Kasbiy-amaliy jismoniy tayyorgarlik

pasayishi;

3. Gipodinamiya, gipokineziya - harakatlanishlardagi aniqlik va
shiddatning pasayishi aqliy va jismoniy ishchanlikning pasayishi;
4. Balandlik sharoiti - makonda gavda holatini doimiy nazorat qilish bilan bog’liq sezilarli asabiy-jismoniy zo’riqish, harakatlanish analizatorlari funksiyasining pasayishi, tebranish, chayqalish YUQT chastotasining oshishi, salbiy emosiyalarning kelib chiqishi;
5. Muskullarning statik zo’riqish - reaksiya vaqtining oshishi,
proprioseptiv pulsasiyaning kuchayishi oqibatida harakatlardagi aniqlik (muvofiqlik) ning buzilishi;
6. Salbiy emosional yuklama - muvozanat funksiyasining buzilish harakatlar muvofiqligi shug‘ullanuvchilarning kayfiyati ko‘tarilishida ifodalanadi.
Mehnatni dam olish bilan navbatlashning optimal, ilmiy asoslangan tartibi butun ish kuni (smenasi) davomida o‘ta charchashga o‘rin qoldirmay, yuksak ish unumdorligini saqlash imkoniyatini beradi.
Ishlab chiqarish sohasida jismoniy tarbiyani yanada rivojlantirish mashg‘ulotlarini tashkil etish va o‘tkazish usullarining yangi shakllarini ilmiy asoslanishi; funksional musiqadek, suv muolajasidek, o‘z – o‘zini uqalashdek, o‘z – o‘zini ruhiy boshqarishdek nomaxsus ta’sir vositalari singari jismoniy tarbiya vositalaridan foydalanish; qisqa muddatli mashg‘ulotlar samaradorligini oshirish uchun xizmat qiladigan yordamchi snaryadlarni va maxsus qurilmalarni qo‘llash; noqulay ish shart – sharoitlarida va uzluksiz texnologik jarayonlarda jismoniy tarbiyaning kichik ko‘rinishlarini tadbiq etish; mashg‘ulotlarning individual shakllarini qo‘llash jismoniy tarbiya bilan mehnatni ilmiy tashkil etishning turli shakllari o‘rtasidagi yanada mustahkam aloqa bilan bog‘liq.
Mehnatni ilmiy tashkil etish tizimida jismoniy tarbiyaning quyidagi shakllarini o‘zaro farqlaydilar: boshlang‘ich gimnastika, jismoniy tarbiya tanaffusi (pauza), jismoniy tarbiya daqiqasi, mikropauza, tushlik tanaffus paytida jismoniy tarbiya mashqlarini bajarish. Bunday shakllarning barchasi mehnat kuni tartibida jismoniy tarbiya tadbirlarining tizimini tashkil etadi.
Mehnat xususiyatlariga, xizmatchilarning kasbiy charchash xususiyatiga bog‘liq holda turli kasb guruhlari uchun ish smenasi davomida jismoniy tarbiya shakllarini navbatma-navbat o‘zgartirib, ularni takrorlanishi, mashg‘ulotlar mazmuni, tarkibi, ta’sir vositalari va b. jihatidan turli variantlarda qo‘llash mumkin. Mehnatning turli jarayonlarida jismoniy tarbiyaning uzoq davom etmaydigan shakllaridan (jismoniy tarbiya daqiqalari, miropauzalar) ko‘proq foydalanish maqsadga muvofiq , shu bilan birga, oqimlar va konveyerlardagi uzluksiz texnologik jarayonlarda mashg‘ulotlarning individual shakli ancha foydali hisoblanadi.

