“kasbiy ta’lim” kafedrasi
Yelimsimon not’oqima tasmalardan foydalanish
Download 1.28 Mb. Pdf ko'rish
|
khk da xotin -qizlar milliy koylaklarini tikish
- Bu sahifa navigatsiya:
- Yelimli flezilindan foydalanish.
- Tukli matolardan kiyim tikishni o’ziga xos xususiyatlari.
- Milliy ko’ylaklar uchun bezak elementlarini tanlash.
|
Yelimsimon not’oqima tasmalardan foydalanish. Xozirda do’konlarda yelimsimon, o’rgimchak uyasiga o’xshash rulonli tasmalar ko’p uchraydi. Ularni qayerlarda qo’llash mumkin? Ushbu yelimsimon tasmalarni ayniqsa elastikli gazlamalardan kiyim tikishda kiyim etagini qayirib tikishda, yeng uchini qayirib tikishda mashina chok o’rnida ishlatish mumkin. Agar mashinada qayirib tikilganda kiyim o’ngida chok o’rni qo’pol ko’rinishi mumkin. Yelimli tasma bilan yopishtirib bukilganda chok borligi bilinmaydi. Yeng yoki etak uchlari tekis bukilib, kiyim cho’zilganda ham chok sitilib yoki so’qilib ketmaydi. Undan tashqari yelimli tasmalardan milliy ko’ylak old va ort bo’lak koketkalariga avra va astar detallarini qo’lda ko’klash jarayonini yengillatish maqsadida ham qo’llash mumkin.
15
Yelimsimon noto’qima tasmalardan foydalanishda qo’yidagi qoidalarga rioya qilish zarur:
Tasma ikki detalni o’rtasiga qo’yilib sal namlanadi va dazmolmato ustidan dazmollanadi. Dazmollash jarayonida dazmol harakatda bo’lmasdan toki namlik ketgunga qadar ushlab turiladi, undan so’ng boshqa uchastka dazmollab yopishtiriladi. Agar dazmolni harakatlantirib dazmollansa tasma surilib ayrim joylaridan qochishi mimkin, yoki yelimsimon tasma uzilib o’sha joy yopishtirilmay qolishi mumkin.
9-rasm. Yelimli noto’qima tasma bilan kiyim etagi va yeng uchiga ishlov berish.
tolali gazlamadan tikilgan milliy ko’ylak etak va yeng uchlari faqat qaytarma chokli bahya bilan qayirib tikilishi lozim. Yelimli flezilindan foydalanish. Ayrim milliy ko’ylaklar juda yumshoq, elastik xususiyatli gazlamalardan tiqiladi. Milliy ko’ylaklarni koketkalari tik tursa gavdada ghiroyli chiqadi. Shuning uchun yumshoq gazlamadan kiyim tikishda koketka astariga qo’shimcha material yopishtiriladi yoki qattiq astar tanlanadi. Yumshoq gazlamalardan tikilganda yelimli flezilindan koketka astariga bir qavat yopishtisish lozim. Flezilin gazlama xususiyati bilan uyg’unlashib ketadi. 16
Yelimli flezilindan foydalanishda ham ayrim texnologiyalarga e’tibor berish lozim. Flezilinni gazlamaga yopishtirish jarayonida dazmol
yuzasini dazmolmato ustida haraqatlantirmasdan kerakli joylarda ko’tarib o’tqazish lozim. Chunki flezilish issiqlik ta’sirida yumshaydi, yelimi eriydi, agar dazmol gazlama ustidan susrib yangi yoyga o’tkazilsa yopishtirilgan yuza dazmol bilan birga suriladi. Shuning uchun yelimlangandan so’ng dazmolni surib o’tqazish mumkin emas. Yelimli flezilin yoki yelimli tasma ishlatilganda dazmol albatta dazmolmati yoki maxsus qog’oz yordamida dazmollanishi shart. Aks holda dazmolni yuzasiga yelim yopishib qolib dazmollah jarayoni qiyinlashadi. Tukli matolardan kiyim tikishni o’ziga xos xususiyatlari. Tukli gazlamalardan kiyim tikishda ham ayrim qonuniyatlarga e’tiborni qaratish lozim. Tukli matolardan kiyim tikish oddiy matolardan kiyim tikishdan tubdan farq qiladi. Tukli matolar bilan ishlashda e’tiborliroq