K. B. Urazov, S. V. Vaxidov boshqa tarmoqlarda buxgalteriya hisobining xu su si yatl ari

Chakana savdo korxonalarida idLshlar hisobining xususiyatlari

Chakana savdo korxonalarida idishlaming hisobi maxsus 2950 «Tovarlar ostidagi va bo‘sh idishlar» schotida olib boriladi. Ushbu aktiv schotning debetida idishlaming ta'minotchilarva boshqa manbalardan kelib tushishi, kreditida esa ulaming ta’minotchilarga qaytarilishi, sotilishi va boshqa chiqimlari aks ettiriladi. Idishlaming hisobi ushbu schotda sotib olish baholarida yoki o‘rtacha baholarda olib boriladi.
Idishlarga doir operatsiyalar hisobda quyidagi yozuvlar bilan aks ettiriladi (25.1-jadval):

1. 
   jadvaI
   

.Va	Operatsiyaning mazmuni	Sum nia	Schotlar korresoondensivasi		Asos
			Delict	Kredit
i	Ta'minotchilardan tovarlar bilan birgulikda olingan idishlaming sotib oiish qivmati	200000	2950	6010	Schot-faktura
2.	Shu'ba va qaram xo'jalik jamiyatlaridan kelib tushgan idishlaming sotib olish qiyniati	1000000	2950	6110. 6120	Schot-faktura
3.	Ta'sischilardan kelib tushgan idishlaming kelishuv baholaridngi qiymati	50000	2950	4610	Ta'sis hujjatlari. schot-faktura. kirim dalolatnoniasi
4.	Xorijiy ta'sischilardan ta'sis badali sifatida kelib tushgan idishlar bo'yicha: korxona ro*y.\atdan o'tgnn sanadagi kurs bo'yicha hisoblangan kirini bahosidagi qiymat: kelib tushish va ta'sis sanalari o'rtasida vujudga kelgan kurs farqlari summasi	5000000 300000	2950 2950	4610 8420	Ta'sis hujjatlari. BYLJD, kirim dalolatnoniasi BYUD. kirim dalolatnoniasi. maxsus hisob- kitob
5	Bepul olingan idishlaming kelib tushish bahosidagi qivmati	500000	2950	8530	Shartnoma. schot-faktura
6.	Qarzga olingan idishlarni kelishuv baholardagi qivmati	6000000	2950	6820	Shartnoma, schot-faktura
7.	Kirim qilingan idishlar qiyniati ustiga qo'yilgan savdo ustaniasi	1440000	2950	2980	Savdo ustanialari reestri
9.	Aholidan sotib olingan idishlaming sotib olish baholaridagi qivmati	30000	2950	9020	Dalolatnoma
10.	Idishlarni ta'minotchilnrga qavtarilishi	500000	6010	2950	Schot-faktura
1 1.	Idishlaming sinishi. nobudgarchiliklariga	20000	5910	2950	Dalolatnoma
12	Idishlaming sotilishi	600000	4010. 5010	9020	Schot-faktura, KKO

Idishlarga doir operatsiyalarni schotlarda aks ettirish tartibi
Idishlaming tahliliy hisobi moddiy javobgar shaxslar bo‘yicha ulaming turlari, guruhlari, baholari bo‘yicha natural-pul birligidayuritiladi.

