Kalendar va ularning turlari. Sharq mamlakatlari kalendarlari

---

Kalendar va ularning turlari. 
Sharq mamlakatlari 
kalendarlari 

---

REJA
1.«Kalendar» atamasining paydo bo‘lishi. 
Zamonaviy kalendarlar
2.Kalendarlar va ularning turlari. Quyosh, Oy, 
Oy-Quyosh kalendarlari. 
3.Misr, Mesopatamiya, Hindiston, Xitoy 
kalendarlari.

---

Kalendar (lot. calendarium — qarz daftari), taqvim — yil, oy, 
hafta va kunlar hisoblashni yuritish tizimi. Kalendar so‘zi 
lotincha “kalendarium” so‘zidan olingan bo‘lib, qarz kitobi 
ma’nosini anglatadi. Qadimda Rimda qarzdorlar oyning 
birinchi kuni qarzlarining foizlarini to‘laganlar va bu 
“kalenda”ga qayd qilib borilgan, qarzdorlar qarz foizlarini 
oyning birinchi kunida to‘laganlar.
Kalendar - kecha kunduzlar hisobi tizimidir. Sutka katta 
davrlarni o‘lchash uchun kichiklik qiladi. Qadimdan 
insoniyat katta vaqt oralig‘ini o‘lchash uchun sutkadan 
tashqari hafta, oy va yildan foydalanib kelganlar. Vaqtning 
katta oraliqlarini o‘lchash birligi tabiiy yil- Yerning Quyosh 
atrofida bir marta to‘la aylanib chiqish davri qabul qilingan 
va u kalendar yili deb ataladi. 

---

---

Quyosh, Oy, sayyoralarning koʻrinma harakati, kun bilan
tunning almashinuvi, Oy fazalari va yil fasllarining davriy
ravishda takrorlanib turishiga asoslanadi. K.ning paydo
boʻlishi odamning xoʻjalik faoliyatini yuritish ehtiyoji bilan
bogʻliq. Odamlar Quyoshning chiqib botishini kuzatib — kun, 
Oy oʻrogʻining avval kattalashib, soʻng kichrayishiga qarab
— oy, yil fasllarining davomida Quyoshning ufqdan
qanchalik koʻtarilishini kuzatib yil tushunchalariga kelishgan. 
Asta-sekin vaqtni yana ham aniqroq hisoblash ehtiyoji bilan
soat, minut birliklari, mifologik anʼanalar asosida hafta
tushunchasi kiritilgan. Vaqt hisobini toʻgʻri yuritish uchun
dastlabki rasadxonalar qurilgan, quyosh soati oʻylab
topilgan.

---

---

Zamonaviy yil hisobi.
Hozirda Iso payg'ambar tug'ilgan yil yangi yil hisobi uchun
asos qilib olingan. Mana oradan 2007 yil o'tib bormoqda. Bu 
XXI asr demakdir. Iso tug'ilgan avvalgi yillarni «milloddan
avval», undan keyingi yillarni «milodimizning» deb beramiz. 
Eramizdan awalgi sanalar kattadan kichikka, milodimiz
sanalari esa kichikdan kattaga qarab sanalar hisoblanadi.
Tarixda yil hisobi qanday yuritiladi. Misol keltiramiz ! Insonlar
mil aw VIII ming yillikdan beri dehqonchilik bilan shug'ullanib
kelmoqdalar. Xozir esa 2007 yil. Shunday ekan dehqonchilik
paydo bo'Iganiga qancha bo'ldig’ Buni aniqlash uchun mil 
aw o'tgan 8 ming yilga, millodning 2 ming yilini qo'shamiz. 
Demak, dehqonchilik paydo bo'Iganiga 10 ming yil bo'lgan.

---

---

Musilmonlar hiiriy vil hisobi.
Milodning 622 yilida (16 iyun) Muxammad payg'ambar
(SAV) Makka shahridan Madinaga ko'chgan. (Arabcha
ko'chib o'tish - hijrat deb atalgan).
Hijriy yil hisobining o'zi 2 ga - hijriy qamariya (oy) va hijriy
shamsiya (quyosh)ga bo'linadi. Qamariya oy yili bo'yicha yil
hisobi milodning 622 yil 16 iyunidan boshlangan. Shu sana
musulmon olamida 1 - yilning boshlanishi deb qabul
qilingan. Hijriy yil 12 oydan iborat. Biroq, bu yil hisobida 1 oy
29,5 kundan, 1 yil esa, 354 kundan iborat. (biz amal
qilayotgan yil hisobi esa 365-366 kundan iborat). Hijriy yil
hisobida toq oylar 30 kun, juft oylar 29 kundan iborat. Biz 
amal qilayotgan yil hisobi bo'yicha farqlar 10-12 kunni tashkil
qiladi.

---

Quyosh kalendariga tropik yilning uzunligi asos qilib olinadi. Quyosh
kalendarining uzunligi tropik yilning uzunligiga yaqin bо‘lishi kerak. 
Agar kalendar yili tropik yildan qisqaroq bо‘lsa, biz о‘lchayotgan vaqt
oralig‘ida ortiqcha vaqt qoladi. Shunday qilib, kalendar yili tropik
yildan qisqa bо‘lsa, yil fasllari kalendar yilining keyingi kunlariga surila
boradi. Bunday surilish bir necha avlod hayoti davomida sezilarli
xatoga olib kelardi, ya’ni 60 yilda fasllar 15 sutkaga, 120 yilda bir oyga
kech qolgan bо‘lardi, 720 yilda esa xato olti oyga yetib, martda kuz, 
sentabrda bahor 6о‘lardi. Agar kalendar yilini 366 sutka deb olsak, u 
holda bir sutka emas, balki uch sutka xatoga yо‘l qо‘yilardi va teng
kunlik nuqtasi Quyosh bilan 21-martda emas, 18 yana tо‘rt yildan
sо‘ng 15 -martda tо‘g‘ri kelgan bо‘lar edi. 
Quyosh о‘zining kо‘rinma harakati bо‘yicha bahorgi teng kunlik
nuqtasidan о‘tishi uchun ketgan vaqt tropik yil deb ataladi. Uning
davomiyligi 365 sutka 5 minut 46 sekundga teng. Tropik yilning 365 
sutkadan ortiq qismi yil olib borishda kо‘p noqulayliklarga sabab
bо‘ladi. 

---

E’tiboringiz uchun rahmat