bo’lish lozim. Ayrim tukli matolar dazmollash jaroyonida tuki bosilib o’sha joy yaltirab qoladi va kiyim sifati buziladi. Bunday matolardan kiyim tikishda, ayniqsa dazmollash jarayonida mayday-mayda temir tishli tasmalardan foydalanish lozim. Kiyim pastki tomoniga tishli tasma qo’yiladi va dazmollanadiigan qirqim ehtiyotlik bilan amalgam oshiriladi. Tukli matoni tuklari tishli tasma orasiga kirib, qayrilmaydi, dazmollash jarayoni tugaganda gazlamani tuklari avvalgi xolatini saqlaydi. Shunday xollarda ham matoni tuki yaltirab qolsa, qirqim cho’zib tiqiladi va qattiq qoqib qirqim dazmollanmasligi kerak bo’ladi. Tukli gazlamalardan kiyimtikishda tiqiladigan qirqim chamalab ilgaklar yordamida har joydan ildirib qo’yiladi, undan so’ng mashina chok yuritiladi. Tukli gazlamani ilgak ildirmasdan tikilsa gazlama tuklari surilib qirqim tomonlari uzun-kalta bo’lib qolishi mumkin. Oldinlari bunday gazlamalarni avval qo’lda ko’klab keyin tikib chiqilardi. Hozir esa tayyor bir tomoni to’mtoqlangan ilgaklarni bozorlarda ko’plab uchratish mumkin. Tukli gazlamalar ko’pincha sitiluvcha bo’ladi bunday gazlamalardan kiyim tikishda qirqimlari albatta yo’rmalanishi lozim. Tukli gazlamalarni bichish jarayoni ham ancha murakkab jarayon hisoblanadi. Tukli gazlamalardan kiyim bichishda, tuksiz gazlamaga nisbatan ancha ko’proq gazlama sarflanadi. Chunki andozlar gazlamaga faqat bir tomonlama joylashtiriladi. Milliy ko’ylaklar uchun bezak elementlarini tanlash. Bezak elementlari juda xilma xil bo’lib ularni tanlashda nimalarga e’tiborni qaratish lozim. - gazlama xususiyatlariga; - gazlama rangi va gullariga; - gazlama narxiga va gazlama bezaklariga; 17
- kiyim turiga; - kiyim kiliyilish joyi va kiyim egasini yoshi, tashqi ko’rinishiga; - kiyim fasosiga Agar milliy ko’ylak kundalik ishlarga mo’ljallangan bo’lsa kiyim bezagi unchalik sezilmaydigan, ko’zga tashlanmaydigan bo’lishi shart. Masalan tesmalar, to’rlar, jiyaklar va xakozo.. Agar kiyim kechalik kiyim bo’lsa va gazlama qimmat narxli bo’lsa unda gazlamaga xoz besaklar tanlanadi. Gazlama rangi, gazlama gullarini rangi va shakli, gazlama bezaklari (toshlari, ko’zchalari, tesmalari) turiga qarab bezak gazlama tanlash lozim. Ayrim xollarda galamani o’zi bezaklarga boy bo’lsa gazlama bezaklarini qirqim joylardagi bezaklari ehtiyotlik bilan so’qilib uni kerakli joylarga o’rnatish mumkin. Ayrim boy bezakli gazlamlarga ortiqcha bezak berilsa kiyim bachkanalashib ketadi. Unday xollarda bu kiyim kechalarda kiyilsa ham bezak elementlar qo’llanilmaydi. Milliy kiyimlarga toshli bezaklardan tanlashda toshni rangi ham gazlama rangi yoki gazlama gullarini ko’p takrorlanadigan gangiga mos ravishda tanlanadi. Aks xolda kiyimga bezak ko’rk berish o’rniga uni sifatini buzadi. Demak kiyimni qanchalik sifatli tikkan bilan uni bezaklarini, kiyim elementlarini to’g’ri tanlanmasa, tanlangan elementlardan to’g’ri foydalanilmasa kiyim sifatli ciqmaydi. Shuning uchun biz yuqorida bergab tavsiyalarga amal qilinsa kiyim sifatiga kafolat berish mumkin bo’ladi.
Kiyim-kechaklar har bir xalq tarixi bilan uzbiy bog‘liq bo‘lib, moddiy-madaniy yodgorliklar ichida xalqlarning milliy o‘ziga xosligini aks ettirib, etnik belgilari bilan ajralib turadi.
