K. B. Urazov, S. V. Vaxidov boshqa tarmoqlarda buxgalteriya hisobining xu su si yatl ari

Xj -jami xarajatlar;
Cm - har bir mahsulot bo‘yicha sotish hajmi;
Sjm-jami mahsulotlar bo‘yicha sotish xajmi.
Sabzavotchilik sohasiga sarflangan xaraj atlami yyetishtirilgan mahsulotlar o‘rtasida taqsimlash tartibi misol tariqasida 12.4-jadvalda keltirilgan.

4. 
   jadval
   

Sabzavotchilik sohasi xarajatlarini mahsulotlar o‘rtasida


taqsimoti

Mahsulot turi	Hosil, s	1 $. sotish bahosi, so*m	Sotish qiyinati, so'm	llissasi, %	Xarajat summasi. so‘m	1 birlik mahsulot tannarxi, so'm
1	2	3	4	5	6	7
Pomidor	100	15000	1500000	9,1	1228550	12285
Pivoz	150	20000	3000000	18,3	2470610	16470
Karam	120	8000	960000	5,8	783035	6525
Kartoshka	200	45000	9000000	54.7	7384830	36924
Sabzi	110	18000	1980000	12.1	1633575	14850
Jami			16440000	100,0	13500600

Izoh: a) 6-ustunda har bir mahsulot turlariga to‘g‘ri keladigan xarajatlar ulaming sotish hajmini jami mahsulot sotishdagi hissasini (5-ustun) barcha mahsulot turlariga qilingan jami xarajatlar summasiga (6-ustunning jami summasiga) ko‘paytirish va 100 foizga bo‘lish orqali topiladi; b) 7-ustunq 6-ustun / 2-ustun.
Makkajo‘xori. 1 se. makkajo‘xori donining tannarxini hisoblashda don qabul qilish punktlarida sutkalik o‘rtacha namunalami sutkadagi donning bazis namligini (makkajo‘xori sutkasidagi donning bazis namligi 22 foiz ko‘lamida qabul qilingan) hisobga olib yanchish natijasida aniqlangan so‘talardan quruq donga o‘tkazish xo‘jalikning davlatga sotgan makkajo‘xori so‘talaridan bazis namlikdagi don chiqishining o‘rtacha foizidan aniqlanadi. Bu foiz qabul qilingan don nakladnoylari registrlarining
ma’lumotlaridan olinadi. 1 s makkajo‘xori donining tannarxi ishlab chiqarish xarajatlarini jo‘xoripoyalarini yig'ishlirish sarflari va qiymatini istisno qilib, don massasiga taqsimlab aniqlanadi.
Paxta. 1 s paxtaning tannarxi uni yetishtirish va yig‘ ishtirish (g‘o‘zapoya bundan mustasno) xarajatlari summasini uning hisobgaolingan (konditsiya) miqdoriga taqsimlab aniqlanadi. Paxtaning tannarxi alohidanavlar bo‘yicha aniqlanganda xarajatlaming umumiy summasi uning xarid narxlarining qiymatiga mutanosib taqsimlanadi.
Lavlagi. 1 slavlagi ildiz mevasining ishlab chiqarish tannarxi (fabrikada ishlatiladigan va tug‘anagi) ulami qand lavlagining (foydalaniladigan bargining qiymati xarajatlardan chegirib tashlangach) fizik massasiga bo‘lib aniqlanadi.
Tainaki. Tamaki va moxorka xomashyosining tannarxi ishlab chiqarish xarajatlarining umumiy summasi va xomashyoning hisobga olingan massasidan kelib chiqib, xarajatlami mahsulotning alohida turlariga ulaming xarid baholaridagi qiymatiga mutanosib taqsimlab aniqlanadi. Urug‘chilikda 1 s tamaki, moxorka xomashyosi, urug‘ning tannarxi muayyan mahsulotni ishlab chiqarish xarajatlarining tegishli summasi vaxomashyo, urug‘ning hisobga olingan massasidan kelib chiqib aniqlanadi.
Kartoshka. 1 s kartoshkaning tannarxi kartoshkani yetishtirishga taalluqli barcha xarajatlami palak qiymatini chegirib, kartoshka hosiliga taqsimlab aniqlanadi.
Meva va uzumlar. 1 s meva va uzum tannarxi xarajatlarining umumiy summasini mahsulot massasiga (turlar, navlar bo‘yicha) taqsimlab aniqlanadi.
Choy. Saralangan choybargi tannarxini aniqlashda xarajatlaming umumiy summasidan dag‘al choy bargi, kofein uchun tarkibiy material va urug‘ning xarid narxlaridagi bahosi chegiriladi. 1 s saralangan choyning tannarxi shu mahsulotga o‘tkazilgan xarajatlami saralangan choy bargi massasiga bo‘lib aniqlanadi.
Tayanch iboralar
Dehqonchilik - bevosita inson vajonli hayvonlar tomonidan iste’mol qilinadigan, ishlab chiqarishga moddiy asos bo‘lib hisoblanadigan o‘simliklar, ekinlar, xomashyo va materiallami yetishtirish (ishlab chiqish) bilan bogMiqjarayonlar majmuasi.
Dehqonchilik jarayonlari-bularyemi ekishgatayyorlash, ekish, parvarishlash, hosilni yig‘ib olish kabi jarayonlar.
Dehqonchilik ishlab chiqarish xarajatlari-yemi e к i shga tayyorl ash xarajatlari, ekishxarajatlari. ekinni parvarishlash xarajatlari vahosilni yig' ib olish, oniborgayetkazish va uni saqlasli bilan bogfliq barcha xarajatiar majmuasi.
Urugfliksarfi—ekin turi bo‘yichaekilganmaydon hajmini 1 gayerga sarflangan urug‘lik miqdoriga va 1 kg urugflikning haqiqiy tannarxiga ko‘paytirish yo‘li bilan topilgan summa.
0‘g‘it sarfi - bu ekin turi bo‘yicha eki lgan maydon hajmini 1 ga yerga sarflangan o‘g‘it miqdoriga va 1 kg o‘g‘itning haqiqiy tannarxiga ko‘paytirishyo‘li bilan topilgan summa.
Asosiy mahsulot - qishloq xo‘jaligining ixtisoslashgan sohasini yuritishda yetishtirilislii bosh rnaqsad qilib olingan malisulot turi.
Yondosh mahsulot - asosiy ekinlardan asosiy mahsulotlar bilan bir vaqtda olinadigan va iste’mol xususiyatlariga ko‘ra asosiy mahsulotga o‘xshash mahsulot.
Yordamchi mahsulot - asosiy mahsulot bilan bir vaqtda olinadigan, ammo xususiyatiga ko‘ra ikkinchi darajali mahsulot.
Bir birlik mahsulotning haqiqiy tannarxi - qishloq xo‘jaligi mahsulotini yetishtirishga sarflangan jami xarajatiar summasini olingan mahsulot miqdoriga nisbati.
Bir birlik mahsulotning reja tannarxi - qishloq xo‘jaligi mahsulotini yetishtirishga sarflanadigan jami xaraj atlar summasini olinadigan mahsulot miqdoriga nisbati.
Reja tannarx va haqiqiy tannarx o‘rtasidagi farq summasi - bir
birlik mahsulotning haqiqiy va reja tannarxi o‘rtasidagi farqni jami yyetishtirilgan malisulot miqoriga ko‘paytirishda topilgan summa.
Nazorat uchun testsavol-javoblari

