Karimova Mahfuza Fizikaviy va kalloid kimyo fanidan tayyorlagan insho

Toshkent Kimyo texnologiya instituti
Shahrisabz filiali

KT 12 -22 guruh talabasi

Karimova Mahfuza
Fizikaviy va kalloid kimyo fanidan tayyorlagan

INSHO

Bajardi: Karimova. M

Tekshirdi: Jurayev.R

Mavzu:”Suv’’

Reja:

1. Suvning fizik va kimyoviy xossalri

2. Suvning ifloslanishi
3. Suv inson uchun foydali hususiyatlari

Vodorodning oksidi — suv, kislorod va vodorodning eng mustahkam birikmasidir. Uning tarkibida 88,91% kislorod va 11,11% vodorod bor. Ki­myoviy atamalar orasida uning lotincha nomi akva (aqua) va ko’proq yunoncha nomi gidro ham ishlatiladi. Suvning formulasi: H2O Toza holdagi suv shaffof, hidsiz, mazasiz va rangsiz (faqat 2 m va undan qalin qavati kuchsiz zangori rangga ega bo’ladi) suyuqlik. Uning tarkibiga kirishi mumkin bo’lgan vodorodning turg’un bo’lgan ikkita izotopi (protiy — 1Н, deyteriy 2D) va uchta kislorod izotopi ( 16O , 17O va 18O) ishtirokida hosil qilgan birikmalari soni 9 ta — H216O , H217O, H218O, HD16O , HD17O , HD17O, D216O , D217O va D218O lar tabiiy suvda sanab o’tilgan tartibda kamayib boradi. Suv tabiatda eng keng tarqalgan birikma bo’lib, gidrosferaning deyarli hammasini bog’langan holda, turli minerallar va tog’ jinslari (tuproq, gips va boshqalar) tarkibida, o’simlik va hayvonlar massasining 50—99% ni tashkil etadi, tuproqda, atmosfera qatlamida mavjuddir. Suv o’zining barcha birikmalari orasida turli jarayonlardagi ishtiroki, tirik va jonsiz tabiat hodisalarida va odamzod hayotida tutgan o’rnining muhimligi jihatidan alohida ahamiyatga ega. Suvning xususiyatlari

Suv molekulasidagi uchta yadro teng tomonli uchburchak shakliga ega bo’lgan geometriyani tashkil etadi, uning asosida ikkita vodorod atomi, cho‘qqisida kislorod atomi joylashgan. Bug‘ holatda valent burchagi 104,5°, О—H bog‘ uzunligi 0,096 nm, H—H oralig’i 0,15 nm .

Molekula tuzilishida 8 ta elektron 4 ta juftni hosil qilib qatnashgan, ulardan ikkitasi kislorod atomida taqsimlanmagan elektronlar jufti holatida, yana to‘rtta elektron esa yadrolami bog’lovchi ikki juftni hosil qiladi. Oxirgi juftlar joylashgan tekislik oldingi juftlar joylashgan tekislikka perpendikulaг holatda bo’ladi. Keyingi juft kislorod atomining nisbiy elektrmanfiyligi (x=3,5) vodo­rod atominiki (x= 2,1) dan katta bo’lishi tufayli bog‘dagi elektron buluti zichligi vodoroddan kislorod atomi tomon siljigan, shu sababli kimyoviy bog‘ qutbli, uning dipol momenti 0,62*10-27 Kl m ga teng bo’lishi natijasida suv eng qutbli suyuqlik hisoblanadi. Muz kristall pajarasining tuzilishi. Taqsimlanmagan elektron juftlar yo‘nalishida manfiy qutb, vodorod atomlari tomonida musbat qutb zaryadlari joylashgan nuqtalar geometri­yasini tetraedr cho‘qqilariga o‘xshatadi. Suyuq va qattiq (muz) holatdagi suv molekulasi atrofida vodorod bog‘ orqali bog’langan 4 ta suv moleku­lasi eng yaqin qo‘shnilari sifatida koordinatsiyalangan bo’ladi. Muz kristall pajarasining tuzilishi Shu sababli, muz holatida H—О bog‘ uzunligi bug’ holatidagiga qaraganda biroz (0,1 nm li H—H masofasi 0,17 nm gacha, HOH burchagi — 109,5° gacha) kattalashadi. Shunday tetraedr tuzilishga ega bo’lgan strukturada suv mo­lekulasi suyuq suvnikiga nisbatan tarqoqroq joylashgan bo’adi, unda molekulalar oralig‘idagi masofa 0,276 nm, molekulaning radiusi esa 0,138 nm ga teng.Bunday vaziyat muz erib suyuq holga o ‘tganda ham saqlanib qoladi, lekin molekulalararo masofa 0,290 nm gacha kattalashadi. Lekin, temperatura ortib borishi bilan molekula atrofida koordinatsiyalangan mo­lekulalar soni biroz ortadi, buning natijasida tarqoqlik kamayadi, muz strukturasiga xos bo‘lgan bo‘shliqlar kamayadi, suyuq holga o ‘tgan suvning zichligi +4 °C da muznikidan katta bo’ladi.