Kiyimlarda el-elat tarixiga borib taqaladigan an’analar, urf-odatlar, ijtimoiy munosabatlar, ma’rifiy, din ba estetik shakllarning ayrim unsurlari ifodalanadi. Jamiyat turmushi, iqtisodiyoti ba siyosatida bo‘layotgan o‘zgarishlar bilan barabar kiyim shakllari ham o‘zgarib boradi, unda xalqning moddiy ahboli, kishilarning didi, go‘zallik to‘g‘risidagi ideallari, xo‘jalik 18
yuritishning o‘ziga xos jihatlari hamda oilaviy turmushning ba’zi tomonlari ham ko‘zga yaqqol tashlanadi. O‘zbek milliy kiyimining ko‘p asrli boy tarixi bor. Unda xalqimizning o‘tmishi, iqlim sharoitimiz, turmush tarzimiz ko‘zguda aks etgandek ifoda topgan. Mahalliy urf-odatlar, ayniqsa, ayollar kiyimida yaqqol seziladi. Kiyimning shakli, bichimi, ranglari ba bezaklariga ko‘ra ayolning qaysi viloyatdan ekanligi, ijtimoiy mavqei, yoshi, oilaviy ahvoli to‘g‘risida bilib olish mumkin bo‘lgan. O‘zbek ayollari kiyimi ko‘ylak, lozim, mursak, to‘n, peshmat, kamzul ba nimchalardan ba ko‘chalik kiyim – paranji-chachbondan iborat bo‘lgan. Bosh kiyimlari – turli usulda o‘raladigan ro‘mollar, oyoq kiyimlari esa maxsi-kabush bo‘lgan. Ko‘ylaklar - to‘g‘ri bichimli, keng ba uzun, deyarli yerga tegib turadigan, etagi biroz kengaygan, yenglari to‘g‘ri va uzun bo‘lgan. Ayollar ko‘ylaklarining turlaridan biri «oldi ochiq ko‘ylak» bo‘lib, oldi qismida belgacha to‘g‘ri qirqimi bo‘lgan. Ko‘ylaklarning oldidagi tik kesimlar maxsus to‘qilgan yoki gazlamadan ishlangan bog‘ichlar bilan bog‘langan. Aytishlaricha bu odat Fotima onamizdan meros bo‘lib, ular o‘g‘illari Hasan ba Husaynlar halok bo‘lishganida, ularning kiyimlaridan tasma shaklida bo‘laklar yirtib olib, ko‘ylaklariga bog‘ich qilib olgan ekanlar. Qizlar ba yosh bolalar yoqa o‘mizi ko‘ndalang– yelkadan yelkagacha qirqimli ko‘ylak kiyishgan. Bu ko‘ylaklar «kipti», «kiptakli ko‘ylak» deb atalgan (fors. Kift – yelka). Bunday ko‘ylak «mullacha ko‘ylak» deb ham atalgan, chunki uni ko‘pincha mullalar, eshonlar, madrasa talabalari ham kiyishgan. Qadimgi to‘g‘ri bichimli ko‘ylaklar yengining tagiga boshqa rangdagi gazlamadan to‘rtburchak shaklida «hishtak»lar tikilgan. Ba’zan boshqa rangdagi hishtaklar bolalar ko‘ylaklariga ham tikilgan, bu uzoq kutilgan, «tilab olingan» farzand ma’nosini bildirgan. Qadimda yosh ayollar ba kichkina bolalar ko‘ylaklarining etaklari bostirilmaganligi kabi yuqoridagi irimga ham ilohiy ma’no berilgan. O‘zbeklarda qizlarning ko‘ylagi nikoh o‘qilgandan so‘ng, ota-onasi uyida ayollar ko‘ylagiga almashtirilgan. Kuyobning uyiga kelinni yoqa o‘mizi tik kesimli ko‘ylakda olib borishgan. XIX – asrning 80-chi yillarida tik yoqali (no‘g‘ay yoqa) ko‘ylaklar paydo bo‘la boshlagan. Ba’zan bu yoqalarni «it yoqa» deb ham atashgan (itlarning bo‘yinbog‘iga o‘xshatilgan). 1900-chi yillarga kelib Toshkent ayollari orasida oldi koketkali, ko’krak qismi burmalangan, «shapang yoqa» deb atalgan qaytarma yoqali «ko’krakburma ko‘ylak»lar keng tarqalgan. Keksa ablod bu urfga yanada ko‘proq norozi bo‘lgan. SHunga qaramay 19
