Kalit so'zlar

Amaldagi o'g'itlarning er osti suvlarining tarkibi va sifatiga ta'sir qilish tabiati va darajasi Tataristonning Volgagacha bo'lgan hududining gidrogeokimyoviy va agrokimyoviy sharoitlarini tahlil qilish orqali aniqlanadi. Oʻgʻitlarni oʻrtacha miqdorda qoʻllash yer osti suvlari sifatining yomonlashuviga olib kelmasligi aniqlandi.
Kalit so'zlar : mineral va organik o'g'itlar, yer osti suvlari, buloqlar, yer osti suvlarining ifloslanishi.
Zamonaviy dunyoda atrof-muhitning sifatli holati, barqaror rivojlanish va tabiatni oqilona boshqarish muammolari juda muhim [1]. Ushbu muammolarni keltirib chiqaradigan omillardan biri bu turli xil pestitsidlar va o'g'itlardan deyarli universal foydalanishdir. Eng mashhur o'g'itlar azot , fosfor va kaliydir. Ulardan foydalanish suv havzalarining evtrofiklanishi va er osti suvlari sifatining yomonlashishi bilan birga bo'lishi mumkin [2].
Qishloq xoʻjaligi hududlarida er osti suvlarining eng koʻp kuzatiladigan ifloslanishi 1-3800 mg/dm3 oraligʻida er osti suvlaridagi nitratlar miqdorining oʻzgarishi bilan nitrat bilan ifloslanishi hisoblanadi [3].
Ushbu ifloslanishning intensivligi ikki guruhga birlashtirilishi mumkin bo'lgan ko'plab omillar bilan belgilanadi - agroiqlim va geologik-gidrogeologik.
Birinchi guruhga qoʻllaniladigan oʻgʻitlarning dozalari, ularning tarkibi va xossalari, tuproq turi va ularning agrokimyoviy koʻrsatkichlari, yillik yogʻingarchilik miqdori va boshqalar kiradi.
Ikkinchi guruhning asosiy omillari - aeratsiya zonasining qalinligi va uni tashkil etuvchi jinslarning tarkibi, suvli jinslarning tarkibi, shuningdek, tabiiy yer osti suvlarining kimyoviy tarkibi va xususiyatlari.
Kerakli o'g'itlarning dozalari odatda gumus va biogen komponentlar balansini hisoblash asosida aniqlanadi. Ko'pgina hollarda, er osti suvlarining ifloslanishi faqat ortiqcha miqdorda o'g'it ishlatilganda sodir bo'ladi, deb hisoblashadi. Shu bilan birga, zarur bo'lgan o'g'itlar miqdori va tabiiy suvlarning mumkin bo'lgan ifloslanish ko'lami har doim ham aniq emas.
F.I.Tyutyunova [3] tomonidan olib borilgan intensiv qishloq xoʻjaligi sohalari boʻyicha keng qamrovli materialning umumlashtirilishi shuni koʻrsatadiki, er osti suvlarining azotli oʻgʻitlar va tuproqlar bilan ifloslanishi, azotli oʻgʻitlar dozalari (soʻz boʻyicha) yuqori chirindili tuproqli qishloq xoʻjaligi rayonlari uchun xosdir. Azotning 0,04-55% oralig'ida yer osti suvlariga singib ketish darajasi ekin maydonlarida 100-500 kg/ga, o'tloq va yaylovlarda 160-900 kg/ga.
Tatariston Respublikasida (RT) gumus balansining hisob-kitoblari shuni ko'rsatadiki, uning har bir gektar ekin maydonidan yillik yo'qotilishi o'rtacha 1800 kg; Bu erda yana shuni ta'kidlash kerakki, uni kiritish intensivligi pastroq bo'lsa ham, suv manbalarining nitratlar bilan haddan tashqari ifloslanishining namoyon bo'lishi mumkin.
Shunday qilib, ishlatiladigan o'g'itlarning er osti suvlari sifatiga ta'sirining tabiati va darajasini aniqlash juda dolzarb vazifadir. Shu bilan birga, uni to'g'ri hal qilish hozirgi vaqtda faqat tajriba (dala) ma'lumotlarini tahlil qilish asosida mumkin.
Bunday tahlilni o'tkazish zarurati ko'p jihatdan er osti suvlaridan qishloq aholi punktlarini maishiy va ichimlik suvi bilan ta'minlash uchun keng qo'llanilishi va er osti suvlaridagi ko'plab o'g'it komponentlari kuchli toksik moddalar ekanligi bilan belgilanadi. Shunday qilib, yuqorida aytib o'tilgan nitratlarning yuqori konsentratsiyasi oshqozon saratoni va qon kasalliklarini (methemoglobinemiya) keltirib chiqaradi [5].