Suvning fizik xossalari
Suv molekulasida ko’pgina suyuqliklarga xos bo’lgan xossalardan chetlashish («anomaliya») hodisasi kuzatiladi. VI gruppadagi element­larning vodorodli birikmalarida qaynash temperaturasi molekular massa kamayib borishi (H2T e-»H2Se-»H2S-»H2O ) qatorida H2S gacha ortib boradi, lekin H2O da bu xususiyat kutilganga qaraganda ancha katta bo’ladi. Suvdagi bunday bug’lanish anomaliyasining sababi suv molekulasidagi vodorod bog’ning mustahkamligidan kelib chiqadi. Suv­ning temperaturasi 0 °C dan ortib borishida suyuqlik zichligining ortib borishi undagi anomaliyaning yana bir turiga olib keladi. Suvning zichligi + 4 ° C da maksimal qiymat (p = 1,0 0 g/sm3) ga ega bo’ladi, undan pastda va yuqorida zichlik qiymati kam bo’lishi suvning zichlik anomaliyasi deb ataladi. Bu anomaliya asosida muz eriganda undagi bo’shliqlar suv molekulala­ri bilan to’lishi va bir vaqtning o’zida molekulalar oraliq masofasi kam a­yib molekulalar harakati kuchayib borishi (ikkita qarama-qarshi vaziyat) tufayli ikkinchi vaziyat +4 °C dan keyin zichlik kamayishiga olib keladi. Muz strukturasi o’zgarishi ko’p energiyani talab etadi, va shu sababli uning suyuqlanish issiqligi yuqori, bu esa muzning issiqlik sig’imi yuqori bo’lishiga olib keladi. Suvning bu anomaliyalari katta ahamiyatga ega, muzning zichligi kichik bo’lishi tufayli suv havzalarining yuza qatlamigina muzlaydi, ostki qismlarida esa hayot davom etadi. Muzning erish issiqligi bilan issiqlik sig’imining katta bo’lishi qor va muzning sekin erishiga olib keladi.

Suv juda ko’p moddalarni eritish xususiyatiga ega. Ba’zi gazlar suv molekulalari bilan kimyoviy birikmalar hosil (masalan, CO2, NH3, SO2,) qiladi. Molekulalarida bog’lanish qutbli yoki ionli bo’lishi sababli tuzlar, kislotalar va asoslarning eruvchanligi ham yaxshi bo’lib, ular elektr tokini yaxshi o’tkazadi, ya’ni ionlarga yaxshi dissotsilanadi, organik moddalarning faqat ba’zilari — spirtlar, aminlar, quyi karbon kislotalar va qand moddalar yaxshi eriydi, chunki ular molekulalarida qutbli gruppalar mavjud. Suvning agregat holatiSuv uchta asosiy agregat holatida bo’lishi mumkin: qattiq, suyuq, gazsimon. Oddiy atmosfera bosimida (760 mmHg , 101325 Pa ) suv 0 °C da qotib muz holatiga va 100 ° C da qaynab suv bug’iga aylanadi( 0 ° C va 100 ° C qiymatlari haroratga mos ravishda tanlangan).