«ko’krakburma ko‘ylak»lar asta-sekin ommabiy rabishda qabul qilina boshlagan ba an’anabiy to‘g‘ri bichimli, tik yoqali ko‘ylaklar qatorida o‘zbek milliy ko‘ylagi sifatida hozirgacha saqlanib qolgan. Ustki kiyimning qadimiy turlaridan peshbon, mursak, to‘n, keyinchalik peshmat, kamzul ba nimchalar ma’lum. Ustki kiyimlarning XIX asrga kelib yo‘q bo‘lib ketgan qadimiy turlaridan biri peshbondir. Aytishlaricha peshbon ham mursakka o‘xshab ketadigan ustki kiyim turi bo‘lgan, faqat uning yoqasi ham bo‘lib, yenglari nisbatan uzunroq bo‘lgan ba mursakdan farqli o‘laroq, uning ziylariga jiyak tikilmagan. Tadqiqotlarga ko‘ra, peshbon kelinlar yopinchig‘i sifatida ishlatilgan (tojikcha peshband – yuzini to‘subchi yoki peshbon – yuzini asrobchi ma’nolarini anglatgan so‘zlardan kelib chiqqan bo‘lsa kerak.) XIX asrning boshlarida oddiy chopon yoki mursak ko‘rinishida bo‘lgan peshbon, asr o‘rtalariga kelib ro‘mol shaklini olgan. XIX asrning 70-90 chi yillarida mursak ayollar ustki kiyimining asosiy turi hisoblangan. Har bir kelinning sepida 2-10 tadan, ba’zan 18 tagacha mursaklar bo‘lgan: kundalik, kishilik, uyichilik ba h.k.z. Mursak XIX asrda ba XX asrning boshlarida unashtirish marosimida kelinga yuborilishi lozim bo‘lgan kiyimlardan biri edi. Ota-onalar qizlarini birinchi bor uylariga chaqirganlarida («challar» marosimida) mursak kiygizishgan. Nikoh marosimida kelinga kiygizilgan mursak to‘ydan keyin kelinning onasiga sobg‘a qilingan. XX asrning ikkinchi o‘n yilligiga kelib, mursaklar ramziy bir ma’noda qolgan, amalda uning o‘rniga kamzul ishlatilgan. Faqat kelinni kuyobning uyiga olib kelingandagina, unga mursak kiydirilgan ba keyinchalik uni yangalarga berilgan. XX asrda mursak kiyim sifatida o‘z ma’nosini butunlay yo‘qotgan ba faqatgina dafn marosimlaridagina qo‘llanilgan. Ayollarning asosiy ustki kiyimi «paranji» hisoblangan ba XX asrning boshlarida ham kiyilgan. Paranjini ayollar ko‘chaga chiqqanlarida boshlariga yopib chiqishgan. Paranji bilan birgalikda ayollar yuzlariga «chachbon» tutishgan (fors. chashmband- ko‘z uchun bog‘ich, ko‘zni to‘subchi (balki ko‘zdan to‘subchi), ba’zi biloyatlarda «chimbat» deb ham atalgan. Paranji so‘zi «faroji» so‘zidan kelib chiqqan bo‘lib, kiyim ma’nosini bildiradi. Paranji to‘n ko‘rinishida bo‘lib, boshga yopilib, gavdani yashirib turish uchun xizmat qilgan, yenglari o‘z amaliy bazifasini yo‘qotgani sababli ort tomonda bir- biriga chatib qo‘yilgan. Bora-bora yenglar ingichka ba uzun shaklga kirib, soxta yeng – «bandak» deb atalgan. Paranji yopinish barcha yoshdagi ayollar uchun majburiy bo‘lib, qiz bolalar 9 yoshdan boshlab paranji yopinishni boshlaganlar. Chachvonlar qora otning yolidan to‘qilgan ba chetlariga qora rangli matodan mag‘iz tikib chiqilgan. YAxshi tutilsa, 1 ta chachbon umr oxirigacha etgan. Ayollar bosh kiyimi – ro‘mol hisoblangan. XX asrga kelib qiz bolalar ba kelinchaklar do‘ppi kiya boshlaganlar. Ungacha do‘ppini faqat erkaklar ba yosh bolalar kiyishgan. XX asr 20
