Kartagrafiya

---

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA 
MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI 
 
TOSHKENT GEODEZIYA VA KARTOGRAFIYA 
KOLLEJI 
“KARTAGRAFIYA” FANIDAN 
 
M U S T A Q I L I SH 
 

Mavzu
: “
 
Kartaning tashqi ko’rinishi,ramkasi
va komponovkasi 

 
 
Bajardi: Geodeziya 1-S-22 guruhi o’quvchisi 
Ochilov Dostonbek Davir o’g’li 
__________________________ 
 

Tekshirdi:___________________________ 
___________________________ 
 
Toshkent 2023 
 

---

 
Reja:
 
 1. Kartaning tashqi ko’rinishi
 

2. Uzbekiston Respublikasi kartasi 2 xil komponovkada 
3.
 
Dunyo kartasining 2 xil komponovkada ko’rinishi. 
 
KIRISH
 
Respublikamiz oliy va o’rta maxsus ta’lim muassasalarida geodeziya, kartografiya va
kadastr hamda boshqa yer bilan bog’liq
Ta’lim yo’nalishlari bo’yicha tahsil olayotgan talabalari uchun
O’qitiladigan fanlar orasida kartografiya alohida o’rin egallaydi. 
Chunki geografik karta va kartografik bilimlar talabalarning dunyoqarashini 
shakllantirishda, borliqni makon va zamon bilan bog’lab tushuntirishda, geografik 
jarayonlarning tabiiy qonu-niyatlarini o’rganishda, geografik tadqiqotlarni mukammal olib 
borishda juda qo’l keladi, ta’bir joiz bo’lsa, u geografiyaning ikkinchi tili hisoblanadi. 
Geografik karta Yer yuzasidagi tabiiy va ijtimoiy voqea - hodisalarning ma’lum bir
vaqtdagi holati maxsus belgilar modellar yordamida, matematik yo’l bilan kichraytirilib 
tasvir-langan ko’zgudir. Geografik kartasiz biron-bir hududning tabiati, 
Xo’jaligi, tarixi va boshqa xususiyatlari to’g’risida aniq ko’rgazmali 
Ma’lumot olib, tasavvur hosil qilish qiyin. O’z vatanini va uning hududlarini bilish, 
 o’rganish uchun dastavval uning kartografik tasviriga ega bo’lish lozim. Shu sababli 
geografik kartalarga bo’lgan e’tibor bugungi kunda tobora oshib bormoqda. Geografik 
kartadan maktabda va kundalik axborot vositalarida (ayniqsa televideniyeda) eng yangi va 
ko’rgazmali 
informatsiya beruvchi manba sifatida keng foydalanilmoqda. Shuningdek, tarix fanini 
o’rganishda ham kartalardan keng foydalanilmoqda. O’z navbatida kartalar ham 
takomillashib,atrofimizni o’rab turgan borliqning universal modeliga aylanmoqda. 
Bugungi kunda respublikamizdagi o’rta maxsus ta’lim muas-sasalari, kasb-hunar kollejlari 
talabalari tayyorlanayotgan barcha O’quv yurtlarida kartografiya asosiy fan sifatida 
o’rganiladi. Lekin kartalarning va kartografik bilimlarning shunchalik zarurligiga 
qaramasdan, hozirgacha o’zbek tilida o’quv qo’llanma yoki darslik 
yaratilmagan edi. Qo’lingizdagi o’quv qo’llanma shu kamchilikni bartaraf etish uchun
yozildi. 
1 
 

---

3.6. Kartaning tashqi ko’rinishi, ramkalari va komponovkasi Geografik kartaning nomi, 
ramkasi, tasvirlanayotgan hudud, vrezka (qirqim) kartalar, legenda, diagramma, sxema, 
profil, grafiklar, matnlar karta mazmunini boyitishga, o’qishni oson-lashtirishga yordam 
beruvchi boshqa qo’shimcha manbalarni joylashtirish tartibi kartaning komponovkasi 
deyiladi. Kartalar komponovkasi tayyorlanayotganda texnik sharoiti, estetik holati, karta 
mazmunini to’g’ri aks ettirishga qaratilgan barcha talablar e’tiborga olinishi kerak.
O’quvchi kartani o’qish uchun uning komponovkasi haqida ma’lumotga ega bo’lishi lozim. 
Chunki bir xil hudud ikki xil komponovkada tasvirlanishi ham mumkin. 
Masalan, Uzbekiston Respublikasi kartasi 2 xil komponovkada (1-2-rasmda)
Dunyo kartasi ham 2 xil komponovkada berilgan. 
 
1-rasm 
 
2-rasm
2 
 

---

Dunyo kartasining 2 xil komponovkada ko’rinishi. 
 
3-rasm 
3 
 
 

---

 
 

---