Hеch kimgа sir emаs nоsоg’lоm turmush tаrzi vа еtаrlichа bo’lmаgаn jismоniy fаоllik nаtijаsi аhоli o’rtаsidа, yoshlаr o’rtаsidа nохush hоlаtlаrni kеltirib chiqаrаdi, ya’ni - yurаk qоn-tоmir kаsаlliklаri, hаvfli o’smаlаr, nаfаsоlish а’zоlаrining surunkаli kаsаlliklаri vа qаndli diаbеt kаbi yuqumli bo’lmаgаn kаsаlliklаr butun dunyodа nоgirоnlik vа o’limlаrning аsоsiy sаbаblаridir. Ulаr аsоsаn yuqоri qоn bоsimi, tаmаki vа аlkоgоl mаhsulоtlаrini istе’mоl qilish, qоndаgi хоlеstеrinning yuqоri dаrаjаsi, оrtiqchа tаnа vаzni, mеvа vа sаbzаvоtlаrni yеtаrlichа istе’mоl qilmаslik vа sust jismоniy fаоllik kаbi хаvfli оmillаr tufаyli yuzаgа kеlаdi.
Amaliy-kasbiy- jismoniy tayyorgarlik (AKJT) – jismoniy tarbiyaning maxsus yo’nalishi bo’lib, bo’lajak kasbiy soha xususiyatlari va talablariga muvofiq amalga oshiriladi. “Amaliylik” maxsus atamasi jismoniy madaniyatning qat’iy utilitar profillashgan qismi sifatida shaxs va jamiyat asosiy faoliyatining kasbiy mehnatga nisbatan munosabatini belgilaydi. AKJT ning asosiy qo’llanish sohasi – mehnatning xususiy tashqi sharoitlari bilan bog’liqlikda bu faoliyatga nisbatan organizmning funksional barqarorligini qaror toptirish, amaliy harakatlanishlar ko’nikma va malakalarini shakllantirish, insonning psixik va jismoniy imkoniyatlarini bo’lajak kasbiy faoliyat talablariga muvofiq optimal darajasini maqsadli rivojlantirish va saqlashdir.
“Jismоniy mаdаniyat, jismоniy tаrbiya vа spоrt nаfаqаt jismоniy, bаlki mа’nаviy kаmоlоtgа еtishishdа hаm muhim оmildir. U irоdаni tоblаydi, аniq mаqsаd sаri intilish, qiyinchiliklаrni bаrdоsh vа chidаm bilаn еngishgа o’rgаtаdi. Insоn qаlbidа g’аlаbаgа ishоnch, g’urur vа iftiхоr tuyg’ulаrini tаrbiyalаydi” .
“O’zbеkistоn Rеspublikаsi Vаzirlаr Mаhkаmаsining 2019 yil 3 fеvrаldаgi “2019-2023 yillаr dаvridа O’zbеkistоn Rеspublikаsidа jismоniy tаrbiya vа оmmаviy spоrtni rivоjlаntirish kоntsеptsiyasini tаsdiqlаsh to’g’risidа”gi №118 sоn qаrоridа аhоlining bаrchа qаtlаmlаrini, аyniqsа, yoshlаrni jismоniy tаrbiya
vа оmmаviy spоrt bilаn kеng qаmrаb оlishni tа’minlаydigаn innоvаtsiоn shаkllаr vа mехаnizmlаrni ishlаb chiqish vа jоriy etishni tаshkil etish ustuvоr vаzifа etib bеlgilаngаn”.
Insonning mehnat faoliyati, tashqi muhit va bajariladigan harakatlarga doir axborotlarni doimiy qabul qilish va tahliliga asoslanadi. Ma’lumotlarni qabul qilish esa, muayyan analizatorlarni (ko’rish, eshitish, harakat va boshq)
yuklatish va psixik jarayonlardan diqqat, xotira, operativ fikr yuritish, emosional-asab zo’riqishi bilan bog’liq. AKJT belgilaydigan boshqa ob’yektiv omillar qatorida ishchi xodimlarning harakatlanish xarakteri misol bo’la oladi.
Mehnat jarayonida harakat faoliyati strukturasining tahlili asosiy omil bo’la oladi. Ushbu faoliyatning barcha tomonlariga harakatlarning takrorlanishi xarakterlidir. Muayyan kasbiy sohadagi ishchi xodimning o’ziga xos harakatlanishlar, organizmga ko’rsatiladigan xususiy psixofizik ta’sirlarni
belgilaydi.
Kasbiy sohaning inson jismoniy tayyorgarligiga ko’rsata oladigan spesifik talablari faoliyatining tashqi sharoitlari taqozoligida ham kelib chiqadi. Bu fikr ma’nosida – mehnat jarayoni bilan bog’liq uning ba’zi tomonlarini amalga oshirishni murakkablashtiradigan omillar ta’siri sababli shu vaziyatlarga muvofiq amaliy ko’nikma va malakalarni egallash e’tiborga loyiqdir.
Ilmiy kuzatuv xulosalariga ko’ra mehnat jarayoni bilan bog’liq salbiy ta’sir etuvchi omillarning ba’zi texnologik harakatlanishlar va organizm holatining o’zgarishi quyidagilardan iborat:
1. Aqliy zo’riqish - diqqatning susayishi, harakat reaksiya vaqtining oshishi, aqliy va jismoniy ishchanlikning pasayishi;
2. Jismoniy zo’riqish - muskullar kuchlanishni dozirovkalash aniqligini buzilishi, harakatlanayotgan ob’ektga nisbatan vaqt intervalini seza olmaslik, jismoniy ishchanlikning va aniqligining pasayishi, kuchlanishlar me’yorining buzilishi;
7. Yuqori temperatura - termoregulyator apparati ishining buzilishi insonning yurak-tomir, nafas olish va asab tizimining zo’riqishi. Inson uchun ba’zi tashqi omillar ta’siri ekstremal xarakterda bo’ladi.
Shunga o’xshash sharoitlarda kasbiy faoliyat-anchagina emosional zo’riqishlar bilan bog’liq stress hodisalari, organizmning me’yordan ortiq funksional zaxiralarning safarbarligida kechadi. Har tomonlama jismoniy qobiliyatlarni
tarbiyalash va harakat ko’nikma va malakalarini sistematik zaxiralarni boyitib borish orqali jamiyat a’zosining barcha faoliyat, shu jumladan kasbiy sohasi omilkorligini garovli ta’minlaydi.