boshlarida do‘ppi kiygan ayollarga salbiy munosabat bildirilib, aybga buyurishgan ba ularni «satang» deb atashgan. Urf-odat bo‘yicha ayollar do‘ppini umrlarida bir marotaba – go‘shangaga kirganda kiyishgan, bunda kuyob o‘z do‘ppisini echib kelinning boshiga kiygazgan, kelin esa uning o‘rniga yangi do‘ppi sobg‘a qilgan. 20-chi yillarga kelib do‘ppilar keng urf bo‘lgan, ularga munosabat ham o‘zgargan. Bugungi kunga kelib, albatta ayollar ko‘ylagi juda o‘zgarib ketgan bo‘lsa ham, shakli va bichimi saqlanib qolgan bo’lib turmushda ishlatilib kelmoqda. Ayollarning an’anaviy milliy ko‘ylagi milliy mansublik simvoli bo‘lgani uchungina emas, balki, asosan xalq kostyumida iqlim xususiyatlariga, tevarak atrofdagi tabiatga va turmush tarziga to‘g‘ri keladigan ratsional shakllar bir necha asrlardan beri saralanib kelgani uchun saqlanib qoldi. Ayollar ko‘ylagidagi yorqin ranglar mutanosibligi o‘lkamiz tabiatiga monand tushgan bo‘lib, shaklining kengligi jazirama quruq iqlim sharoitiga mos keladi. Milliy liboslar tarixini o‘rganish jarayonida, ularni kiyish bilan bog‘liq bo‘lgan an’analar, urf-odatlar ba rasm-rusumlarni o‘rganish talabalarning qiziqishlarini oshiradi ba ularni xalqning madaniy merosini chuqurroq o‘rganishga undaydi. O‘zbek liboslarining turmushda qanchalik muhim ahamiyat kasb etganligini talabalarga singdirishdan maqsad – yoshlarga milliy o‘zligini anglatish, xalqimizning boy madaniy merosini aks ettirish ba davomiyligini anglatishdan iboratdir, bu esa ularni milliy qadriyatlar ruhida tarbiyalashda muhim rol o‘ynaydi. 2.2. O’quvchilarning maxsus fanlardan mustaqil va ijodiy ishlash faoliyatlarini rivojlantirishda faol usullarni qo’llash Zamonaviy ta’lim – o’quv jarayonida ishtirok etuvchilarning faolligini oshirishni talab etadi. Chunki ananaviy ta’limda aynan mana shu muammoga yetarli darajada ahamiyat berilmaganligi sababli ta’lim oluvchilarning o’quv-bilish faoliyatini faollashtirish “Ta’lim to’g’risida”gi qonun va “Kadrlar tayyorlash milly dasturi”da talab darajasida amalga oshirish ta’kidlangan. Kasb-hunar kollaejlari o’quvchilarini har tomonlama rivojlantirish uchun ularning ijodiy qobiliyati va mustaqil ishlash faolligini oshirish muhim. Kasb-hunar kollaejlarida maxsus fanlarni o’rganishdan ko’zlangan asosiy maqsad o’quvchilarda texnik va texnologik obyektlar va jarayonlar haqida bilimlar berish, amaliy ish –
21
harakat usullarini o’rgatish, shuningdek shaxsiy fazilatlar, ijodiy fikr yuritish va mustaqil ishlash qobiliyatlarini rivojlantirishdan iborat. Respublikamiz ijtimoiy-iqtisodiy sohalarining rivojlanib borishi, o’rta maxsus, kasb- hunar ta’limi tizimida kadrlar tayyorlash sifatini yanada takomillashtirish; fan-texnika va texnologiyalarning zamonaviy yutuqlariga tayangan holda o’quvchilarni kasb-hunarga o’rgatishda ularning izlanuvchanlik, ijodkorlik, fikrlash qobiliyatlarini yuksaltirish, nutq madaniyatini o’stirish; kasb-humar sirlarini puxta egallashlarida axborot-kommunikasion texnologiyalar xizmatidan maqsadli ravishda samarali foydalanish; o’quvchilar kasbiy fanlar va ishlab chiqarish ta’limi bo’yicha mustaqil ishlash ko’nikmalarini shakllantirish bugungi kunning eng dolzarb muammolaridan biridir. Psixologiyada faoliyat – shaxasning maqsadga muvofiq yo’naltirilgan ongli munosabati va hatti-xarakatlarini amalga oshirish shakli