1. 
   Dehqonchilikda xarajatiar obyekti boflib hisoblanmaydi:
   

1. 
   bog‘dorchilik;
   
2. 
   polizchilik;
   

g) quychilik;
d) sabzavotchilik.

2. 
   «Qahramon» fermer xo‘jaligida 20 yilda paxta va don
   

yetishtirishga quyidagi xarajatiar qilingan:
Qo‘shimcha ma’lumotlar:
1.20 yilda olingan yalpi hosil:

• 
  paxta bo‘yicha 600 s., 1 s. reja tannarxi 30 000 so‘m;
  
• 
  don bo‘yicha: don 260 s., 1 s. reja tannarxi 20 000 so‘m, don chiqiti 20 ts. (don chiqish foizi - 50 %), 1 s. reja tannarxi 10 000 so‘m, somon 50 s., 1 ts reja tannarxi 4000 so‘m.
  

2. 
   0‘rtacha 1 s. mahsulotning sotish bahosi: paxta 50 000 so‘m, don 34 000 so‘m, don chiqiti 17 000 so‘m;
   
3. 
   Donli ekinlar bo‘yicha tugallanmagan ishlab chiqarish yil boshiga 3000000 so‘m, yil oxiriga 2900000 so‘m.
   
4. 
   Olinganpaxta, don vadonchiqitito‘liq sotilgan, somonesa,to‘liq chorvagaberilgan.
   

Xnrajtit inoddahtri	Sumniasi
Isli haqi xarajatlari:
- paxtaga	6000000
- donga	2000000
Ish haqidan ijtimoiy sug'urtnga ajratma:
- paxtaga	1440000
- donga	480000
Urue'lik;
- paxtaga	1200000
- donga	560000
O'g'itlar:
- paxtaga	3800000
- donga	1500000
Yoqitg’i va movlash materiallari:
- paxtaga	2500000
- donga	680000
Sug'urta toiovlari:
- paxtaga	500000
- donga	100000
lsh va xizmatlar:
- paxtaga	800000
- donga	200000
Yordamchi va umumishlab chiqarish xarajatlari:
- paxtaga	1100000
- donga	700000

Olingan paxtaning reja tannarxi summasini toping va unga buxgalteriya yozuvini bering.

1. 
   Dt 2810 Kt2010 18000000;
   
2. 
   Dt 2810 Kt2010 17340000;
   

v) Dt 9110 Kt2010 18000000;
g) Dt 9110 Kt2010 17340000.

2.