Suvning kimyoviy xoosasi: Suv juda barqaror birikma bo’lgani uchun uning hosil bo’lish harorati yuqori. U metallarga va metallmaslarga ta’sir qiladi va ularning oksidlarini hosil qiladi. Natijada vodorod chiqib ketadi.
C + H2O → CO + H2
3 Fe + 4 H2O → 4 H2 + Fe3O4
Suv galogenlar bilan reaksiyaga kirishib, ularni qaytaradi va kislorodni chiqaradi.
2 Br2 + 2 H2O → O2 + 4 HBr

Oksidlar suv bilan reaksiyaga kirishadi va gidroksidlarni hosil qiladi. Ushbu gidroksidlar davriy sistemadagi musbat zaryadlangan elementning joylashishiga qarab kislotali, asosli yoki amfoter bo’lishi mumkin.

Suv ozgina ionlanganligi sababli, kuchsiz asoslar yoki kislotalar tuzlari suvda eriganida gidrolizga uchraydi. Metall nitrid suvda parchalanib, ammiak va vodorodni chiqaradi. Ular metall karbidlarga taʼsir qilib uglevodorodlar hosil qiladi.
CaC2 + 2 H2O → Ca(OH)2 + C2H2
Tabiatdagi toz suvlar manbai qor va yomg’ir suvlaridir. Yomg’ir suvida erigan havo tarkibidagi gazlardan tashqari karbonat angidrid, xloridlar, nitratlar, sulfatlar, ammiak, organik va noorganik changlar ham mavjud. Yomg’ir suvida erigan ammiak, nitrat va sulfatlar tuproqlarning qishloq xo’jaligi quvvatini oshiradi.
Suv o’simliklar va hayvonlarning oziqlanishida muhim omil hisoblanadi. Suv, erituvchi, katalizator va suyuqlik muhiti qoldiqlarni olib tashlashda ba’zi bir o’lchamlarni tavsiflashda standart mos yozuvlar materiali sifatida, suyultiruvchi, tarqatuvchi, sovutuvchi, tozalovchi, issiqlik tashuvchisi sifatida, shuningdek gidroelektr energiyasini ishlab chiqarishda keng qo’llaniladi. Sanoatda vodorod suvni elektroliz qilish yo’li bilan yoki suv bug’larini issiq ko’mirdan o’tkazish yo’li bilan olinadi. Moddaning agregat holati moddiyat mavjud bo'lishi mumkin bo'lgan aniq shakllardan biridir. Kundalik hayotda moddalarning to'rtta agregat holatini kuzatish mumkin: qattiq, suyuq, gaz va plazma. Ma'lumki, suyuq kristall kabi ko'plab oraliq holatlar mavjud va ba'zi holatlar faqat ekstremal sharoitlarda mavjud bo'ladi, masalan, Bose-Eynshteyn kondensatlari (qattiq sovuqda), neytron-degenerativ materiya (o'ta zichlikda) va kvark-glyuon plazmasi (juda yuqori energiyada). Moddaning barcha ekzotik holatlarining to'liq ro'yxati uchun moddaning agregat holatlari ro'yxatiga qarang.

Suv - dunyodagi eng qimmatbaho mahsulot. Garchi iqtisodiy qiymati yuqori bo'lgan minerallar mavjud bo'lsa -da, suv hayot va uning rivojlanishi uchun zarurdir. Jahon sog'liqni saqlash tashkiloti (JSST) ifloslangan suvni "tarkibi tabiiy holatida maqsadli foydalanish shartlariga javob bermasligi uchun o'zgartirilgan" deb ta'riflaydi. The Suvning ifloslanishi bu insoniyat oldida turgan katta muammolardan biridir. Bu tabiiy sharoitlardan kattaroq kimyoviy yoki boshqa komponentlarning mavjudligi. Ya'ni, mikroorganizmlar, og'ir metallar yoki cho'kindi kabi moddalarning mavjudligi. Bu ifloslantiruvchi moddalar suv sifatini pasaytiradi. Suv xavfsizligini ta'minlash va sog'liqni saqlash uchun Jahon sog'liqni saqlash tashkiloti ichimlik suvining sifati bo'yicha ko'rsatmalarida tavsiyalar berdi: Mikrobiologik sifat. Buni tekshirish uchun mikrobiologik tahlil o'tkaziladi (najas bilan ifloslanishni ko'rsatuvchi mikroorganizmlarni o'rganish, masalan, E. coli borligi yoki patogen zichligi tashxisi).