sifatida qaraladi. Insonning har qanday faoliyati, shuningdek o’quv-bilish (aqliy) faoliyati ham psixologik tayyorgarliksiz ko’zlangan samarani bermaydi. Demak, maxsus fanlarni o’qitish jarayonida ta’lim oluvchining o’rganilayotgan o’quv materialiga nisbatab qiziqish, havas, hohish-istak uyg’otish, mantiqan va ijodiy fikrlashiga shart- sharoit yaratish zarur. I.A.Allayorov ta’lim-tarbiya ishining mazmuniy va jarayoniy tomonlarini yaxlit va uyg’unlikda tadqiq etib, “faol ta’limning didaktik asoslari – bu jarayon ishtirokchilarining ongli, oqilona munosabatlarini o’rnatilishi va yuqori sifat hamda samaradorlikni ta’minlanishi” deb talqin etgan. Faol bilish – deb ko’rsatadi A.M.Matyushkin, - muntazam ravishda, birin-ketin topshiriqlar berish, muammoli vaziyatlar hosil qilish natijasida yuzaga keladi. Modomiki, faollik onglilik natijasida vujudga kelar ekan, u maxsus fanlarni o’rganish mazmuni, shakli, metod va vositalarini muvofiqlashtirishni ham taqozo etadi. Faollik darajasini belgilashda materialning amaliy jihatdan muhimligi, murakkablik darajasi hisobga olinishi lozim. I.Ya.Lerner faollikni mustaqillikning shart-sharoiti sifatida qaraydi, chunki shaxs faol bo’lmasdan mustaqil bo’la olmaydi. Muallif faollik va mustaqillik darajalari sifatida “oddiy faollik”, “haqiqiy mustaqillik” terminlaridan foydalangan. Fikrlash faoliyati o’z navbatida ma’lum shart-sharoit yaratilishini taqozo etadi. Demak, fikrlash uchun zarur bo’lgan oqilona shart-sharoit yaratilsa, tahsil oluvchi faol faoliyat ko’rsata olishi mumkin bo’ladi. O’qituvchi mashg’ulot jarayonida o’quvchilarning faolligini oshirish uchun murakkablik darajasidan kelib chiqib o’quv materialini turli shakllari ishlab chiqishi kerak. Maxsus fanlarni o’rganishda faollikning quyidagi darajalaridan foydalanilgan. 22
1. Faollikning birinchi darajasi – o’quvchilarning avval o’zlashtirgan bilimlarini qayta takrorlashi, uni xotirada tiklashi hamda o’qituvchining bevosita rahbarligi va ko’rsatmalari asosida unga ergashib bajaradigan ishlari yoki berilgan namunaga qarab aynan bajaradigan topshiriqlari jarayonida namoyon bo’ladi. Chunki, o’quvchilarning o’tilgan nazariy materialini eslashi, unga mos keladigan ishlab chiqarish mazmunidagi masalalarini namunaga qarab yechimini topish hatti-harakatlarini qayta xotirlashga xizmat qiladi Qayta xotirlash xarakteridagi o’quv topshiriqlari o’quvchilardan qayta xotirlash darajasidagi faollikni talab qiladi. O’quvchi namunaga binoan ish xarakatlarini bajarar ekan uning faolligi chegaralanadi, ya’ni u belgilangan doiradan chetga chiqa olmaydi. Mashg’ulotda ko’proq tushuntirish – namoyish etish va faol metodlardan foydalanganilganda faollikning ana shunday birinchi darajasiga erishiladi. 2. Faollikning ikkinchi darajasi – o’rganilayotgan obyekt yoki jarayonning mohiyatini tushunishni, ma’lum ma’noda ijodiy fikrlash elementlarini taqozo etadi. Faollikning bunday darajasi o’rganilayotgan obyekt va jarayonlardagi o’xshashlik va farqli jihatlarini aniqlash, o’zlashtirilgan bilimlarni ma’lum o’zgartirilgan holat va vaziyatlarda qo’llanishini ko’zda tutadi.
