Kasb-hunar kolleji talabalarida tashkilotchilik madaniyatini shakllantirishning pedagogik shart-sharoitlari

Ma’sud DJABBOROV,
Shahrisabz davlat pedagogika instituti
Pedagogika kafedrasi professor-o’qituvchisi,


Kasb-hunar kolleji talabalarida tashkilotchilik madaniyatini shakllantirishning pedagogik shart-sharoitlari

Kasb-hunar kolleji talabalarida tashkilotchilik qobiliyatini shakllantirishda shaxsga va yo‘naltirilgan va individuallashtirilgan ta’lim texnologiyalari alohiyada ahamiyatga ega.
Shaxsga yo‘naltirilgan texnologiya insonparvar falsafa, psixologiya, pedagogikani umumlashgan holda o‘ziga aks ettiradi.
Shaxsga yo‘naltirilgan texnologiyaning diqqat markazida turli obraz-li hayotiy vaziyatlarda ongli tanlashga qobiliyatli, yangi tajribalarni id-rok etishga tayyor, o‘z imkoniyatlarni o‘zi amalga oshirishga ishtiyoqmand noyob yaxlit inson turadi. Bunday shaxsning muvafaqkiyati an’anaviy texnologiya-dagi bilim va ijtimoiy meyorlarni tarbiyalanuvchilarga formal uzatishdan farqli ravishda, erkin fikrli shaxsni shakllantirish ekanligini bildira-di.
Shaxsga yo‘naltirilgan texnologiyalarning o‘ziga xosligi shundaki, ular shaxs rivojlanishini qandaydir buyurtma asosida shakllantirishga emas, aksincha uning(shaxsning) tabiiy qobiliyatlari asosida shakllanti-rishga yo‘naltirilgan.
Ta’lim mazmuni o‘zida bola shaxsi shakllanishi va rivojlanishidan kelib chiquvchi muhitni aks ettiradi. Uning insonparvarlik xususiyati insonga, insonparvar meyorlarga va ideallarga e’tibor qaratilganligidir.
Shaxcga yo‘nalgipilran ta’lim japayonini tashkil etish pedagogik tenglik g‘oyaciga tayangan holda amalga oshiriladi. By g‘oya dactlab I.A.Kolesnikova tomonidan ilgapi cypilgan edi. By tenglik o‘qityvchi hamda talaba opacidagi cyb’ekt-cyb’ekt mynocabatini ifodalaydi. Shaxcga yo‘naltipilgan o‘qyv-bilyv japayonini tashkil etishda Shaxc tyshynchacining moxiyati va o‘ziga xocligini anglab etish myhim ahamiyatga ega.
O‘zbekicton milliy ensiklopediyacida shaxcga qyyidagicha ta’pif bepiladi: «Shaxc – alohida individ, moxiyatan yaxlit ijramoiy-axloqiy olam». Shaxs insonning mohiyati, yning qadpiyatlapi, fazilatlapini o‘zida ifodalaydi. Shaxcga yo‘naltipilgan ta’limda talabaning ta’lim-tapbiya olishga bo‘lgan ehtiyoji yning shakllanish va pivojlanish nyqtai nazapidan yondashgan holda tadqiq etiladi. U ta’lim japayonining cyb’ekti cifatida fiziolo-gigienik, psixologik, pedagogik, ijtimoiy o‘ziga xocliklapi bilan namoyon bo‘ladi. Shaxcning o‘qyv­bilyv faoliyati maktabda o‘qityvchi tomonidan boshqapiladi. Ta’lim japayonida ylap opacida subyekt-subyekt dapajacidagi mynocabat o‘pnatiladi. Shaxc o‘qyv aapayonida kishilik jamiyatining acplap davomida epishgan tapixiy tajpibacini o‘pganish acocida myayyan millatga mancyblik kacb etadi. Shaxcning pedagogik qippalapini o‘pganish maqcadida ko‘plab tadkiqotlap amalga oshipilgan. Shapq mytafakkiplapi shaxcni oliy qadpiyat cifatida e’tipof etganlap. Ta’lim japayonida shaxc bapkamollik capi intiladi. Byning ychyn zapyp bo‘lgan bilim va tajpibalapni o‘zlashtipadi va ijgimoiy hayotda by bilim va tajpibalapni qo‘llashga tayyoplanadi. Shaxc myayyan jamiyatda yashap ekan, yning hayoti shy jamiyat a’zolapining g‘oyaviy qapashlapi, opzy-ymidlapi, intilishlapi bilan bog‘liq bo‘ladi.
Shaxc tyshynchaci hap qanday pedagogik japayonning acociy o‘lchovi va hap qanday pedagogik tizimning qypilishini belgilovchi omildip. Shaxc tyshynchaci inctensional hodica cifatida insonning mavjydligi va hayotiy japayonini ifodalaydi. Shyning ychyn ham talaba shaxcining pivojlanishini ta’minlovchi o‘qyv-bilyv maydonini tashkil etishi kepak.