Kimyoviy sifat. Uni tekshirish uchun, asosan, suvni olish va tarqatish uchun ishlatiladigan ingredientlar va kimyoviy moddalardan olinadigan qo'shimchalarning mavjudligini kuzatish uchun tahlillar o'tkaziladi. Inson faoliyati suv ifloslanishiga jiddiy ta'sir qiladi. Biz asosiy sabablar nima ekanligini quyida ko'rib chiqamiz. Hozirgi kunda dunyoda 5 millionga yaqin odam ifloslangan suv ichish oqibatida vafot etmoqda, bu ayniqsa ijtimoiy cheklanish, qashshoqlik va marginallashuv sharoitida. Bu asosiy sabablar: Sanoat chiqindilari: sanoat suv ifloslanishining asosiy omillaridan biridir. Afsuski, minglab kompaniyalar haligacha bu resursdan to'g'ri foydalanish kerakligini bilishmaydi va ular ishlab chiqarish jarayonlaridan ko'p miqdorda ifloslantiruvchi mahsulotlar chiqaradi. Bu yomon odatlardan eng ko'p daryolar va kanallar zarar ko'radi.

Haroratning oshishi: Bu tuyulmasa -da, global isish suv ifloslanishiga ham ta'sir qiladi. Ekotizim harorati me'yordan yuqori bo'lsa, suv manbai kislorod miqdorini kamaytiradi, bu suv tarkibining o'zgarishiga olib keladi.

Qishloq xo'jaligida zaharli pestitsidlardan foydalanish: hozirgi zamon qishloq xo'jaligi jarayonlarining aksariyati ekish va oziq -ovqat ishlab chiqarish uchun o'g'itlar va kimyoviy moddalardan foydalanadi. Xo'sh, bu mahsulotlar er osti kanallari orqali filtrlanadi va ko'p hollarda, bu kanallar oxir -oqibat iste'mol qilish uchun suv ta'minoti tarmog'imizga kiradi. Bu suv deyarli tozalanmaydi va iste'mol uchun yaroqli kanalga qaytariladi. O'rmonlarni yo'q qilish: haddan tashqari kesish daryolar, ko'llar va boshqa suv manbalarining qurib ketishiga olib kelishi mumkin. Bundan tashqari, o'rmonlarni kesish daryo bo'yidan daraxtlarning ildizlarini olib tashlashni o'z ichiga olmaydi, bu esa tuproq ostida cho'kindi va bakteriyalar paydo bo'lishiga olib keladi va shu orqali bu qimmatbaho resursni ifloslantiradi. Neft to'kilishiVa nihoyat, biz an'anaviy ravishda erning turli qismlarida suvning ifloslanishiga olib kelgan amaliyotni unutmasligimiz kerak: neft to'kilishi va uning hosilalari. Bu sızıntılar, neftning yomon tashilishi va benzin va boshqa mahsulotlarning oqishi natijasida yuzaga keladi. Bu mahsulotlar odatda er osti saqlash tanklarida saqlanadi; Ko'p hollarda, suv ombori oqadi va atrofdagi tanaga moddalar, shu jumladan, inson iste'moli uchun mos bo'lgan suv manbalari oqadi.
Dunyo bo'ylab suvning ifloslanishi natijasida yuzaga keladigan turli salbiy oqibatlar mavjud. Biz bu sabablarni insoniy va atrof -muhitga bo'lishimiz mumkin. Keling, ular nima ekanligini ko'rib chiqaylik:
Kasalliklar: Iflos suv ichish yoki uni shaxsiy gigiena va atrof -muhit sanitariyasi uchun ishlatish ko'plab kasalliklarga bog'liq. Jahon sog'liqni saqlash tashkiloti diareya, vabo, gepatit A, dizenteriya, poliomielit va tif isitmasi haqida gapiradi. Ta'minot, sanitariya va shaxsiy gigiena infratuzilmasini yaxshilash orqali oldini olish oziq -ovqat va uy gigienasi uchun toza suvdan foydalanishni rag'batlantiradi. O'lim: Afsuski, iflos suv xavfi yuqori. Jahon sog'liqni saqlash tashkilotining ma'lumotlariga ko'ra, diareya kasalliklari har yili 1,5 mln. Ulardan 840.000 mingdan ortig'i toza suv etishmasligi va shaxsiy gigiena va sanitariya -gigiyena vositalarining etarli emasligidan kelib chiqadi. Qo'lingizni sovun bilan yuvish yoki bir stakan toza suv ichish kabi oddiy, kundalik narsalar o'limga olib kelishi mumkin bo'lgan kasalliklarning oldini oladi. Suv, gigiena va sanitariya bo'lmasa, sog'liq xavf ostida. Voyaga etmaganlar o'limining 40% yomon holatda suv iste'mol qilish yoki favqulodda vaziyatda gigiena qoidalariga rioya qilmaslik oqibatida sodir bo'ladi. Noto'g'ri ovqatlanish: to'yib ovqatlanmaslik parhez, sog'liq va parvarish o'rtasidagi bog'liqlik tufayli etarli bo'lmagan ovqatlanish va yuqumli kasalliklar bilan bog'liq. Shunday qilib, sog'lom ovqatlanish ovqatlanish ehtiyojlarini qondiradi, shu bilan birga, ichimlik suvi zarur bo'lgan sog'liqni saqlash xizmatlari, sanitariya inshootlari va etarli sanitariya -gigiena choralarini ta'minlaydigan etarli muhitni talab qiladi. Ekotizimlar: Chuchuk suvning yomon ahvoli atrof -muhitga jiddiy ta'sir ko'rsatadi, chunki u yashash muhitiga ta'sir qilib, suv biologik xilma -xilligini yo'qotadi va zararli yosunlar yoki evtrofikatsiyani osonlashtiradi. Suv ifloslanishini yo'q qilish yoki kamaytirish uchun ko'plab odatlar va yaxshi amaliyotlar mavjud:

