K arim a q osim ova

1. Boshlang'ich sinflarda ona tili kursining mazmunini izohlang.
2. „Grammatika, imlo va nutq o'stirish" dasturi bo'limlari („Tovushlar 
va harflar", ,,So‘z “, „Gap", „Bog'lanishli nutq“)ni chuqur o'rganib, uning 
chizmasini tuzing. Sinfdan-sinfga ko'chgan sari har bir bo'lim materiali 
qiyinlashib borishini kuzating.
3. Kichik yoshdagi o'quvchilarda ona tili o'qitish jarayonida ilmiy dunyo­
qarash qanday shakllantiriladi?
4. Maktabda fonetika, leksika, so'z yasalishi va grammatikani bir-biri 
bilan bog'liq holda o'rganishning lingvistik asoslarini izohlang.
5. Boshlang'ich sinf ona tili darslarida qo'llaniladigan usullami ta’riflang.
FONETIKA VA GRAFIKA ASOSLARINI 
0 ‘RGANISH METODIKASI
Kichik yoshdagi o'q u v ch ilam in g og'zaki va yozm a n u tqn i egal- 
lashlarida fonetikadan olgan bilim larining aham iyati katta: a) fonetik 
bilimga asoslangan holda 1 sin f o'quvchilari savod o'rganish davrida 
o'q ish n i va yozishni bilib oladilar; b) fonetik bilim so'zni to 'g 'ri talaf­
fuz qilish (tovushlam i to 'g 'ri talaffuz qilish, urg'uli b o 'g 'in n i farqlash, 
orfoepik m e’yorga rioya qilish) asosini tashkil etadi; d) fonetik bilim
m orfologik va so 'z yasalishiga oid bilim lar bilan birga o'quvchilarda 
q ato r imloviy m alakalar (jarangsiz va jarangli undoshlarning yozilishi) 
shakllantirish uchun zam in b o 'lad i; e) fonetik bilim gapni ohangiga 
ko 'ra to 'g 'ri aytish, logik urg'u va gap qurilishidagi to 'xtam larga rioya 
qilish uchun zarur; d) so 'znin g tovush tom o n in i bilish uning m a’nosini 
tushunish va nutqda ongli qo 'llash u c h u n m uhim dir; 
hozir va hozir, 
atlas va atlas so'zlari m anosidagi farq faqat urg'u orqali ajratiladi. 
S o 'znin g tovush tom on ini ta s a w u r qilish so'zlarni talaffuzda farqlash, 
ayrim so'zlarni to 'g 'ri talaffuz qilish va qo'llash uchun zarur.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

O 'qituvchi boshlang'ich sinflarda o'qitiladigan barcha fanlarga oid 
darslarda so'zni aniq va to 'g 'ri talaffuz qilish ustida doim iy ishlab b o ­
radi, shu m aqsadda k o 'p in ch a so 'zni tovush tom ondan tahlil qilishdan 
foydalanadi.
M aktab dasturiga m uvofiq, boshlang'ich sinf o'quvchilari fonetik- 
grafik ko'nikm alar tizim ini hosil qiladilar: tovushlar va harflar, unli va 
undosh tovushlar, jufti b o r jarangli va jarangsiz undoshlar, jufti y o 'q
jarangli va jufti y o 'q jarangsiz undoshlar; so'zni bo'g'inlarga bo'lish, 
urg'uli b o 'g 'in n i talaffuzga k o 'ra amaliy farqlash ko'nikm alariga ega 
bo'ladilar.
Bolalar m aktabga kelgunga qadar ham nutqning tovush qurilishini 
am aliy o'zlashtiradilar, am m o u lar maxsus o'qigunlariga qad ar so'zni 
bo'g'inlarga bo'lishni, so'zdagi tovushlam i izchil talaffuz qilishni bil- 
m aydilar. 1 sin f o'quvchilarida so 'zn i to 'g 'ri talaffuz qilish, b o'g'inlarg a 
b o'lish, undagi har bir tovushni tartibi bilan aniq aytish ko'nikm asini 
shakllantirish ustida m aqsadga muvofiq ishlash, o 'z navbatida, analiz, 
sintez, taqqoslash, guruhlash kabi aqliy m ashqlarni bilib olishga, shu­
ningdek, tovushlarning tabiati, so 'z tarkibida bir-biriga ta ’siri kabi 
ayrim elem entar bilim larni o'zlashtirishga imkon beradi.
I sinfda fonetika va grafikani o'rganishga katta o 'rin beriladi, 
chunki o'quvchilar o 'q ish va yozish jarayonini shu sinfda egallaydilar. 
Bu bilim lar keyingi sinflarda m ustahkam lanadi, takom illashtiriladi.
Tovushlar va harflar, unli va undosh tovushlarning 
xususiyatlari bilan tanishtirish
Tovush m urakkab tushun ch a bo'lgani uchun boshlang'ich sinf­
larda unga t a ’rif berilmaydi. Shunga qaram ay, bolalarda tovush haqida 
to 'g 'ri ilmiy tasa w u r am aliy m ashqlar yordam ida hosil qilinadi. Bunda 
yetakchi usul so'zdagi tovushlarning talaffuzi ham da so'zning leksik 
m a’nosi so'zdagi tovushlarning tarkibiga bog'liqligi ustida kuzatish 
hisoblanadi. M asalan,