Канаданинг молия тизими ва унинг ўзга хос хусусиятлари Канаданинг молиявий сиёсати ва молиявий бошқарув органлари Канаданинг давлат молиявий назорати тизими

4. Канаданинг бюджет тизими, тузилиши ва давлат бюджети
ижроси таҳлили.
Бюджет тизимининг биринчи даражаси федерал ҳукумат томонидан шакллантириладиган ва ижро этиладиган федерал бюджетдир. Иккинчи даража - ўнта вилоят ва учта ҳудуднинг бюджетлари. Учинчиси, маҳаллий ҳокимият бюджетлари - шаҳарлар, қишлоқлар, посёлкалар, туманлар ва махсус хизмат кўрсатиш ҳудудларини ўз ичига олган 5000 мунитсипалитет.
Молиявий йил, яъни. Канадада федерал бюджетни ижро этиш муддати
1 апрелда бошланади ва 31 мартда тугайди.
Канада федерал бюджети солиқ ва солиқдан ташқари тушумларни жамлаш орқали шаклланади. Бюджетда асосий улушни солиқ тушумлари (даромаднинг 90% дан ортиғи) ташкил этади.
Замонавий Канадада ЯИМнинг 20% дан ортиғи ёки давлат
харажатларининг ярмидан кўпи ижтимоий эҳтиёжларга сарфланади. Шунга қарамай, федерал бюджет харажатларининг асосий моддаси давлат қарзига хизмат кўрсатиш моддаси ҳисобланади.
Федерал бюджет харажатларининг яна бир муҳим мақсадли моддаси
бошқа даражадаги бюджетларга молиявий ёрдам кўрсатишдир. Ушбу мақола Канадада фискал федерализм қандай ишлашининг ажойиб намунасидир.
Бутун мамлакат бўйлаб давлат ижтимоий стандартларининг тахминан
тенг даражаларига эришиш учун Канада федерал ҳукумати ушбу маблағлар федерал ҳокимият кўрсатмаларига қатъий мувофиқ сарфланган тақдирда, айрим ижтимоий дастурлар учун вилоятларга қўшимча маблағлар ажратишни бошлади.
Шундай қилиб, Канадада ҳозирги босқичда бюджетлараро трансфертларнинг иккита асосий тизими мавжуд: 1. мақсадли блокли грантлар; 2.нивелирлаш тизими;
Ўтказмалар ҳажми ва уларни тақсимлаш методологияси одатда беш йил муддатга белгиланади ва трансфертларни ўтказиш ҳар йили амалга оширилади. Блок грантлар соғлиқни сақлаш, олий таълим, ижтимоий ёрдам ва ҳудудлар томонидан вилоятларга хизматлар кўрсатишни қўллаб- қувватлашга қаратилган.
Иккинчи энг муҳим федерал трансфер "нивелирлаш тизими" дир. Бу дастур 1957 йилда жорий қилинган, 1982 йилдан эса конститутсиявий мақомга эга.
Тенглаштириш дастури аҳолига бюджет хизматлари коʻрсатиш
даражаси боʻйича кам таʼминланган вилоятларни (ҳудудлар тенглаштиришда иштирок этмайди) тенглаштиришга қаратилган.
Муҳокама қилинган иккита дастурдан ташқари, ҳудудий
молиялаштириш дастури ҳам мавжуд. Ушбу дастур доирасида алоҳида ўтказма шимолий ҳудудларга (вилоятлар эмас) берилади, улар вилоятлардан коммунал хизматлар кўрсатиш харажатлари сезиларли даражада юқорилиги, аҳолининг юқори ўсиш сур’атлари ва кам ривожланган солиқ базасига эгалиги билан ажралиб туради. Ушбу трансфер бир-бирига боғлиқ эмас ва ҳудудларнинг бюджет хавфсизлигини ошириш учун тақдим этилади.
Шуни таъкидлаш керакки, пул ўтказмалари икки шаклда амалга оширилади: нақд пул ва солиқ. Пул ўтказмаси федерал бюджетдан вилоятлар ёки ҳудудлар бюджетларига маблағларни ўтказиш шаклида амалга
оширилади. Солиқ ўтказиш федерал ҳукумат солиқ ставкаларини
пасайтириб, вилоятлар ёки ҳудудларга тегишли солиқ ставкаларини бир хил миқдорда оширишга рухсат берганида содир бўлади.