Kassa va kassa muomalalari

III. Kirim va chikim kassa ҳujjatlari auditi.
Naқd ‘ul olish va berish o’eratsiyalariga oid ўtkazilgan ҳujjatlar rasmiylashtirilishini nazorat kilish kassa o’eratsiyalari ўtkazilishini tekshirish vazifalaridan biridir.
Tekshirishda barcha kassa kirim va chikim orderlari va boshқa ҳujjatlar siyox bilan anik, tushunarli, buyalmasdan tuldirilganligiga ishonch xosil kilish kerak.
Kirim va chikim kassa ҳujjatlarining rakamlari va mahlumotlarini KO-3 son shakl buyicha kirimi va chikim kassa ҳujjatlari bilan mukobil tekshirish usulida solishtirish zarur.
KO-3 son shakl buxgalteriyada albatta yuritilishi kerak. Bunday tekshirish buxgalteriya tomonidan yozilgan kirim va chikim kassa ҳujjatlarining kassir tomonidan almashtirib kuyilishi xollarini aniklash uchun zarur. Bundan tashkari, auditor sum yakunli barcha kassa ҳujjatlarini sanok bilan tekshirishi amalga oshiriladi.
CHunonchi kassa ҳisobotlarida koldiklarning kayd etilishi va ishga tushirilishi va oxirida ularning koldiklari kuchirib kuyilishi tўғriligi tekshiriladi. Ku’ uchraydigan konunbuzarlik va suiistehmollar soxta ҳujjatlarni rasmiylashtirish, tushgan ‘ullarni kirimi kilmaslik, bir ҳujjatning uzini kassadan kayta -kayta ҳisobdan chikarish, kassa kirimi va chikimi buyicha oborotlar yakunini, tulov kaydnomalari yakunlarini notўғri ҳisoblash, kassa daftari buyicha koldiklarni notўғri chikarish, ishonchsiz buxgalteriya yozuvlarini kayd etish va kassa o’eratsiyalari aks ettirilgan buxgalteriya registrlariga tuzatishlar kiritish bilan boglikdir.
Auditor korxona kassasiga kirim kilingan ‘ul mablaғlarning tulikligini aniklash maksadida butun tekshirilayotgan davrda kassa ҳisoboti buyicha ҳisob varakasi kamaytirilganligi ҳisobiga bankdan olingan kuchirma bilan takkoslaydi. Bunda tekshirish uchun chek daftarchalari varaklari xam jalb kilinadi. Tekshirish natijalari kuyidagi kurinishda rasmiylashtiriladi:
1.CHek daftari:chek rakami, sana, summa.
2.Bank kuchirmasi: sana, summa.
3.Kassa ҳisoboti buyicha: sana, kassa kirim orderi rakami, -summasi.
4.Farklari; kunlarda, summa.
Bankdan olingan ‘ullar kirim kilinishi tulikligi tekshirilishi bilan bir vaktda bankka to’shirilgan naқd ‘ullar kassa buyicha tўғri aks ettirilganligi tekshiriladi.
‘ulni kabul kilishda ‘atta (kvitantsiya) beradi, uning asosida kassadan chikim kassa orderi yoziladi. Ushbu urinda ‘ul bankka uz vaktida to’shirilmasligi xam, kassir tomonidan bank ‘attalari, bank kuchirmalari va ҳisob rakami buyicha bank o’eratsiyalari shifri soxtalashtirilishi yuli bilan kassa buyicha ‘ulning ҳisobdan chikarilishi ‘ulning amalda to’shirilganidan kura, ortikcha kursatilishi xam mumkin.
Tushum summasining moddiy javobgar shaxslarning ҳisobotlari buyicha sotilgan moddiy boyliklar uchun tushumning tulikligini xam tekshirish zarur.
CHikim kassa ҳujjatlarini oddiy tartibga karab xam, chikimlarning iktisodiy bir xildagi turlari:

0. 
   -ishchi va xizmatchilarga ish xaki tulash;
   
1. 
   -mukofot tulash;
   
2. 
   -ijtimoiy sugurta buyicha tulovlar;
   
3. 
   -xizmat safarlari xarajatlari;
   
4. 
   -xujalik sarflariga ‘ul berish va boshқalar buyicha xam tekshirishlar ўtkazilishi zarur.
   

Bu turdagi xarajatlarning xar birini tekshirishda suiistehmollar, gayrikonuniy va maksadga nomuvofik xarajatlar aniklanishi mumkin.
Masalan: bajarilmagan ishlar buyicha yakunlarni soxtalashtirish, tulov ҳujjatlaridan 2-chi marta foydalanish va boshқalar.
70-"Mexnatga xak tulash buyicha ҳisob kitoblar" scheti buyicha kredit koldiklari bilan tulanmagan tulov kaydnomalari buyicha tekshirilayotgan oyning 1-kuniga summa koldigi urtasidagi farksuiistehmol kilish belgisi ҳisoblanadi.
Auditor tulov kaydnomalarida ‘ul tulash tўғrisida ruxsat va tulov muddati kursatilgan yozuv bўlgan taқdirda ‘ul tulanishini, korxona buxgalteriyasi xar oyda kassada kayta ruyxat kilinganligi, yokilgi-moylash materiallari va ovkatlanishga beriladigan talonlar xamda қathiy ҳisobdagi blankalar ҳisobini kurib chikishi kerak.