. Bu m ashqni 
m u qattaol
deyilgan. Bu m ashqqa ham 
juda ko'p vaqt sarflangan; u m a’noli so'zlarni yozish bilan boshlanib, 
duoyi salom
(insho) yozish bilan tugallangan. Bola 
duoyi salom
yozishni 
bilsa, „xati chiqqan" hisoblangan.
Yozuvni o'rgatish va husnixat m ashq qildirishda „
M u fra d o t“ 
kitobidan foydalanilgan. Bu kitobchada h ar uchala m ashq turi, b a ’zi 
nashrlarda esa insho nam unalari berilgan.
Eski m aktabda yozuvga o'rg atish nin g bird an-b ir yo'li ko'ch irib
yozuv — nusxa ko'chirish hisoblangan, natijada bolada yozm a nutq 
ko'nikm asi hosil qilinm agan. Bu m ashq bolani juda zeriktirgan, hech 
o'ylanm asdan yozishga odatlantirgan. M aktabxonada ijodiy ko'chirib 
yozuv m ashqlarining, shuningdek, boshqa usullarning qo 'llan ilm a- 
ganligi orqasida bola chiroyli k o'chirib yozish ko'nikm asini hosil 
qilgan bo'lsa ham , o 'z fikrini yozm a ifoda qila olm agan, eng oddiy 
jum lalarni ham z o 'r-b a z o 'r xato bilan yozgan.
Eski m aktablarda, m adrasalarda o'zbek tili o'qitilm agan, natijada 
eski m aktab bolalarigina em as, h atto m adrasada bir necha yil u m r 
o'tkazgan b a ’zi bolalar ham o 'z ismini to 'g 'ri yozishni bilm aganlar.
A rabchada to 'g 'ri, chiroyli yozuvga o'rgatish uchun xivalik shoir 
S herm uham m ad Avazbey o 'g 'li M unisning (17 78-1829) „Savodi t a ’­
lim " kitobidan foydalanilgan.
R us-tuzem m aktablarida o'q ish va yozishni o'rgatish, odatda, bir 
vaqtda boshlanib, bir-biriga bog'lab olib borilgan, har kuni a w a l o'qish, 
keyin yozuv darsi bo'lgan; o'qish va yozish onglilik tam oyili asosida 
o'rgatilgan; bolalar qaysi tovush, b o 'g 'in , so'z yoki gapni o 'q iy o t­
gan yoki yozayotganini aniq tasavvur qilgan, m a’nosiga tushungan, 
arabcha harfning yolg'iz shaklini yoxud biror harfning elem entini 
yozayotganligini ongli ravishda bilgan.
R us-tuzem m aktablarining o'zb ek ch a sinfida ko'chirib yozishga 
va diktantga k o 'p vaqt sarf etilgan. Bulardan tashqari. insho (turli 
tilxat, duoyi salom va savdo ishiga oid har xil xatlar) yozishga ham 
o'rgatilgan.

---

Savod o‘rgatishda analitik-sintetik tovush metodi
A nalitik-sintetik (tovush-tarkib) tovush m etodiga K .D .U shinskiy 
asos solgan. Bu m etod hozirgi kunga qadar ancha takom illashdi. Shu 
bois analitik-sintetik tovush m etodining a n ’anaviy ham da shakllanish, 
tashkil topish jarayonidagi tam oyillari quyidagilardan iborat: