“kasbiy pedagogika” fan sifatida

ISHCHI KUCHI BANDLIGI TO'G'RISIDAGI TURLI KONSEPSIYALAR SHARHI

Reja:

• Iqtisodiy o'sish modellari.
• Harrod-Domar modeli.
• Solow iqtisodiy o'sish modeli.

Kirish ma'lumotlari

• Mavjud qonunlikka muvofiq ish bilan bandlik deganda fuqorolarning qonunda taqiqlanmagan va ularga daromad keltiradigan faoliyat turi bilan shug‘ullanishlari tushuniladi. Ko‘pchilik iqtisodiy adabiyotlarda qayd qilinganidek: “Bandlik mehnat qobiliyatiga ega bo‘lgan va mehnat qilishga ishtiyoqi bor kishilarning ishga joylashib foydali mehnat bilan mashg‘ul bo‘lishlaridir”. Ish bilan band aholiga yollanib ishlovchilar va o‘zlarini mustaqil ravishda ish bilan ta’minlagan shaxslar kiradi.

• YAlpi ishchi kuchi – bu jamiyat ѐki alohida olingan mamlakat miqѐsida qiymat vaiste’mol qiymatlarini yaratishda ishtirok etuvchi bir-biri bilan chambarchas bog‘liq holdafaoliyat qiluvchi ishchi kuchlarining umumlashtirilgan majmui. YAlpi ishchi kuchining takror hosil qilinishi jaraѐnlarini o‘rganish muhim bo‘lib, bunda eng avvalo ishchi kuchiningziga to‘xtalish maqsadga muvofiqdir.

• Neoklassik maktab konsepsiyasi A.Smitning klassik nazariyasi qoidalari asosida shakllantirilib, D.Gilder, A.Laffer, M.Feldstayn, R.Xoll kabi bir qator olimlarning fikr-mulohazalari orqali namoyon bo‘ladi. Bu maktab namoyandalari ishchi kuchi bozorini maxsus qonunlarga bo‘ysunuvchi aloqalar tizimi sifatida ko‘rib chiqib, ular bozor mexanizmi orqali boshqarilishini ta’kidlaydilar. Ish haqi darajasi ishchi kuchining narxi sifatida ko‘rsatiladi. U ishchi kuchi talab va taklifiga ta’sir ko‘rsatib, ular o‘rtasidagi nisbat va zarur muvozanatni ta’minlaydi. Ishchi kuchining narxi bozor kon’yunkturasiga tezlik bilan javob qaytaradi, ya’ni bozordagi talab va taklifning o‘sishi yoki kamayishiga qarab o‘zgaradi. SHunga ko‘ra, ishchi kuchi bozoridagi taqchillik yoki taklif ortiqchaligi ish haqi darajasini o‘zgartirish orqali bartaraf etiladi. Ishchi kuchi bozorining klassik modeli uning o‘zini-o‘zi tartibga solish tamoyiliga asoslanadi.

Keynscha maktab vakillari ishchi kuchi bozorini harakatsiz, o‘zgarmas tizim sifatida baholab, unda ishchi kuchining narxi qat’iy belgilangan bo‘lishini ta’kidlaydilar. Bandlik va ishsizlik darajasi, ishchi kuchiga bo‘lgan talab, real ish haqi darajasi kabi asosiy ko‘rsatkichlar ishchi kuchi bozori orqali emas, balki tovar va xizmatlar bozoridagi samarali talab miqdori orqali belgilanadi. Ishchi kuchi bozorida esa faqat ish haqi darajasi va unga bog‘liq bo‘lgan ishchi kuchi taklifi miqdori shakllanadi. Biroq ishchi kuchi taklifi amaldagi bandlikning shakllanishida etakchi rol o‘ynamay, balki faqat uning ish haqining muayyan hajmidagi eng yuqori mumkin bo‘lgan darajasini tavsiflaydi. Ishchi kuchiga bo‘lgan talab yalpi talab, investitsiya va ishlab chiqarish hajmi orqali tartibga solinadi.

Ishsizlikning mavjud bo‘lishi yalpi samarali talabning etishmasligi bilan shartlanib, uni byudjet va pul-kredit siyosatining iqtisodiy faollikni oshiruvchi chora-tadbirlari orqali bartaraf etish mumkin. Davlat yalpi talabni kengaytirish tadbirlarini amalga oshira borib, ishchi kuchiga bo‘lgan talabning o‘sishiga imkon yaratadi va buning natijasida bandlikning o‘sishi hamda ishsizlikning qisqarishi ro‘y beradi. Shunday qilib, agar investitsiyalar aholi sonining o'sishi, kapitalning eskirishi va texnik taraqqiyot natijasini hisobga olgan holda talab qilinadigan darajadan kam bo'lsa, bu doimiy samaradorlik bilan kapital-mehnat nisbati pasayganligini ko'rsatadi. Vaziyat aksincha bo'lishi mumkin. Bunday holda, muvozanat belgilangan barqarorlik sharti asosida aniqlanadi.

Ishsizlikning mavjud bo‘lishi yalpi samarali talabning etishmasligi bilan shartlanib, uni byudjet va pul-kredit siyosatining iqtisodiy faollikni oshiruvchi chora-tadbirlari orqali bartaraf etish mumkin. Davlat yalpi talabni kengaytirish tadbirlarini amalga oshira borib, ishchi kuchiga bo‘lgan talabning o‘sishiga imkon yaratadi va buning natijasida bandlikning o‘sishi hamda ishsizlikning qisqarishi ro‘y beradi. Shunday qilib, agar investitsiyalar aholi sonining o'sishi, kapitalning eskirishi va texnik taraqqiyot natijasini hisobga olgan holda talab qilinadigan darajadan kam bo'lsa, bu doimiy samaradorlik bilan kapital-mehnat nisbati pasayganligini ko'rsatadi. Vaziyat aksincha bo'lishi mumkin. Bunday holda, muvozanat belgilangan barqarorlik sharti asosida aniqlanadi.

Solow iqtisodiy o'sish modeli

Solow iqtisodiy o'sish modeli

Xarrod va Domar tomonidan taklif qilingan usullar bir qator muhim kamchiliklarga ega. Ajablanarlisi shundaki, ular juda ko'p tanqidlarga duch kelishdi. Ular orasida eng muvaffaqiyatlisi Robert Solou edi. U yaratgan model Kobb-Duglas ishlab chiqarish funktsiyasiga asoslangan. Ammo kichik farq bilan: iqtisodiy o'sish omili sifatida ekzogen neytral texnik taraqqiyot hisobga olinadi.Bundan tashqari, mehnat va kapital bilan bir qatorda. Garchi bu kamchiliklardan xoli bo'lmasa ham. Bu, birinchi navbatda, ilmiy-texnikaviy taraqqiyotning ekzogenligi va tejamkorlik darajasiga taalluqlidir.

Lekin birinchi narsa birinchi. Daromad investitsiya va iste'molga sarflanadi. Bu shuni anglatadiki, siz doimiy samaradorlik bilan o'ziga xoslikni o'rnatishingiz yoki mehnat birligining o'ziga xosligini ifodalashingiz mumkin. Shu bilan birga, investitsiyalar va jamg'armalar nisbati mavjud. Shu bilan bir qatorda, ikkinchisining o'rniga mehnat birligi ham ishlatilishi mumkin. Nisbat qiymati - bu tejash stavkasi. Ushbu yondashuvni olishga nima imkon beradi? Iqtisodiy ma'lumotlar!