29-dars(9-amaliy mashg’ulot) ط to, ظ zo va

29-DARS(9-amaliy mashg’ulot)
ط TO, ظ ZO VA عAYN HARFLARI

Reja:

1. 
   To harfining yozilishi va tlaffuzi.
   
2. 
   Zo harfining yozilishi va tilaffuzi.
   
3. 
   Ayn harfining yozilishi va tilaffuzi.
   
4. 
   Ayn harfining xususiyatlari.
   
5. 
   Marhamat so‘zi haqida.
   

Tayanch so‘zlar:
To, zo, ayn, arab tiliga xos harflar, ayn ma’noni farqlaydi, tutuq belgisi.

طTo, ظzo va عayn harflari
To harfi «t» undoshini ifodalaydi. Bu harf o‘zbek tilida yo‘q. Uning talaffuzi «t» tovushini aytishda til orqasini yumshoq tanglay tomon yaqinlashtirish orqali hosil qilinadi. Shu sabab bu harfning talaffuzi qattiq bo‘ladi va o‘zbek tilidagi «t»dan farqlanadi. Shuning uchun bu harfning tagiga chiziqcha qo‘yamiz (t) va eski o‘zbek yozuvidagi «te»dan shu tomoni bilan farqlaymiz. To harfi muttasil harflar sirasiga kiradi va ikki xil yozilish shakliga ega. Harfning hamma shakllari satr chizig‘i ustida yoziladi va boshqa harflar bilan ulanishida harfning shakli o‘zgarmaydi.
T o harfi somiy tasviriy yozuvdagi tayt – kalava shakli asosida yaratilgan.
To harflari ikki element asosida yoziladi. Satr chizig‘ida yoziladigan qismi sod, zod harflarining so‘z boshidagi ko‘rinishiga, ikkinchi unsuri alif harfining yuqoridan pastga yoziladigan ko‘rinishidir. Talaba, tabobat, xat, Tohir kabi so‘zlarning yozilishida qo‘llaniladi.

Qo‘sh. Hol	alohida	talaffuzi
ط	ط	t
ظ	ظ	z

Zo harfi «z» undosh tovushini ifodalaydi. Bu tovush ham o‘zbek tilida yo‘q. Shu sabab hamda uni «z» tovushi bilan almashtirmaslik uchun tagiga chiziqcha qo‘yamiz (z). Zo harfining talaffuzi til orqasini yumshoq tanglay tomon ko‘tarish orqali hosil bo‘ladi. Zo harfining yozilish shakllari to harfi bilan bir xil. Faqat ustida bitta nuqtasi borligi bilan farqlanadi. Zolim, zohir, zulm, Zafar kabi so‘zlarning yozilishida ishtirok etadi.
ط ط طط طط ططط ططط
طرف قطب طاهر لطفی لطافت لطف خطا طبیب طلبه طبابت خط طاهر خطات خطر شرط لفظ ظلم ظلمت وظیفه تلفظ ظبط نظر کاظم ظریف حافظ نظامی ظهور منظور لحظه غلیظ اظهار انطزام منظوره ناظم نظام ظاهر ظفر ظفرنامه ظرافت نظم لفظ الفاظ

so‘z oxiri	so‘z o‘rtasi	so‘z boshi	alohida	talaffuzi
ﻊ	ﻌ	ﻋ	ع	a,i,u

Ayn harfi ayirish belgisi(’)ni ifodalaydi. Bu harf beradigan tovush aslida o‘zbek tilida mavjud emas, u bo‘g‘izdan portlab chiqadi va faqat arab tili uchun xosdir. Uni to‘g‘ri talaffuz qilish ko‘nikmalarini hosil qilish boshqa emfatik tovushlar (ص ض ط ظ ) artikulyatsiyasi kabi ancha mushkuldir, ya’ni uzoq vaqt maxsus mashqlar talab qiladi. Bu harf ishtirok etgan so‘zlar arabiy so‘zlardir. Ayn muttasil harflar sirasiga kiradi, to‘rt xil yozilish shakliga ega. Uning alohida va so‘z oxiridagi shakllari satr chizig‘idan pastga tushirib yoziladi. So‘z boshi va so‘z o‘rtasidagi shakllari satr chizig‘ida yoziladi.
Ayn harfi xuddi g‘ayn harfidek yoziladi. Faqat nuqtasi bo‘lmaydi. Ayn, to, zo harflari faqat arab tilidan kirgan so‘zlarda uchraydi. Ayn harfi esa arab tilidan kirib kelgan maxsus tovushni ifodalaydi. Arab tilida ayn jarangli, portlovchi, bo‘g‘iz tovushi bo‘lib, fors tilida bu tovush o‘z talaffuz xususiyatini bir muncha yuqotgan holda ishlatiladi. Fors tilida aynning quyidagi xususiyatlari bor:
a) So‘z oxirida kelib ma’noni farqlaydi; من man – men, منع man’– man qilish, زر zar – zar, oltin زرع zar’– ekin,فر far – hashamat,فرع far’ – o‘sish, ko‘payish;
b) so‘z boshida kelganda ayn harfiga qo‘yilgan harakat talaffuz etiladi; علم ‘elm – ilm, عمر o’mar – umar, عقرب aqrab – chayon, عادل odel – odil.
v) so‘z o‘rtasida yoki oxirida kelganda unli tovushdan so‘ng kelganda unga ta’sir qilib, cho‘ziqroq talaffuz etishga ishora qiladi: تعلیم ta’lim(taalim), دفاع defo‘ (defoo), تعطیل ta’til (taatil).
g) So’z boshida alif bilan kelib „О” deb o’qiladi:
عالم عاشق عاقل عادت
A yn, g‘ayn va yevropacha „О” harflari somiy tasviriy yozuvdagi ayn – ko‘z shakli asosida hosil qilingan.