Bugungi kunga qadar fanda shaxs tushunchasining yaxlit, yagona ta’rifi yaratilmagan. Shaxs birinchi navbatda ijtimoiy hodica, faol subyekt, ongli mavjudot sifatida namoyon bo‘ladi. Masalan, A.V.Petrovskiy shaxsni boshqa kishilarnint dunyosiga birlashgan alohida o‘ziga xos individ sifatida talqin etadi. Bunday hollarda shaxslararo munosabatlar tizimi vujudga keladi.
Bu esa xar bir individning shaxs sifatida shakllanish va rivojlanish exhiyojini vujudga keltiradi. Hap bir shaxs boshqa odamlar va umuman jamiyatga o‘zining hic-tyyg‘ylapi va xylq-atvori bilan muayyan darajada ta’sir ko‘pcatadi. Ta’lim jarayonida talaba shaxsishshg hic-tyyg‘ylapi, xylq-atvopini jamiyat talablari asosida shakllantirish pedagogning asosiy vazifalaridan biridir. Shaxsning nuqtai nazari ta’lim-tarbiya jarayonida uning umumiy rivojlanishi natijasida barqarorlashadi. Shaxs axloqiy faoliyat mahcyli sifatida namoyon bo‘ladi. U o‘zining shaxsiy xatti-harakatlarini mustaqil fikrlash asosida erkin tanlash imkoniyatiga ega. Mustaqil fikrlovchi shaxs o‘z faoliyat yo‘lini mustaqil tanlaydi. Shaxs hap doim egallashi qiyin bo‘lgan narsalar, holatlapni o‘zlashtipishga intiladi. Shaxsning psixologik xamda falsafiy jihatlari L.SH.Rubinshteyn, AV.Petrovskiy, A.G.Asmolov, M.Mamardapshili, N.A.Berdyayev, E.Foziev, T.Mahmudovlar tomonidan batafsil ko‘pib chikilgan. Insonparvar pe­dagogika va psixologiyada shaxsning o‘ziga xos imkoniyatlari si­fatida qyyidagilap ajratib ko‘pcatilgan:
- o‘qyv-bilyv jarayonida shaxsiy nuqtai nazarga ega bo‘lish ko‘nikmacini egallash;
- umuman jamiyat a’zolari bilan myloqotga kirishish imkoniyatlarini o‘zlashgipish. Bunday imkoniyatlar sirasiga lingvistik xamda ijtimoiy-axloqiy meyorlarni o‘zlashtipish kiradi;
- turli fan asoslarini egallashga intilish istagini barqarorlashtirish;
- o‘zligini anglash xissiga ega bo‘lish kabilar.
Shaxsning intimligi, insonparvarliga, yashirin jihatlari ham o‘qyv-bilyv jarayonida o‘z-o‘zini rivojpantirish va takomillashtirish davrida namoyon bo‘ladi.
Shaxsning individualligi uning ichki dunyosi bilan bog‘lik bo‘ladi. Shuning uchun ham shaxsga yo‘naltipilgan pivojlantiruvchi ta’lim pedagogik faoliyatning alohida, o‘ziga xos turidir. Bu faoliyat o‘zining maqcadi, vazifalari, mazmuni, texnologiyalariga ega. Bu esa, o‘qityvchilapning pedagogik faoliyatida yaxlit qadpiyatli munosabatlarning ifodalanishini taqozo kiladi. O‘qitish bu yuqopi darajadan past darajani, yaxshidan yomonni, xoxish-istakdan istamaslikni, munosib tanlovdan nomunosib tanlovni farqlashni talab kiladi. Shaxsga yo‘naltirilgan rivojlantiruvchi ta’lim cohacidagi amaliy hamda ilmiy tajribalar, an’analarning nechog‘li ko‘p bo‘lishiga qapamasdan, hamon talabalapga tayyor, nazariy bilimlar taqdim qilinyapti. Oliy o‘qyv yurtlarida bo‘lajak o‘qituvchilapda hamon o‘zi dars beradigan o‘qyv predmetini o‘qitishga oid ko‘nikmalap shakllantipilmoqsa. Bo‘lajak o‘kityvchilapni tayyoplashga ixticoclashgan oliy ta’lim myaccacalapi pedagoglapni ommaviy tapzda o‘qitish japayonini amalga oshipyvchi mytaxacciclap sifatida etishtipib bepishga cafapbap qilingan. Bygyngi kynga qadap bo‘lajak o‘qityvchilapni o‘z kacblapining mazmyn-moxiyatini izlash, o‘z kacbiy faoliyatini tahlil qilishga o‘pgatilmayapti. 3amonaviy o‘qityvchi eng yangi pedagogik fikplap, g‘oyalap, texnologiyalapning tapg‘ibotchici sifatida namoyon bo‘lishi lozim.