Ko’zlangan o’quv maqsadga erishish yo’lida ijodiy faoliyatni ko’rsatadi. Qisman izlanish xarakteridagi faoliyat to’la ijodiy xarakterga ega bo’ladi. Faollikning bu darajasi egallangan bilimlar tizimli, chuqur va puxta bo’lib, ulardan istalgan sharoitda foydalanish mumkin. Shunday qilib, faollik o’quvchi faoliyatining muhim jahati hisoblanadi. Faollik darajasi birinchidan, o’quvchilarning o’quv materialini o’rganishga qiziqish, ularda mustaqillik kabi xususiyatlarini qanday darajada mavjudligi bilan belgilansa, ikkinchidan, o’qituvchi tomonidan ta’lim-tarbiya jarayonini faollashtirish maqsadida yaratilgan shart-sharoit, tanlangan shakl, faol metod va didaktik vositalarga bog’liq bo’ladi. Faol ta’lim mertodlaridan o’runli va maqsadli foydalanilganda pirovard natija – ta’lim samaradorligi ananaviy ta’limdagiga nisbatan har doim yuqori bo’ladi. Eng asosiysi o’quvchida mustaqil fikrlash, turli masalalarni va muammolarni mustaqil yechimini topish, o’z-o’zini nazorat qilish kabi malakalarni shakllanishini ta’minlaydi. Bu esa o’z navbatida ta’lim muassasasi bitiruvchilarining mustaqil hayotga qadam qo’yishlarida, mehnat bozorida o’z o’rinlarini topishlarida muhim ahamiyat kasb etadi.
23
Bugungi kunda kasb-hunar kollejlari o’quvchilarining mashg’ulotlarda mustaqil munozara va fikr yuritishga, ularning ijodiy fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirishga yo’naltirilgan o’qitishning faol usullari ishlab chiqilgan. Ko’pgina olimlar tomonidan kasb-hunar kollejlarida maxsus fanlarni modulli texnologiya asosida o’qitishda faol usullarni qo’llash imkoniyatlari o’rganilgan va amalda qo’llash metodikalari ishlab chiqilgan. Kasb-hunar kollejlarida maxsus fanlarni loyixa usulini qo’llab o’qitish metodikasi tadqiq qilingan. Faol ta’lim metodlarining ijobiy tomonlari bilan bir qatorda ayrim kamchiliklari ham aniqlangan. Bularga ananaviy ta’lim metodlariga nisbatan vaqtning ko’p talab qilishi, o’qituvchidan alohida tayyorgarlik va pedagogik mahorati talab qilishi kiradi. Kasb-hunar kollejlarida maxsus fanlarni o’rganishda faollikni ta’minlashdan oldin o’quvchilarning bilim darajasi, uni o’zlashtirganligi hamda egallangan bilimlarni amaliyotda qo’llay olish ko’nikma va malakalarni tahlil qilish zaruriyati tug’iladi. Chunki egallangan bilimlarni har tomonlama tahlil qilmay turib, o’quvchilarning faol faoliyat ko’qsatish darajasi haqida fikr yuritib bo’lmaydi. Ta`lim oluvchilarning bilim olish, mustaql ishlash va ijodkorlik qobilyatlarini rivojlantirish, ularning ongli faolligi, mustaqilligi va ijodkorligi, o`quv bilish faoliyati natijasining sifatini xarakterlaydi. Faollik- ta`lim sharoitida o`zlashtirilgan nazariy bilim va amaliy ish - harakat usullarini turli ishlab chiqarishvaziyatlarida qo`llanishga imkon beradi. Kasb –hunar ta`limida amaliy ko`nikmalar o`rganish, asosan mexnatni tahlil qilish orqali amalga oshiriladi, chunki bunday ta`lim qisimlari kasbiy- mantiqiy emas, balki xharakatlarga yo`nalgan tarzda kechadi. Ko`pincha o`z kasbini, sohasini a`lo darajada eghallagan mutahasislardan misol uchun biror ish tartibini tushuntirib berish so`ralsa, ular ko`pincha sergaklik bilan tushuntirishni boshlaydilar, ikkinchi darajali masalalarga to`htalib, qisqa va lo`nda tushuntirib bera olmaydilar. Kasb-hunar kolejlarida o`tkazilgan pedagogik tajribalar asosida maxsus fanlarni o`qitishda o`quvchilarda zaruriy bilim, ko`nikma va malakalarni shakillantirish hamda ularning mustaqil va ijodiy ishlar faoliyatini rivojlantirish uchun quyidagi faol usullardan foydalanish yuqori samara berishi aniqlandi.
Download 1.28 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|