Kafedrasi mikroiqtisodiyot

Nominal YaIM – bu joriy narxlarda, ya’ni ushbu yil narxlarida 
hisoblangan ko‘rsatkich bo‘lib, u qiymat ko‘rsatkichi hisoblanadi va 
shuning uchun narxlar darajasining o‘zgarishi uning kattaligiga ta’sir 
ko‘rsatadi. 
Nominal YaIMga ikkita omil ta’sir ko‘rsatadi: 
1) ishlab chiqarish real hajmining o‘zgarishi; 
2) narxlar darajasining o‘zgarishi. 
Real YaIMni hisoblash uchun esa nominal YaIMni unga ta’sir 
etuvchi narxlar darajasidan «xolos etish» lozim bo‘ladi. 
Real YaIM – bu qiyosiy narxlarda, ya’ni o‘zgarmas yoki bazis yil 
narxlarida hisoblangan yalpi ichki mahsulotdir. Bunda bazis yil qilib 
istalgan yilni olish mumkin, ya’ni tanlangan bazis yil joriy yildan oldin 
ham, undan keyin ham bo‘lishi mumkin (masalan, 2000 yil uchun real 
YaIMni hisoblash uchun 2018 yil narxlari bazis yil qilib olinishi mumkin 
yoki aksincha. 2018 yil uchun 2000 yil narxlari bazis yil deb qabul 
qilinadi). Shunday qilib, real YaIM quyidagicha aniqlanadi: 
Real YaIM = (Nominal YaIM / YaIM deflatori) x 100% 
MHTdagi ko‘rsatkichlar yalpi mahsulot va yalpi daromadni 
faqatgina miqdor jihatdan hisoblab beruvchi ko‘rsatkichlar hisoblanib, 
ular bir qator kamchiliklardan holi emas. Masalan, ular ilmiy-texnik 
taraqqiyot va iqtisodiy o‘sishning salbiy jihatlarini hisobga olmaydilar, 
bundan tashqari YaIM va MD ko‘rsatkichiga nisbatan kamroq darajada 
ortadigan farovonlik, hayot sifati darajasini aks ettirmaydi. Farovonlik 
darajasini aniqlashda odatda a) aholi jon boshiga to‘g‘ri keluvchi YaIM 
(GDP per capita), ya’ni YaIM / mamlakatdagi aholi soni; yoki b) aholi jon 
boshiga to‘g‘ri keluvchi MD (NI per capita), ya’ni MD / mamlakatdagi 
aholi soni ko‘rsatkichlardan foydalaniladi. Mamlakatlarni o‘zaro ushbu 
ko‘rsatkichlar bo‘yicha qiyoslash uchun ularni nisbatan qat’iy valutada, 
ya’ni AQSh dollarida hisoblash amaliyotda keng tarqalgan. 
Ammo ushbu yuqorida keltirib o‘tilgan ko‘rsatkichlar ham 
mukammal hisoblanmaydi va hayot sifati darajasini aniq belgilab bera 
olmaydi. Ularning asosiy kamchiliklari: 
a) ular o‘rtacha tenglashtirilgan (agarda bitta kishida ikkita 
avtomobil, ikkinchi bir kishida umuman avtomobil bo‘lmasa, u holda har 
birida o‘rtacha bittadan mavjud deb hisoblanadi); 
b) ular farovonlik darajasining ko‘pgina sifat jihatlarini hisobga 
olmaydi (bir xil kattalikdagi MDga ega ikki mamlakat turlicha: 
savodxonlik darajasi, umr kechirishining davomiyligiga ko‘ra, salomatlik 
va o‘lim darajasi, jinoyatchilik darajasi va boshqa ko‘rsatkichlar bo‘yicha 
farqlanishi mumkin); 

---