Kafedrasi “tda” fanidan

II Nazariy qism
2.1 SMTP protokoli haqida tushuncha
SMTP ( eng. Simple Mail Transfer Protocol - oddiy pochta uzatish protokoli) TCP / IP tarmoqlarida elektron pochtani jo’natish uchun foydalaniladigan keng tarqalgan tarmoq protokoli hisoblanadi. SMTP birinchi marta RFC 821 (1982) yilda da ishlab chiqilgan; QRM 5321 (2008) ning so'nggi yangilanishi ESMTP (eng. extended SMTP) kengaytirilgan kengaytmasini o'z ichiga oladi. Bugungi kunda, "SMTP protokoli" protokol o’zini va uni kengaytirilgan variantini bildiradi. SMTP, TCP 25 portidan foydalangan xolda chiquvchi pochtani jo'natish uchun mo'ljallangan. E-mail serverlari va boshqa xabarlarni uzatish agentlari elektron pochta xabarlarini jo'natish va qabul qilish uchun SMTP dan foydalansa, pochta serveri odatda SMTP-dan faqat retranslyatsiya qilish uchun jo'natishda ishlatiladi. Xabarlarni qabul qilish uchun mijoz ilovalari odatda POP (eng. Post Office Protocol pochta xizmati bayonnomasi) yoki IMAP (Internet Message Access Protocol) yoki maxsus tizimlar (masalan, Microsoft Exchange va Lotus Notes / Domino) dan pochta qutisini serverda qayd qilishda foydalaniladi.

1. 
   rasm. SMTP protokoli bo’yicha jo’natish va qabul qilish sxemasi
   

SMTP parametrlari
Nomlanishi - Simple Mail Transfer Protocol
Darajasi - (OSI modeli bo’yicha) amaliy pog’ona
Oilasi - TCP/IP
Porti - ID25/TCP, 587/TCP, 465/TCP (SMTP over SSL)
Vazifasi – Elektron pochtani uzatish
Xususiyatlarin- RFC 5321
Asosiy ilovalari (klientlar) - MUA (The Bat!, MS Outlook, MS Outlook Express, Mozilla Thunderbird, Claws Mail va hkz).
Asosiy ilovalari(serverlar) – MTA
(sendmail, postfix, OpenSMTPD, qmail, exim,Microsoft Exchange Server, MDaemon)
Kengayishi – Qo’shimcha buyruqlari (RFC 2449)

SMTP ishiga oddiy misol:
C: — klient, S: — server
S: (ожидает соединения)
C: (Подключается к порту 25 сервера)
S:220 mail.company.tld ESMTP is glad to see you!
C:HELO
S:250 domain name should be qualified
C:MAIL FROM:
S:250 [e-mail] sender accepted
C:RCPT TO:
S:250 [e-mail] ok
C:RCPT TO:
S:550 [e-mail] unknown user account
C:DATA
S:354 Enter mail, end with "." on a line by itself
C:From: Some User
C:To: User1
C:Subject: tema
C:Content-Type: text/plain
C:
C:Hi!
C:.
S:250 769947 message accepted for delivery
C:QUIT
S:221 mail.company.tld CommuniGate Pro SMTP closing connection
S: (закрывает соединение)