Uy tozalash vositalariga e'tibor bering: uy tozalash vositalarini kamroq ishlatishga harakat qiling va ular juda ifloslanmaydi.Har bir qoldiqni tegishli joyga qo'ying: qayta ishlash - maishiy chiqindilar orqali suv ifloslanishini kamaytiradigan narsa. Kiyimingizni yaxshilab tanlang: atrof muhitga zarar etkazmaydiganlardan foydalaning yoki qayta ishlating.Qo'shilmoq: ekologik ko'ngillilar aksiyalari qatnashadi.Dengizning ifloslanishi nima ekanligini o'g'il -qizlaringizga tushuntiring: Kelgusi avlodlar atrof -muhitni asrashi uchun ekologik ta'lim muhim ahamiyatga egaSuv ifloslanishini yo'q qilish yoki kamaytirish uchun ko'plab odatlar va yaxshi amaliyotlar mavjud: Uy tozalash vositalariga e'tibor bering: uy tozalash vositalarini kamroq ishlatishga harakat qiling va ular juda ifloslanmaydi.Har bir qoldiqni tegishli joyga qo'ying: qayta ishlash - maishiy chiqindilar orqali suv ifloslanishini kamaytiradigan narsa.Kiyimingizni yaxshilab tanlang: atrof muhitga zarar etkazmaydiganlardan foydalaning yoki qayta ishlating: ekologik ko'ngillilar aksiyalari qatnashadi.Dengizning ifloslanishi nima ekanligini o'g'il -qizlaringizga tushuntiring: Kelgusi avlodlar atrof -muhitni asrashi uchun ekologik ta'lim muhim ahamiyatga egaInson organizmining 2/3 qismi suvdan iborat. Katta yoshli inson kuniga 2 litrdan kam bo‘lmagan miqdorda suv ichishi kerak. Biroq hamma ham bunga amal qilavermaydi. Bu esa hayot, salomatlik, go‘zallik va ozish uchun muhimdir! Bu haqida zdorovejka.ru'da taqdim etilgan foydali ma'lumotlarni e'tiboringizga havola qilamiz.