5. 
   Chakana savdo korxonalarida tovar-moddiy bovliklar inventarizatsiyasi xususiyatlari va uning natijalari hisobi
   

Chakana savdo korxonalaridagi tovar va idishlarning inventarizatsiyasini tashkil qilish va o‘tkazish 19-son BHMS «Inventarizatsiyani tashkil qilish va o'tkazish» ga asosan amalga oshiriladi. 0‘zining xarakteri, rasmiylashtirilishi, natijalami aniqlash tartibiga ko‘ra chakana savdo korxonalaridagi tovar-moddiy boyliklarning inventarizatsiyasi ulgurji savdo korxonalaridagi tartibga asosan o‘xshaydi, lekin quyidagi jihatlari bilan ulami farqlash mumkin:
Birinchidan, chakana savdo korxonalarida tovar-moddiy boyliklar inventarizatsiyasi savdo do‘kon kassasidagi pul mablag‘larini sanashdan boshlanadi. Naqd pul mablag‘larining sanog‘i alohida dalolatnoma bilan rasmiylashtiriladi.
Ikkinchidan, pul mablagiaridan keyin savdo do‘kondagi tovarlar sanoqdan o‘tkaziladi, shundan so‘ng yordamchi bino va maydonchalardagi tovarlar qayta ro‘yxatga olinadi.
Uchinchidan, inventarizatsiya minimal muddatlardao‘tkaziladi, chunki uni cho‘zilib ketishi tovar aylanmasiga salbiy ta’sir o‘tkazadi.
To‘rtinchidan, inventarizatsiya o‘tkazish vaqtida tovarlami bevosita savdo do‘konidan sotilishiga yo‘l qo‘yilmaydi.
Beshinchidan, tovarlaming qayta sanog‘ i ulami ng alohida xususiyatlari, saqlanayotgan idishlarning turlari va boshqajihatlari e’tiborga olinib amalga oshiriladi, masalan bochkadagi paxta yog‘i bochkaning hajmi va sig‘imiga qarab aniqlanadi, bir xildagi tovarlar sotish baholariga qarab guruhlanadi.
Oltinchidan, tovarlar kamomadi aniqlangandatabiiy kamayish hisob- kitobi, idish vazni oshishi dalolatnomalari tuziladi.
Yettinchidan, inventarizatsiya natijasidamoddiyjavobgarshaxstomonidan savdo pullarini to‘g‘ri va o‘z vaqtida kassaga topshirilganligi aniqlanadi.
Sakkizinchidan, tovarlami qayta baholashga doir inventarizatsiyalar soni chegaralanmaydi.
Chakana savdo korxonalarida tovarlaming qayta sanog‘i inventarizatsiya ro‘yxati, inventarizatsiya natijalari esa taqqoslama qaydnoma bilan rasmiylashtiriladi.
Chakana savdo korxonalarida tovarlaming inventarizatsiyada aniqlangan kamomadlari, saqlash va sotish jarayonida yuz bergan buzilishlari, sinishlari, chiqindilari, yog‘och idishlarga singishi natijasidagi yo'qotishlari tuzilgan dalolatnomalar asosida hisobdan chiqariladi. Dalolatnomalar asosida aniqlangan kamomad va yo‘qotishlar summasiga quyidagi buxgalteriyayozuvi qilinadi:
-Jami aniqlangcm yo ‘qolishlar summasiga:
Debet 5910 «Kamomadlar va boyliklami buzilishidan ko‘rilgan yo‘qotishlar»;
Kredit 2920 «Chakana savdodagi tovarlar».
-Me’yordagi va me’yordan ortiq yo‘qotishlar summasining korxona xarajatlariga olib borilishiga:
Debet 9430 «Boshqa operasion xarajatlar»;
Kredit 5910 «Kamomadlar va boyliklami buzilishidan ko‘rilgan yo‘qotishlar».
-Me’yordan ortiq yo'qotishlar summasining moddiy javobgar shaxslar bo ‘yniga qo ‘yilishiga:
Debet 4730 «Xodimlar bilan moddiy zararlar bo‘yicha hisob-kitoblar»;
Kredit 5910 «Kamomadlar va boyliklami buzilishidan ko‘rilgan yo‘qotishlar».
Tovar va idishlaming inventarizatsiyada aniqlangan ortiqcha summalari chakana savdo korxonalarining asosiy faoliyatdan olingan daromadlariga olib boriladi va unga Debet 2920 «Chakana savdodagi tovarlar» Kredit» 9390 «Boshqa operasion daromadlar» yozuvi qilinadi.
Tayanch iboralar
Qat’i belgilangan sotish baholari - davlat organi tomonidan ma’lurn ijtimoiy ahamiyatga molik tovarlar, masalan, un, non, o‘ simlik yog‘ i, shakar, dori4larmonlaming ayrim turlari, benzin, avtomobillar va shu kabilar uchun belgilanadigan sotish baholari.
Erkin sotish baholari - davlat organi tomonidan miqdori qat’i belgilanmaydigan baholar.
Chakana savdo aylanmasi - tovarlarni naqd pulga, plastik kartochkalar orqali, kreditga va mayda ulgurji tarzda sotishning pul birligidagi miqdori.
Nazorat kassa apparati - tovarlarni naqd pulga sotilishida qoMlaniladigan texnik vosita.
Plastik kartochka - tovarlarni sotishda qo‘llaniladigan to‘ lov vositasi.
Tovarlarni kreditga sotish - tovarlaini kredit shaitnomasiga muvofiq ular qiymatini ma’lum muddatgacha belgilangan miqdorda qo‘shimcha foizlar bilan birga to‘lab borish sharti bilan sotish.
Savdo ustamasi - tovarlarni chakana sotishda ular qiymati ustuga qo‘yiladigan qo‘sliimcha to‘lov.
Tovar - pul hisoboti - chakana savdo korxonalarida tovarlar va idishlar harakati hamda ulami naqd pulga, kreditga, plastik kartochkalarga va mayda ulguiji tarzda sotilganligi to‘g‘risida moddiy javobgar shaxslar tomonidan belgilangan muddatda tuziladigan hujjat.
Nazorat test savol -javoblari

1. 
   Chakana savdo - bu:
   

1. 
   tovarlarni katta partiyada naqdsiz pulga sotish;
   
2. 
   tovarlarni katta partiyada naqd va naqd pulsiz sotish; v) tovarlarni kichik partiyalarda naqd pulga sotish;
   

g) to‘g‘ri javob yo‘q.

2. 
   Chakana savdo korxonalarida tovarlar hisobi yuritiladi:
   

1. 
   sotib olish baholarida;
   
2. 
   ulguiji baholarda;
   

v) sotish baholarida; g) to‘g‘ri javob yo‘q.

3. 
   Chakana savdo korxonalarida idishda kelgan tovarlarning qiymatiga:
   

1. 
   idishlar qiymati kiradi;
   
2. 
   idishlar qiymati kirmaydi; v) to‘g‘ri javob yo‘q;
   

g) idishlar qiymati alohida hisobga olinadi.

4. 
   Tovarlar sotib olish qiymatiga qo‘shiladi: ajdirektor oyligi;
   

b) transport xarajatlari; v) kredit foizi; g) to‘g‘ri javob yo‘q.

5. 
   Chakana savdo korxonalarida tovarlarning sotish bahosi qanday aniqlanadi?
   

1. 
   kirim dalolatnomasi orqali;
   
2. 
   chakana baholar reestri orqali;
   

v) ta'minotchining schot-fakturasi asosida; g) barchajavoblarto‘g‘ri.

6.