Kalorimetr kolor – ren’, metr o’lshem ma’nislerin bildiredi. Kolorimetrlerde zatlardin’ konsentratsiyasin olardin’ eritpelerinin’ ren’ine qaray otirip aniqlaydi. Bul jerde detector adam ko’zi

Óz betinshe jumısı

BERDAQ ATINDAǴI QARAQALPAQ MÁMLEKETLIK UNIVERSITETI XIMIYA-TEXNOLOGIYA FAKULTETI 3-G XIMIYA TÁLIM BAǴDARI STUDENTI ALLANIYAZOVA AZIMANIŃ FIZIKALIQ XIMIYA PA’NINEN
2023-jil

Kalorimetr kolor – ren’, metr - o’lshem ma’nislerin bildiredi. Kolorimetrlerde zatlardin’ konsentratsiyasin olardin’ eritpelerinin’ ren’ine qaray otirip aniqlaydi. Bul jerde detector adam ko’zi, al adam miyi detector ha’m qayta islewshi u’skene retinde paydalaniladi.

Biraq ko’z benen bir - birine jaqin bolg’an ren’lerdi ajiratiw qiyin. Sonliqtan konsentratsiyani aniqlaw ushin berilgen zattin’ standart eritpeleri paydalaniladi ha’m bul eritpeler ren’ine salistirip aniqlanatug’in zattin’ konsentratsiasin o’lsheymiz.

Fotokolorimetrde nur deregi retinde tiykarinan volfram lampalar qollaniladi. Lampadan shig’atug’in nurlardi monoxromator retinde paydalanilatug’in svetofiltrlerden o’tkeredi. Spektrofotometrlerde bolsa monoxromator retinde shiyshe, kvarts yaki bolmasa natriy xloridinen islengen prizmalar, sonday aq difraktsiyalıq reshetkalar qollanadı.

Kalorimetriya – bul tu’rli quramli sistemalardin’ issiliq siyimliliqlarin, ximiyaliq reaktsiyalardin’ ha’m fizikaliq-ximiyaliq protsesslerdin’ jilliliq effektlerin o’lshew, jilliliq effektlerinin’ jag’day parametrlerine baylanislilig’in aniqlaw bolip tabiladi.

Kalorimetrik o’lshewlerdin’ tiykarinda Gess ha’m Kirxgof nizamlari jatadi.

Bir birlik massa yaki ko’lemge iye bolg’an zatti 1 gradusqa qizdirg’anda jutiliwshi jilliliq mug’dari sol zattin’ jilliliq siyimlilig’i delinedi. Massanin’ o’lshew birligi sipatinda 1g (kg) yaki 1 mol qabil qilinadi. Usig’an qaray, salistirma ha’m molyar jilliliq siyimliliqlarina ajiratiladi. Shin ha’m ortasha issiliq siyimliliqlari pariqlanadi.

Jilitiw sha’rayatlarina baylanisli ra’wishte to’mendegi ra’wishte jilliliq siyimliliqlari pariqlanadi; o’zgermes basimdag’i( p =const bolg’aninda izobar jilliliq siyimlilig’i Cp =dH/dT ); O’zgermes ko’lemdegi (v = const bolg’aninda izoxor jilliliq siyimlilig’i Cp=dU/dT)

Zatlardin’ ha’r bir agregat jag’dayindag’i shin jilliliq siyimliliqlari temperatura ko’teriliwi menen a’dette artadi, biraq bir qiyli zatlarda minimumnan o’tedi ( suw ushin 313 K da, sinap ushin 373 K da minimum baqlanadi),bul bolsa qizdiriw na’tiyjesinde ju’z berip atirg’an struktura o’tiwlerine baylanisli boladi.

Za’ru’r jilliliq effektlerine standart janiw ha’m payda boliw jilliliqlarina eriw, neytrallaw, kristallogidrat payda qiliw jilliliqlari kiredi. Standartjaniw jillilig’i∆H0janiw, 298-250 Cda kislorod qatnasinda 1 mol zattin’ janiwi na’tiyjesinde shig’arilatug’in jilliliq (ko’binshe organik zat). Bul sharayatlardag’i janiw o’nimleri CO2(g), H2O(s), SO2(g), N2(g),vodorod galogenlar ha’m basqalardir. Ma’selen, anilinnin’ janiw jillilig’ina C6H7 (g) +7∙3 /4 O2 (g) → 6CO2 (g) +3 1 /2 H2O (s) +1 /2 N2 (g) Reaktsiya entalpiyasinin’ o’zgeriwi tuwri keledi.

Eriw jilliliqlari. Eriw ha’m suyiltiriw jilliliqlarinin’ bir neshe tu’ri bar. Integral eriw jilliliqlari ∆Hm dep 1 mol zat m konsentratsiyali eritpe payda qilishi eritiwshi massasinda eritilip atirg’anda shig’atug’in (jutilip atirg’ang'an ) jilliliqqa aytiladi. Eritilip atirg’anzattin’ ha’m eritiwshinin’ ta’biyatin baylanisli ra’wishte onin’ ma’nisi 1 mol eritilgen zat ushin onlap kilodjoullarg’a jetiwi mu’mkin. Gazlardin’ eriw jillilig’i olardin’ kondensatlaniw jillilig’ina, bir qiyli qatti zatlardin’ eriw jillilig’i bolsa olardin’ suyiqlaniw jillilig’ina jaqin.

Paydalanilģan ádebiyatlar

• H.I.Akbarov, B.U. Sagdullayev, A.J. Xoliqov "Fizikaviy Kimyo" tashkent-2019
• X.R. Rustamov " Fizikaviy Kimyo" Tashkent 2000
• N.T. Kattayev " Fizikaliq ximiya" Ózbekistan 2020
• http//ziyonet.uz
• http//kitobxon.uz
• http//fayllar.uz