Kbk: 84(5O‘zb)7
Download 0.68 Mb. Pdf ko'rish
|
Қизлар дафтарига (3)
|
Birovning baxtiga bo‘lmagil baxil,
Baxtiga baxt qo‘sh-u, bo‘l doim ahil. Baxillik bir zangki, bag‘ringni yeydi, Ranging ham sarg‘aytib, qiladi zahil! degan donolar. Siz bo‘lsangiz, qo‘shningizning uyidagi bisotini ko‘rib hasad o‘tida yonasiz. Lekin u kishi zamonamizga, xalqimizga, jamiyatga, jumladan, sizga ham, sizning bola-chaqangizga ham keltirayotgan ma’naviy foydasini ko‘rmaysiz! Bugungi yutuqlari mizning ko‘pginasida olim- larning ham hissalari bordir? Bor. Siz buni ang lamaysiz-da! Keling, bu gaplarni bir yoqqa qo‘yaylik. Sizga aytadigan ikki og‘iz gapim bor, ayta-yu, xayrlashaylik. Xalqimizda: «Ig‘vogarning o‘zi yomon, o‘zidan ham so‘zi yomon», degan maqol bor. Eshitgandirsiz? Yo‘q? E, afsus! Bo‘lmasa qozoq maqolini eshiting: «Sassiq so‘z sassiq og‘izdan chiqadi». Qarang, yalang‘och badanga vizillatib urilgan qamchi zahriday achchiq. Ha, ovsin, ishonavering, o‘shanaqa og‘izdan o‘shanaqa so‘z chiqadi! Men aytar so‘zimni aytib, qayrilib ketdim. U or qam dan mulzam bo‘lib qarab qoldi. Hayron qolasan odam, jamiyatimizda o‘sha g‘iybatchi xotin vaysab qoralayotgan odamga o‘xshash o‘ziga to‘q, madani yatli kishilarimiz kammi? Yo‘q, 191 istagan shahringizda, hatto, qishloqlarimizda bunaqa ma’mur oilalar xohla ganingiz qadar bor. Bir mahallar rus adabiyo tida «Kambag‘allik ayb emas» degan kitob ham paydo bo‘lgan ekan. Yorqish kulimsirab opoqiga qaradi. – Ha, Ostrovskiyning pyesasida. – Ha, barakalla. Ostrovskiy shunaqa deb pyesa yozgan ekan. Mana, zamon o‘zgarib, odamlar chin baxt og‘ushiga yetib kelibdi-yu, maqol ham choponini o‘zgartirishga majbur bo‘libdi. Endi kambag‘allik ayb emas, deyish o‘rniga kambag‘alchilikni ayb hisoblay digan bo‘lib qoldik. Nima uchun? Shuning uchunki, qizlar, bizning sadag‘ang ketay davri-davronimizda ishlayman desang – ish qat-qat, mehnat qil – og‘zingda qand. To‘qlik-mo‘llikni, boyagi g‘iybatchi xotin iborasi bilan aytsak, jir bog‘lashni mehnat keltiradi. Demak, o‘ziga to‘q odamlar astoydil mehnat- lari orqasida shu darajaga yetishgan. Shuning uchun ular unaqa bo‘lib ketishdi, bunaqa bo‘lib ketishdi, deb orqalaridan g‘iybat toshi otish – o‘zi hech narsaga arzimaydigan tanbal, ishyoqmas, tepsa-tebranmas odamlarning g‘alamisligi, xolos. Ha, g‘alamisligi! Saodat buvi terlab ketdimi, dastro‘molchasi bilan peshanasini artib, biroz sukut etdi. Endi u choydan ho‘plab o‘tirib so‘zini davom ettirdi: – Qadimgilarning: «Iloho, bevaqt o‘limdan, quruq tuhmatdan saqla!» degan iltijolari bor. Agar tuhmat o‘lim yonida tilga olingan bo‘lsa, demak, bu ham o‘lim bilan baravar ekan-da! Xuddi shu mazmunda qoraqalpoq xalq maqoli ham bor. «Tog‘-u toshni shamol vayron qilsa, odam bolasini tuhmat vayron qiladi», deydi. Albatta, 192 haq gap. Tuhmat balosi nimaligini, tuhmatdan keladigan jabr-u jafoni shu qurib ketgur tuhmatga uchragan jabrdiydalardan so‘rash kerak. Buning jafosi dog‘-u hasrat bo‘lsa, oqibati umr xazoni! O‘nglanib olishing qiyin. Tuhmatchi qilar no- ma’qulchiligini qilib ketaveradi. Azobini, dardini nohaq tuhmatga uchragan begunoh tortadi. Keyin har qancha oqlan – foydasi yo bo‘ladi, yo bo‘lmaydi. Lekin yuzingga tuhmat bosib ketgan qora tamg‘a uzoq vaqt, balki butun umr sharaf yo‘lingda g‘ov bo‘lib