Suv inson organizmining barcha hujayralari uchun ozuqa hisoblanadi. Aynan suv har bir organning katta qismini egallaydi. Masalan, qondagi suv miqdori - 90 foiz bo‘lsa, miya - 85 foiz, mushaklar - 75 foiz, jigar - 65 foiz, suyaklar - 28 foiz, yog‘ to‘qimalari esa 25 foiz suvdan tashkil topgan. Organizmdagi barcha kimyoviy reaksiyalar suv ishtirokida bo‘ladi. Chanqoq hissi organizmga yordam kerakligidan dalolat beradi. Shu bois inson faqat organizmi talab qilgandagina emas, har doim - suv ichgisi kelsa-kelmasa, uni suv bilan ta'minlab turishi kerak. Aksariyat odamlar kundalik me'yorning bor-yo‘g‘i 1/3 qismini iste'mol qilganliklari uchun ham, ko‘p kasalliklar rivojlanadi. Suvning inson organizmi uchun foydasi
O‘zimizni yomon his qilsak, odatda buni charchoq yoki stresslar, vitaminlar yetishmovchiligi va boshqa sabablar bilan izohlaymiz. Vaholanki, organizm shu tariqa oddiy suvga ehtiyoj sezayotgan bo‘ladi, zero organizm suvsiz to‘laqonli ishlay olmaydi.
Jigar: Jigar organizmni mikrob va viruslar, ozuqaviy bo‘yoqlar va konservantlar ko‘rsatuvchi salbiy ta'sirdan himoyalaydi. Jigarning vazifasi toksinlarni suvda eruvchan holatga keltirish va ularni organizmdan muvaffaqiyatli chiqarib tashlashdan iborat. Jigar normal suv balansi tufayli chiqindilarni qayta ishlashga kamroq vaqt sarflaydi va bu ishni sifatli amalga oshiradi, demak, turli kasalliklar rivojining oldini oladi.
Buyraklar :Buyraklar organizmdagi barcha suyuqliklarni filtrlaydi. Inson yetarli miqdorda suv ichsa, buyraklar ortiqcha suyuqlikni peshob bilan chiqarib yuboradi, u bilan birga esa barcha zararli moddalar ham organizmdan tashqariga chiqariladi. Agar suv kam ichilsa, u holda buyraklar uni tejashiga va organizmda ushlab turishiga to‘g‘ri keladi. Bunday holatlarda kamroq peshob hosil bo‘ladi, bu esa buyraklar faoliyatiga salbiy ta'sir ko‘rsatadi.Qon:Qonga tushuvchi barcha zararli moddalar limfani "utilizatsiya" qiladi. Limfa o‘lik hujayralar va boshqa chiqindilarni to‘playdi, ularni limfa to‘qimalariga yetkazadi, bu yerda esa ular filtrlanadi, keyin esa qayta ishlash uchun jigar va buyraklarga yo‘llanadi. Normal suv balansi limfaga bunday mas'uliyatli ishning uddasidan chiqishga yordam beradi. Bo‘g‘inlar:Artrit ko‘pchilikka azob beradi, biroq bu kasallikning ko‘p holatlarda organizmning surunkali suvsizlanishi natijasida kelib chiqishini hamma ham bilmaydi. Organizmga surunkali ravishda suv yetishmasa, bo‘g‘inlar jiddiy zarar ko‘radi va bu artritga olib keladi. Badantarbiya qilish: Badantarbiya bilan shug‘ullanayotgan paytda yetarlicha suv iste'mol qilmaslik yaxshi emas. Zero buning natijasida inson tez charchab qoladi, harakatlar koordinatsiyasi buziladi va hatto mushaklar konvulsiyalari yuzaga kelishi mumkin. Nima uchun bunday bo‘ladi? Inson faol harakatlangan vaqtida ko‘proq terlaydi - undagi qon miqdori kamayadi. Agar suyuqlik yetishmovchiligi to‘ldirilmasa, yurak faoliyatida buzilish kuzatiladi. Shu bois organizm suvsizlanishining oldini olish uchun jismoniy mashqlarga kirishishdan avval, shug‘ullanish davomida va undan keyin suv ichish kerak bo‘ladi