Yaratilishi
1960-yillarda turli xil elektron aloqa vositalari ishlatilgan. Odamlar bir-biri bilan faqat ma’lum bir meynfreymlar uchun mo'ljallangan tizimlardan foydalanib axborot almashinishgan. Katta miqdordagi kompyuterlar xususan AQSH Hukumati ARPANET tarmog’ini ishga tushirgandan so’ng, turli tizimlardagi foydalanuvchilar bir-birlariga elektron pochta xabarlarini yozishlari uchun standartlar ishlab chiqildi. 1970-yillarda ishlab chiqilgan ushbu standartlar SMTP uchun asos bo'ldi. SMTP ildizlari ARPANET orqali xabarlar yuboradigan TOPS-20 / TENEX kompyuterlari uchun BBN Technologies tomonidan Ray Tomlinson tomonidan "ixtiro qilingan" 1971-yilda qabul qilingan Pochta qutisi bayonnomasi va SNDMSG da ko'rsatilgan (o'sha paytda unga 50 dan kam xost ulangan bo’lgan) ikkita qo'llanmada kuzatilishi mumkin. Keyinchalik 1973 yilda FTP Mail va Mail Protocol ishlab chiqilgan. ARPANET 1980 yilga kelib zamonaviy Internetga aylantirilguniga qadar uni rivojlantirish ishlari 1970-x yillar mobaynida davom etdi. O'sha yili John Postel, pochta almashinuvi uchun asos bo'lib qolgan FTP orqali Mail Transport Protocol (pochta uzatish protokoli) ustida ishlarni davom ettirdi,. SMTP, 1982-yil avgustda QRM 821 da (Postel tomonidan yozilgan) chop etildi. SMTP standarti SMTP bilan o'xshashliklarga ega bo'lgan ma'lumotlar tarmog'i Usenet bilan bir vaqtda ishlab chiqilgan. SMTP 1980-yillarning boshlarida keng tarqalgan. O'sha paytda, Unix ga asoslangan Unix to Unix CoPy (UUCP) pochta dasturiga qo'shildi, bu elektron xabarlarni muntazam ravishda ulangan qurilmalar o'rtasida uzatishni yaxshiroq amalga oshirdi. Boshqa tomondan, SMTP yuboruvchi va qabul qiluvchi qurilmalar tarmoqqa doimiy ravishda ulangan bo'lsa yaxshi ishlaydi. Har ikkala qurilma ham saqlash va jo'natish mexanizmidan foydalanadi, va push-texnologiyasi (surish texnologiyasi) ga misol bo'la oladi. Usenet yangiliklar guruhlari UUCP yordamida serverlar orasida hali ham tarqalib tursa ham, UUCP pochtasi yo'nalishli sarlavhalar sifatida ishlatilgan "bang path" yo'nalishi (tarmoqdagi xost-serverlar qatori) bilan birga yo'qoldi.
Pochta ishlash modeli
E-mail pochta serveri (MSA, pochta jo'natuvchi agenti - elektron pochta jo'natuvchi agenti) uchun SMTP orqali 587 TCP porti orqali pochta mijozi (MUA, pochta orqali foydalanuvchi agenti - foydalanuvchi pochta agenti) tomonidan ko'rsatiladi. U yerdan MSA o'z xabarlarini uzatish agentlariga (MTA, pochta jo'natmasining agenti) pochta orqali xabarlar jo'natadi. Ko'pincha, bu ikki vosita bir xil qurilma ustida turli xil parametrlar bilan ishlaydigan bir xil dasturning oddiy namunalari. Mahalliy ishlov berish alohida mashinada ham amalga oshirilishi mumkin va turli qurilmalar o'rtasida bo'linishi mumkin; Birinchi holatda, ushbu jarayonda fayl almashuvi mavjud bo'lib, ikkinchidan, SMTP xabarni ichki sifatida yuborish uchun ishlatiladi, har bir uy egasi keyingi qurilma qidiruv host sifatida foydalanish uchun tuzilgan. Har bir jarayon o'z-o'zidan MTA, ya'ni SMTP serveri.
SMTP protokolini ko’rib chiqish
SMTP - ulanishni talab qiladigan matnli aloqa protokoli bo'lib, u orqali xabarning jo'natuvchisi buyruq qatorlarini chiqarish va kerakli ma'lumotlarni odatda TCP ulanish (Transmission Control Protocol) bo'lgan ishonchli kanal orqali qabul qiluvchisi bilan bog'laydi. SMTP seansi SMTP mijozi va tegishli SMTP server javoblari tomonidan yuborilgan buyruqlardan iborat. Sessiya ochilganda, server va mijoz parametrlarini o'zgartiradi. Sessiyada nol yoki bir nechta SMTP operatsiyalari (tranzaktsiyalar) bo'lishi mumkin.
SMTP operatsiyasi uchta buyruq / javob jarayonlaridan iborat (quyidagi misolda). Jarayonlar tavsifi:
MAIL FROM – qaytish manzilini belgilaydi (ya'ni, Return-Path, 5321.From, mfrom). Bu qaytarilgan xabarlar uchun manzil.
RCPT TO - bu xabarni qabul qiluvchisi. Ushbu buyruq har bir qabul qiluvchi uchun bir necha marta berilishi mumkin. Ushbu manzillar qobiqning bir qismidir.
DATA - matnli xabarlarni yuborish uchun. Bu xatning mazmuni, uning qobig'idan farqli o'laroq. Bu bo'sh satr bilan ajratilgan xabar boshi va xabar tanasidan iborat. DATA bir guruh buyruqlar hisoblanadi, server ikki marta javob beradi: DATA buyrug'iga birinchi marta, matnni qabul qilishga tayyor bo’lganidan so’ng, va barcha xatni qabul qilish yoki rad etish uchun ma'lumot ketma-ketligidan so'ng ikkinchi marta.
DATA buyrug'i uchun oraliq javoblardan tashqari, har bir server javobi ijobiy (2xx javob kodi) yoki salbiy bo'lishi mumkin. Ikkinchisi, o'z navbatida, doimiy bo'lishi mumkin (kod 5xx) yoki vaqtinchalik (kod 4xx). SMTP serverining xabarni jo'natishni rad etishi - xatolik hisoblanadi; bu holatda, mijoz qaytarilgan xatni jo'natishi kerak. So’rovdan so'ng - ijobiy javobning, xabar rad etilishi mumkin. Server shuningdek, mijozdan qo'shimcha ma'lumotlarning kutilishi (3xx kodi) haqida xabar berishi mumkin.
Dastlabki xost (SMTP mijozi) serverda oxirgi foydalanuvchi pochta dasturlari (funktsional pochta aloqasi agenti - MUA) yoki serverda xabarlarni uzatish agenti (MTA) bo'lishi mumkin, ya'ni server xabarni yuborish uchun tegishli sessiyada mijoz sifatida ishlaydi. To'liq funksional serverlar xatolar yuzasidan xabarni qayta jo'natish uchun xabarlar navbatini qo'llab-quvvatlaydi.
MUA, SMTP serverini chiqish pochta uchun uning sozlamalaridan biladi. Mijoz sifatida harakat qiluvchi SMTP-server, ya'ni xabarlarni uzatish har bir qabul qiluvchining domeniga MX (Mail Exchange) DNS yozuvlar manbaini ko'rish orqali qanday serverga ulanishni belgilaydi. MX yozuvi topilmasa, mos MTA lar (barchasi emas) oddiy A yozuviga qaytariladi. Serverlarga yo'naltirish serverlari Smart host ishlatish uchun ham sozlanishi mumkin.
Mijoz sifatida ishlaydigan SMTP serveri SMTP uchun ishlab chiqilgan 25 portdagi serverga TCP ulanishini o'rnatadi. MUA xabarni yetkazish vositachisi (MSA) ga ulanish uchun 587 portdan foydalanishi kerak. MTA va MSA o'rtasidagi asosiy farq SMTP autentifikatsiyasining faqat oxirgisini talab qilinishi hisoblanadi.

2.rasm. MUA ( funktsional pochta aloqa agenti) va MTA (serverda xabarlarni uzatish agenti) ning SMTP asosida bog’lanishi.