yotadi. Sen undan o‘tishga harakat qilarsan, qilishing kerak ham, lekin o‘tish hamisha ham nasib bo‘lavermaydi. Shunday hollar ham bo‘ladiki, ishlab turgan joyingdagi rahbar odil bo‘lishi kerakligini esidan chiqarib qo‘ysa, jamoangga qilinadigan davlat va jamoat iltifotidan seni chetga surib qo‘yishi mumkin. Bu oshkor ilg‘ash boshqalarni hayratga solsa, seni ruhan ezadi. Ha, tuhmatdan, fitnadan, fisq-u fujurdan, shunaqa yomon illatlarni tug‘ diradigan hasaddan, ichi qoralikdan nari bo‘linglar, jon qizlarim! Ha-ha, nari bo‘linglar! Xonadoningizdagi odamlarni ham bu balo kasridan saqlang lar. Ayniqsa, bo‘lg‘usi bolalaringizni bu falokat changalidan omon asranglar, o‘zgalar ko‘z yoshini daryo qiladigan bu marazdan hazar qildiringlar. Shu pok ruhda, shu insoniy ruhda, toza dil kishisi ruhida tarbiyalanglar bolalaringizni! G‘iybatdan o‘zini tiygan odam eng avval o‘zini, keyin g‘iybat qurbonini balo-qazodan asrab qoladi. O‘tmish olimlaridan Faridduddin Attor ham xuddi shuni ta’kidlaydi: Kim tilin g‘iybat qilishdin saqladi, Ul o‘zin ofat-balodin saqladi! 193 Saodat buvi oldida yozig‘liq qog‘ozlarni taxlab jildga soldi. Keyin ko‘k muqovali bir kitobni ochib, nimalarnidir o‘qidi. – Suhbatimizning davomini xalqimizning: «Qo‘l yugurikligi – oshga, til yugurikligi – boshga», degan dono maqolidan boshlaymiz. Haqiqatan ham, tili uzun, tili achchiq, tili zahar – qumortqi odam hech qachon obro‘ topgan emas. Tilim bor deb har xil bo‘lar-bo‘lmas narsalarni og‘izga olish, boshqalarga ozor berish, shanqish, qarg‘ash, shallaqilik qilish – ayol qadrini qora yer qiladigan ko‘p xunuk qiliq. Shoirlar aytganidek, ko‘ngil mahzanining qulfi til bo‘ladigan bo‘lsa, uni ochguvchi kalit – so‘zdir. Modomiki, yaxshi so‘z ham, yomon so‘z ham bitta og‘izdan chiqar ekan, nima uchun hech kimga ozor bermaydigan yaxshisini ayta qolmaymiz? Axir, bundan eng avvalo o‘zimiz foyda ko‘ramiz- ku! Odamning tili, ayniqsa, ayol kishining tili qanaqa bo‘lsa, undan topadigan foyda-zarari ham tiliga yarasha bo‘ladi. Shuning uchun, jon qizlarim, og‘izlaringizga qarab so‘zlanglar, keyin lab tishlab qolmaysizlar. Til durini yaxshi joylar, yaxshi paytlar uchun saqlanglar, bo‘lar-bo‘lmas joylarda behuda to‘kmanglar. Ya’ni kam gapiring, jonga malham gapiring. Tilingizdan zahar emas, bol tomsin – buning hikmati katta, jon bolalarim! Shu boisdan bo‘lsa kerak: Tiling zahar bo‘lsa, yeganing zahar, Tiling shakar bo‘lsa, yeganing shakar. deydilar. Axir, odamni sevdiradigan ham, bez- diradigan ham til bo‘lgandan keyin, qani endi undan faqat bol tomsa, bulbul go‘yosi yog‘sa! Biz 194 yuqorida yol g‘onchilik, chaqimchilik, aldoqchilik, g‘iybatchilik, tuhmatchilik, fisq-fujur, fitna, hasad kabi yaramas illatlarni qoralab gapirdik. Xo‘sh, bu yaramas illatlarning begunohlarga otadigan o‘qi, chopadigan qilichi qanaqa? Til emasmi? Ming-ming afsuski, til! Ammo Laylolar, Zuhrolar, Shirinlar, Kumushlar sevgisi izhor etilgan pok til – bu til emas! Bu sehrgarlar, jodugarlar, bag‘ritoshlar, yalmog‘izlar, yosumanlar, sotqinlar, imonsizlar, vijdonsizlar tili! Bu qabih tilning inson tiliga sira-sira aloqasi yo‘q! Navoiy hazratlari ham odamlarni shirin til bilan gapirishga da’vat etib, deydilar: Har kim chuchuk so‘z elga izhor aylar, Har nechaki ag‘yor durur, yor aylar. |
